خبرگزاری مهر، گروه استانها- آناهیتا رحیمی: چند روز پیش بود که دریاچه ارومیه را دیدم، موج‌های فیروزه‌ای رنگش گویی به آسمان دوخته شده بود؛ باید یک دل سیر به آن نگاه کنی تا صدای امواجش، تلخی روزهایی که دریاچه با مرگ دست و پنجه نرم می‌کرد را از ذهنت پاک کند.
اقدامات بسیاری از سوی ستاد احیا دریاچه ارومیه برای نگین فیروزه‌ای آذربایجان انجام گرفته است از لایروبی مسیل‌ها، مدیریت و رهاسازی آب از پشت سدها و در نهایت کاشت گیاهان دارویی که یک صنعت نوظهور در بخش کشاورزی گرفته تا بحث اشتغال و معیشت جایگزین.
مدیر دفتر منطقه‌ای ستاد احیا دریاچه ارومیه در آذربایجان شرقی با حضور در دفتر خبرگزاری مهر می‌گوید : تراز دریاچه ارومیه در پنجم مهر ماه، ۱۲۷۱/۲۹ است که این تراز مشابه سال قبل، ۱۲۷۰/۲۷ بوده و اما آبی که امروزه در دریاچه وجود دارد ۳ میلیارد و ۴۱۰ میلیون متر مکعب است .
عمیق شدن دریاچه ارومیه
خلیل ساعی با اشاره بر مطالعات سازمان فضایی کشور و عمیق شدن دریاچه ارومیه بیان می‌کند : بحثی که در رابطه با مطالعات در مورد عمق سنجی بستر دریاچه وجود داشت این بود که دریاچه روز به روز حالت گودی خود را از دست داده و به حالت تخت در می‌آید و باعث می‌گردد با وجود آب در دریاچه در سطح وسیعی پخش شده و با اولین تابش نور خورشید و تبخیر، مرگ دریاچه رقم بخورد. این در حالی است که ستاد احیا دریاچه ارومیه، مطالعات رفتار سنجی بستر دریاچه را از طریق سازمان فضایی ایران انجام داد.
وی در ادامه توضیح می‌دهد : بر اساس مطالعات سازمان فضایی کشور، با توجه به ورود آب شیرین به بستر دریاچه ارومیه، انحلال نمک رخ داده و دریاچه عمیق‌تر شده و علاوه بر این، میزان آب موجود در یک تراز مشخص با توجه به انحلال نمک در بستر دریاچه، افزایش یافته است.
حاشیه دریاچه پایلوت برای ۷ گونه گیاهی از جمله آویشن باغی، اسطوخودوس، مرزنجوش، گل محمدی، گل راعی و مریم گلی انتخاب شده است گیاهان دارویی یک صنعت نوظهور در بخش کشاورزی است، این را مدیر دفتر منطقه‌ای ستاد احیا می‌گوید و ادامه می‌دهد : ۲۴ پایلوت برای ۷ گونه گیاهی از جمله آویشن باغی، اسطوخودوس، مرزنجوش، گل محمدی، گل راعی و مریم گلی در سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه ایجاد شده است. طرح جامع توسعه کشت گیاهان دارویی در سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه از جمله اقداماتی است که توسط ستاد احیا دریاچه ارومیه انجام گرفته است که با مشارکت جهاد کشاورزی، جهاد دانشگاهی، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، صندوق‌ها، بانک‌ها، اتاق بازرگانی و معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه انجام می‌پذیرد.
پایلوت قرار دادن ۶۳ مزارع برای کاشت گیاهان دارویی
ساعی در ادامه بیان می‌کند : توسعه زنجیره‌های ارزش با نیاز آبی کم همچون کاشت پسته و زعفران، کاهش فشار بر منابع آبی و افزایش درآمد جوامع محلی از جمله اقداماتی است که باید در مزارع صورت گیرد؛ ۲۴ پایلوت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه انتخاب شده و حمایت از شرکت‌های دانش بنیان و استارت آپ‌ها برای ورود به بحث زنجیره ارزش، انجام و برنامه‌ریزی‌هایی نیز صورت گرفته که حتی با کشاورزان، قراردادی مبنی بر خریداری محصولات تولید شده منعقد می‌شود.
