تزریق گاز، بهترین روش افزایش ضریب برداشت میادین نفتی

به گزارش خبرنگار مهر، یکی از مهم‌ترین مباحثی که از سال‌ها پیش تا به امروز تبدیل به یک اختلاف فنی میان کارشناسان و وزارت نفت شده است، موضوع ضریب بازیافت مخازن نفتی است. وزارت نفت معتقد است برای افزایش ضریب بازیافت باید از فنّاوری‌های روز استفاده کرد درحالی‌که کارشناسان بر این باورند که با بهره‌گیری از ظرفیت‌های بزرگی مانند تزریق گاز می‌توان بدون صرف هزینه‌های سنگین و قراردادهای بزرگ، عدد ضریب بازیافت را افزایش داد.

با توجه به اظهار نظر برخی مسوولین سابق وزارت نفت درباره ضریب بازیافت میادین نفتی کشور به نظر می رسد ارائه آمار و ارقام درباره ضریب بازیافت مخازن نفتی کشورهای جهان تبدیل به یک دستاویز برای برخی افراد شده است. چنانچه طی سال‌های گذشته و با تدوین مدل جدید قراردادی به نام IPC مدام بر این توهم تأکید می‌شود که ضریب بازیافت مخازن نفتی ایران به دلیل عدم دسترسی به فنّاوری‌های روز اندک است درحالی‌که سایر کشورها از وضعیت خوبی برخوردار هستند.

طبق بررسی کارشناسان اصولاً ضریب بازیافت مخازن با یکدیگر متفاوت است. در خود ایران ضریب بازیافت برخی مخازن زیر ۱۰ درصد است و در برخی مخازن دیگر این رقم بالای ۵۰ درصد است؛ این ارقام اصولاً ارتباطی با موضوع فنّاوری ندارند بلکه هر مخزن با توجه به نوع سنگ مخزن و سیال ، لایه‌ها و سازندهای مختلف، چاه‌ها و ... ضریب بازیافت متفاوتی دارد.

تاثیر مستقیم جنس مخزن بر ضریب بازیافت

یک کارشناس نفتی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه در آمار گفته می‌شود میانگین ضریب بازیافت کشور ۲۴ درصد است گفت: این عدد یک میانگین است برای سایر کشورها نیز رقم‌های دیگر گفته می‌شود؛ به‌عنوان نمونه درباره عربستان این رقم بین ۳۴ تا ۳۶ درصد است اما متأسفانه این اختلاف به‌عنوان یک عقب‌ماندگی برای کشور محسوب می‌شود.

وی که خواست نامش در گزارش ذکر نشود، افزود: اصولاً مقایسه ضریب بازیافت کشورها با یکدیگر هیچ مبنای علمی و مهندسی ندارد چراکه مخازن دارای تفاوت‌های چشمگیری هستند؛ بیشتر مخازن نفتی ایران کربناته و شکافدار اما  مخازن نفتی عربستان، ماسه سنگی شنی هستند و به همین دلیل دارای ضریب بازیافت بالاتری نسبت به ایران هستند. در خود آمریکا نیز برخی مخازن زیر ۵ درصد ضریب بازیافت دارند درحالی‌که این کشور کمبودی در به‌کارگیری فناوری‌های روز ندارد.

به گزارش خبرنگار مهر، عربستان روزانه بیش از ۸ میلیون بشکه آب به مخازن خود تزریق می‌کند و ازنظر دسترسی به خدمات شرکت‌های بزرگ مهندسی محدودیتی ندارد اما بااین‌وجود از روشی برای تثبیت و افزایش تولید استفاده می‌کند که ارتباط خاصی با فنّاوری‌های روز دنیا ندارد. ضمن آنکه عربستان باوجود دسترسی به همه نوع فنّاوری با رسوایی بزرگی درباره کاهش معنادار تولید در بزرگ‌ترین میدان نفت جهان یعنی میدان قوار مواجه شده است.

تزریق گاز، بهترین روش افزایش برداشت

به گفته متخصصین بهترین ابزار برای افزایش ضریب بازیافت تزریق گاز به مخازن است. باوجود اینکه بیشتر کارشناسان و مراکز پژوهشی از نقش مهم تزریق گاز به مخازن می‌گویند اما به نظر می رسد این مهم جزو اولویت‌های اصلی وزارت نفت کشورمان نیست و وقتی درباره ضرورت تثبیت و افزایش تولید سؤال می‌شود، با این توجیه روبه‌رو می‌شویم که این مهم تنها با حضور شرکت‌های خارجی محقق می‌شود.

