براي دو هزار سال ديوارهاي قهوه اي ارگ تاريخي بم برخاسته از صحراي پهناور دشت کوير، تاجران و زواري را که به سمت واحه هاي لوت در حرکت بودند ، شيفته خود کرد . اما صبح ديروز تنها در عرض چند دقيقه ، آن قرنها درخشند گي يکي از بزرکترين جذابيت هاي باستاني ايران نابود شد . ارگ يکي از بزرگترين بناهاي خشتي جهان بود که به سادگي فرو ريخت همچون صدها خانه مدرن شهر اطراف آن .
با توجه به گذشته طولاني و پر افتخار بم ، اين شهر تبديل به يکي ازمراکز موفق پيشرفت هاي کشاورزي و صنعتي شده بود که هزاران مهاجر را از نواحي جنوبي ايران به خود جلب کرده بود ، در حالي که به اين ترتيب در واقع به شکل غير مستقيم به سمت مرگ هدايت شده بودند .
ساختمانهاي در ابعاد بزرگ و کيفيت پائين تحت تاثير سرمايه گذاري بومي و خارجي باعث افزايش جمعيت شهر به 200هزار نفر شده بود . ساکنين به تقليد از شيوه ساختمان سازي خشتي پيشينيان خود مي پرداختند ولي سقف هاي سنگيني را به اين ساختمان ها اضافه کردند و به سرعت خانه ها را بدون فواصل لازم بنا مي کردند .
تا ديروز گسترش سريع بم نشانگر شهري در حال پيشرفت بود . بيشترين حجم توسعه اين شهر به خاطر توجه ويژه رئيس جمهور قبلي ايران علي اکبر هاشمي رفسنجاني که در يک خاندان کشاورز مذهبي پرورش دهنده پسته بدنيا آمده ، بوده است .
شهر به خاطر محصولات کشاورزي اش نيز مشهور بود : درواقع درمقامي بالاتر از همه محصولات ، پرتقال بم قرار داشت .
به هر تقدير آقاي نوربخش رئيس هلال احمر ايران توضيح مي دهد : بخش تاريخي شهر کاملا دراثر زمين لرزه به وقوع پيوسته نابود شده است و با عث يک فاجعه انساني بزرگ شده است . هيچ ساختمان عظيم تري براي مقايسه با آنچه باعث درخشندگي شهر شده بود ، وجود ندارد . ارگ بم ، که با خشت ، حصير و تنه درختان نخل ساخته شده بود ، از وسعتي به ابعاد 6 کيلو متر مربع برخوردار بود . صدها خانه قسمت حکمراني را در ميان گرفته بود و در اسطبل مرکزي اش 200 اسب جاي مي گرفت . اين بنا همچنين شامل يک زندان ، بازار و ورزشگاه هم بود . با اين وجود امروز به سختي ديگر چيزي از آن باقي مانده است .
شاهرخ رزمجو مجموعه ساز (curator) موزه ملي ايران دراين باره مي گويد : اين يک تراژدي براي تمام قرن است . ارگ يکي از بزرگترين بنا هاي خشتي جهان بود . به علاوه خارج از ديوار هاي مستحکم آن بازمانده هاي دوره پارتي وجود داشت که قريب به 2000 سال از آن زمان مي گذرد . اين در حالي است که استمرار آن به دوره هاي جديد رسيده بود .
رزمجو توضيح مي دهد که طي سالهاي متمادي شهر به شکل لايه اي برروي لايه ديگر بنا شده بود : " درآنجا دوباره سازي وجود داشت و تغييرات شهر به علت تغيير سلسله هاي حکمفرمايي به وقوع مي پيوست . دربم تقريبا از همه دوره هاي مختلف نشانه هاي کاملي باقي بود : مسجد ها ، مدارس ، مکانهاي دولتي و خانه هاي مسکوني.
بم در سابقه تاريخي خود به يک مرکز مهم اقتصادي تبديل شده بود زيرا بر سر راه ابريشم بين چين و اروپا و تجارت جنوب از کشور هاي پاکستان و هند قرار داشت . شهر در حال حاضر در 350 کيلومتري غرب پاکستان مدرن قرار دارد .
ارگ همچنين بخاطر کاشيکاري هاي با کيفيت بالاي خود و همچنين معابد زرتشتي خود که بعدا با ورود اسلام به ايران با مساجد جايزگين شدند مشهور بود . در دوران اوج قدرت خود در دروه صفوي بين قرن 16 تا 18 ميلادي اين شهر محل زندگي 13000 نفر بوده است . ولي بعد از تاخت و تاز افغان ها در سال 1722 اهميت خود را از دست داد و بيشتر ساکنين به محوطه خارج از ديوار هاي ارگ در قرن نوزدهم کوچيدند . با اين حال ارگ تا سال 1932 که ارتش آن را تخليه کرد به عنوان خوابگاه سربازان به کار مي رفت .
توجه دوباره به ارگ از 21 سال بعد يعني پس از انقلاب اسلامي آغاز شد که از آن به عنوان يک کانون جذب توريست با بيش از 100000 بازديد کننده در سال استفاده شد .
وستا سرخوش کورتيس مجموعه ساز موزه بريتانيا دراين باره مي گويد : به شکل تاريخي و باستانشناسانه تمام مجموعه بسيار بسيار غني بود و يکي از بخش هاي بسيار بسيار مهم ايران به شمار مي رفت .
وي ادامه مي دهد : هرچند نابودي ارگ بسيار تاسف آور است اما ضايعه انساني آن هم بسيار بسيار بزرگ بوده است . با اين زمين لرزه بسيار بسيار بزرگ خرابي ها آن چنان زياد است که نمي دانم مي شود ارگ را باز سازي کرد يا نه ؟ ايراني ها تلاش هاي زيادي از طريق سازمان ميراث فرهنگي خود در اين مکان انجام داده بودند و نقشه کامل آن را دارند بنا براين دقيقا مي دانند خطوط ديوار ها کجاست . ولي به هر تقدير بازسازي ارگ کار بسيار مشکل و پر هزينه اي است .
يونسکو در حال حاضر از ايران تقاضا کرده است تا گروه برآورد خود را براي باز بيني باقي مانده هاي ساختمان ارگ گسيل کند .
جان کورتيس از موزه بريتانيا در اين باره مي گويد : دولت ايران سوابق خوبي در نگاهداري مکان هاي فرهنگي از خود نشان داده است ولي از امکانات مکفي براي جلوگيري از چنين حوادثي در مکانهايي مانند ارگ بم برخوردار نيست . آنها نشان داده اند که از چشم انداز هاي تاريخي و باستاني خود به خوبي مراقبت مي کنند و من مطمئن هستم همه تلاش خود را براي به حد اقل رساندن خسارات اين بلاي طبيعي به کار خواهند برد . ارگ بم واقعا يک چشم انداز منحصر به فرد بود و نابودي آن يک فقدان بزرگ درتاريخ ايران است .
نظر شما