او توضیح می‌دهد : اهمیت داشتن گیاهان دارویی و بحث گردشگری برای ستاد احیا دریاچه ارومیه و انجام مطالعات زنجیره ارزشی در رابطه با ۴ محصول گل محمدی، بوم گردی، انگور و گیاهان دارویی انجام گرفته است که در این زنجیره ارزشی، تأمین نهاده‌ها، کاشت، برداشت و فرآوری، بسته بندی و بازار فروش مد نظر است که عمدتاً بر روی چندین محصول در ۱۱ شهرستان عملیاتی شده است.
وی از جمله گیاهان دارویی کم آب بر را زعفران، گل محمدی، گشنیز، شیرین بیان، زیره سیاه برشمرده و اضافه می‌کند : طی سال‌های قبل، بحث‌های فرهنگی و اجتماعی ستاد به اطلاع رسانی در روستاها اختصاص داده شده بود اما از سال گذشته طبق رهنمودهای ستاد احیا، اعتبارات فرهنگی و اجتماعی در بخش تولید گیاهان دارویی از مرحله کاشت، برداشت، فرآوری، بسته بندی و بازاریابی که به عنوان زنجیره ارزش از آن یاد می‌شود اختصاص داده شده که تمامی این مراحل به طور پایلوت در برخی از شهرستان‌ها انجام یافته است.
پایلوت ۱۱ شهرستان حوضه آبریز دریاچه ارومیه
ساعی ادامه می‌دهد : طی قرارداد منعقد شده با سازمان جهاد دانشگاهی استان طی سال گذشته، ۱۱ شهرستان حوضه آبریز دریاچه ارومیه به عنوان پایلوت، انتخاب و کاشت گیاهان دارویی با مصرف آبی کم و ارزش اقتصادی بالا به روستاییان آموزش دهند و در نهایت با تعریف بازار فروش و یا مجموعه‌هایی که قادر بر خرید محصولات کشاورزان هستند معرفی شوند.
او معتقد است که همواره چندان اهمیتی برای بازار فروش در بحث تولید نداریم چرا که محصولی را تولید و با پیدا نکردن بازار فروش برای آن، محصول تولید شده در دستمان می‌ماند و ادامه می‌دهد : در این رابطه سازمان جهاد دانشگاهی متولی شد و در قرارداد سال گذشته با توجه بر اینکه فصل کشت گیاهان دارویی گذشته بود در ۳ شهرستان شبستر، عجب‌شیر و ملکان، کشت گیاهان دارویی و زعفران را آموزش دادند و طبق مکاتبه‌ای که اخیراً صورت گرفته اعلام کردند که این اقدامات را در ۸ شهرستان دیگر نیز انجام خواهیم داد در این رابطه رعایت زنجیره ارزشی و تأکید بر بازار فروش باید مورد توجه قرار گیرد.
همراهی تغییرات الگویی با حداقل مصرف آبی
مدیر دفتر منطقه‌ای ستاد احیا در آذربایجان شرقی، گیاهان دارویی را در زمره گیاهانی قرار می‌دهد که بازده اقتصادی بالایی دارد و بیان می‌کند : امروزه تأکید بر این نیست که کشاورز از کشاورزی خود جدا شده و به سمت کاشت گیاهان دارویی برود بلکه باید همگام با تولید محصولات کشاورزی که تا به امروز وجود داشت، تولید گیاهان دارویی را نیز جزو برنامه خود قرار دهند. بخشی از گیاهان دارویی به صورت دیم به عمل آمده و هیچ‌گونه نیاز آبی ندارد به هر حال تمامی تغییرات الگو باید با حداقل مصرف آبی همراه باشد.