به گزارش خبرنگار مهر، بررسی ها نشان می دهد روش‌های مختلفی برای EOR و IOR وجود دارد اما متأسفانه حتی برخی مدیران وزارت نفت بدون اندکی تأمل درباره روش‌های افزایش تولید و ضریب بازیافت، با عددسازی و مانور بر روی این اعداد سعی دارند برنامه‌های خود را اجرایی کنند؛ مثلاً گفته می‌شود با افزایش یک‌درصدی ضریب بازیافت بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار نصیب کشور می‌شود ولی وقتی عملکرد آن‌ها را در این حوزه زیر ذره‌بین قرار می‌دهیم، متوجه می‌شویم کم‌کاری‌های بسیاری در حوزه کاری آن‌هاانجام شده است.

بر اساس مطالعاتی که چندی پیش در شرکت ملی نفت خیز جنوب انجام شد، تزریق گاز به‌موقع و موردنیاز به مخازن نفتی این شرکت موجب افزایش ۹.۱۵ درصدی ضریب بازیافت شده که به‌اندازه برداشت حدود ۱۷ میلیارد بشکه نفت می شود. بر اساس بررسی های انجام شده در این گزارش اگر گاز لازم برای تزریق اختصاص نیابد نه‌تنها افزایش برداشتی در کار نخواهد بود بلکه حدود ۳ میلیارد بشکه نفت در دام مخزن گرفتار می شود و دیگر قابل‌استخراج نیست و این موضوع با قیمت فعلی نفت، حداقل ضرر ۱۷۰ میلیارد دلاری را به همراه دارد.

نروژ و چالش افزایش برداشت نفت

برای درک بهتر این اعداد باید بدانیم که کل تولید نفت ایران طی ۱۰۵ سال اخیر حدود ۷۰ میلیارد بشکه بوده است. امروز کشورهای نفتی جهان در حال واردات گاز هستند تا با تزریق به میادین خود ضریب بازیافت خود را افزایش دهند اما در ایران هیچ توجهی به این موضوع نمی‌شود و مدیران در حال سیاه نمایی بوده و مدعی هستند که به فنّاوری‌های روز دنیا دسترسی ندارند درحالی‌که این فنّاوری‌ها اصولاً ارتباط زیادی به مخازن نفت ایران ندارند.

در این ارتباط بد نیست به خصوصیت میدان نفتی اهواز اشاره کنیم؛ ضریب بازیافت مخزن آسماری میدان اهواز ۵۷ درصد است، اما ۱۰ متر پایین‌تر از سنگ آسماری، مخزن بنگستان وجود دارد که ضریب بازیافت آن ۷ درصد است؛ سنگ آسماری از جنس «ماسه‌سنگ» است و سنگ بنگستان از جنس «کربنانه»؛ تفاوت سنگ این دو مخزن باعث می‌شود ضریب بازیافت این دو مخزن با یکدیگر متفاوت باشد.

 افرادی که عمان را برای افزایش ضریب بازیافت مثال می‌زنند که با بهره‌گیری از شرکت‌های خارجی توانسته ضریب بازیافت خود را افزایش دهد باید این نکته را هم بگویند که در عمان و امارات برای افزایش ضریب بازیافت از تزریق گاز استفاده می‌شود. وزارت نفت هم می‌تواند با رفع محدودیت‌هایی مانند خرید کمپرسور، احداث خط لوله و ... که اغلب محدودیت‌های سخت‌افزاری هستند ضریب بازیافت مخازن نفتی را افزایش دهد.

نروژ یکی از کشورهای نفتی جهان است که توسعه میادین نفتی خود را در اواخر دهه ۶۰ میلادی آغاز کرد، اما هم‌اکنون تولید فعلی نفت این کشور کمتر از ۱.۷ میلیون بشکه در روز است درحالی‌که این رقم در سال ۲۰۰۲ میلادی بیش از ۳.۴ میلیون بشکه در روز بود.  این کشور هم از نظر دسترسی به فنّاوری‌های روز هیچ محدودیتی ندارد، اما با کاهش شدید تولید مواجه شده است که منبعث از شرایط مخزنی است، بنابراین به نظر می رسد باید با درک درست و مهندسی از مخزن، درباره چنین مسائلی اظهارنظر کرد.