گیاهان دارویی یک صنعت نوظهور در بخش کشاورزی است
او به خبرنگار مهر می‌گوید : گیاهان دارویی یک صنعت نوظهور در بخش کشاورزی است که حدود ۱۵/۵ درصد رشد متوسط سالانه را به همراه دارد و میزان تجارت جهانی آن در زمان حاضر به ۱۰۷ میلیارد دلار می‌رسد البته پیش بینی می‌شود که در سال ۲۰۲۵، به بیش از ۴۵۰ میلیارد دلار خواهد رسید. چین، مصر، هند، آلمان و آمریکا در زمره کشورهای صادر کننده گیاهان دارویی هستند و فرانسه، کره جنوبی و ژاپن نیز واردکنندگان این محصولات هستند که گفته می‌شود به صورت ارگانیک نیز می‌شود آنها را تولید کرد و تولیدات نیز در مواد آرایشی، بهداشتی و گیاهانی که به گونه دارویی مطرح می‌شوند مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ساعی به افزایش میزان بارش و نزولات جوی طی امسال که موجب افزایش تراز دریاچه شد اشاره‌ای کرده و توضیح می‌دهد : ۴۱۴ میلی متر بارش در سال آبی ۸۶_۸۵ وجود داشت که تراز دریاچه ۱۵ سانتی متر کاهش یافته بود و ۴۰۹ میلی‌متر در سال آبی ۸۹_۸۸ داشتیم که ۱۲ سانتی‌متر تراز دریاچه کاهش یافته بود؛ اما میزان بارش‌ها در سال ۹۷_۹۸ که چند روزی به اتمام سال آبی مانده است، ۴۸۸ میلی‌متر بود که در قیاس با ۴۰۹ و ۴۱۴ میلی‌متر چندان تغییر معناداری ندارد اما گفته می‌شود ۷۰ میلی‌متر اضافه بارش داشتیم اما از طرف دیگر میزان افزایش تراز دریاچه، ۱۰۵ سانتی متر بود. با افزایش بارش‌ها و اقدامات انجام گرفته از سوی ستاد احیا دریاچه ارومیه، دوره ترسالی قبلی که شاهد کاهش تراز بودیم در این دوره افزایش تراز را شاهد باشیم.
لایروبی مسیل‌های منتهی به دریاچه ارومیه
وی از جمله اقدامات ستاد احیا دریاچه ارومیه را لایروبی مسیل‌های منتهی به دریاچه دانسته و بیان می‌کند : در استان آذربایجان شرقی، ۱۴۲ کیلومتر لایروبی مسیل‌ها انجام یافته است؛ مدیریت آب پشت سدها و از طرفی با لحاظ کردن میزان حقابه دریاچه نزدیک بر ۲/۵ میلیارد متر مکعب رهاسازی صورت گرفت در حالی که هر سال این رهاسازی چیزی در حدود ۵۰۰ تا ۸۰۰ میلیون متر مکعب انجام می‌گرفت.
ساعی ادامه می‌دهد : اگر ستاد احیا دریاچه ارومیه تشکیل نمی‌یافت در سال ۱۳۹۵، دریاچه به حالت خشک و مرداب کوچکی تبدیل می‌شد اما طبق برنامه‌ریزی ستاد احیا، دو سال اول به عنوان سال تثبیت وضعیت دریاچه و مرحله دوم بعد از تثبیت دریاچه، مرحله احیا بوده که اتفاق افتاده است.
لایروبی ۱۴۲ کیلومتری مسیل‌ها
وی اقدامات ستاد احیا را اثرگذار در بحث احیای دریاچه ارومیه می‌خواند و به خبرنگار مهر می‌گوید : متوسط اعتبارات تخصیص یافته نسبت به اعتبارات لحاظ شده حدود ۴۲ درصد است که دولت بیشتر از ۴۲ درصد تا به امروز نتوانسته است اعتبار مورد نیاز را به ستاد احیا تخصیص دهد. این در حالی است که پروژه‌های بسیاری اجرایی نشده است؛ اگر در استان ما به طول ۱۴۲ کیلومتر لایروبی انجام گرفته است مسیل‌های دیگری نیز نیاز به لایروبی دارد که آب آور دریاچه است که تخصیص ۴۲ درصدی اعتبارات باعث شده است نتوانیم برنامه‌های خود را به پیش ببریم.
او توضیح می‌دهد : مدول دوم تصفیه خانه فاضلاب کلانشهر تبریز حدود ۸۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد که اگر اعتبارت به موقع پرداخت می‌شد امروزه شاهد این بودیم که به اتمام رسیده است و آنچه که در برنامه پیشنهاد شده بود سالانه ۱۲۳ میلیون متر مکعب پساب تصفیه شده از طریق لوله گذاری بر پیکر دریا وارد می‌شد؛ اما طبق گزارشات ارائه شده از سوی همکاران شرکت آب و فاضلاب در پایان اولین فصل در سال آتی، تنها راه‌اندازی بخش مایع امکان پذیر خواهد بود و بخش لجن در مراحل بعدی است اما اگر اعتبارات به طور کامل تخصیص می‌یافت پروژه‌ای با پیشرفت فیزیکی خوب می‌توانست پیش رود.
اشتغال و معیشت جایگزین
ساعی، بحث اشتغال و معیشت جایگزین را در زمره موضوعات مهم عنوان کرده و به خبرنگار مهر می‌گوید : عمده‌ترین مصرف آب در بخش کشاورزی، از جمله مواردی است که همواره مطرح کرده‌ایم. بحث اشتغال و معیشت جایگزین، طی سه سال جزو مجموعه مباحث شورای فرهنگی و اجتماعی و عمدتاً در بحث‌های ستاد احیا دریاچه ارومیه وجود دارد؛ اگر فکر ما این باشد که منبع جدیدی برای کشاورزان مطرح کنیم باید آنان را از بخش کشاورزی دور ساخته و در بخش‌های دیگر صاحب شغل کنیم.
مدیر دفتر منطقه‌ای ستاد احیا حقابه دریاچه ارومیه را مهم دانسته و می‌گوید : آب باید به مقدار مورد نیاز وارد پیکره دریاچه شود تا بتواند به حیات خود ادامه دهد؛ طبق مطالعاتی که انجام گرفته حقابه سالانه مورد نیاز دریاچه ارومیه، ۳ میلیارد و ۴۲۶ میلیون متر مکعب است. آنچه که دولت در ابتدای تشکیل ستاد احیا بدان دست یافت این بود که باید سالانه ۸ درصد در بخش کشاورزی کاهش مصرف داشته باشیم که در طی ۵ سال به ۴۰ درصد برسد. از این مقدار باید ۹۸۸ میلیون متر مکعب از محل کاهش مصرف آب در بخش کساورزی، ۶۶۷ میلیون متر مکعب و ۳۲۱ میلیون متر مکعب در داخل مزارع با استفاده از روش‌ها و فناوری‌های نوین ذخیره گردد.
۲۷ راهکار احیای دریاچه ارومیه
وی ۱۹ راهکار احیای دریاچه ارومیه را عملیاتی و اجرایی و ۷ راهکار را مطالعاتی خوانده و بیان می‌کند : بررسی اثرات پل میان گذر در خشک شدن دریاچه ارومیه به کارفرمایی اداره کل محیط زیست و با مشاوره دانشگاه تبریز مطالعه و هم چنین در جلسه هیدرولیک در تهران مطرح شده است. پل میان گذر دریاچه ارومیه عاملی در خشک شدن دریاچه ارومیه و کاهش تراز آن بود اما طبق مطالعات جدیدی که صورت گرفته است نیاز دارد تا پل میان گذر اصلاح شود.
ساعی ادامه می‌دهد : تراز دریاچه ارومیه در سال جاری وضعیت خوبی دارد به گونه‌ای که در ۱۲ خرداد ماه به ۱۲۷۱/۹۴ رسیده است که با مکاتبات انجام یافته مبنی بر بهبود وضعیت دریاچه، باید جزو برنامه‌های مصوب راه و شهرسازی برای اصلاح پل میان گذر شهید کلانتری قرار بگیرد.
وی با اشاره بر اینکه اگر امسال دوره ترسالی جدیدی اتفاق افتاد و میزان نزولات جوی به ۴۰۰ میلی متر برسد حدود ۱ متر و ۲۰ سانتی متر تراز دریاچه افزایش خواهد یافت؛ همزمان با افزایش تراز دریاچه ارومیه، انتقال آب زاب بر پیکر دریا یکی از مهم‌ترین پروژه‌هایی است که لایروبی و لاینینگ آن در حدود ۳۶ کیلومتر انجام گرفته است. کانال‌های آب آور دریاچه نیز بالا ی۸۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و آنچه که مطرح می‌کنند در ۶ ماهه اول سال ۱۳۹۹، ۶ کیلومتر باقی مانده نیز حفاری خواهد شد و سالانه ۶۵۰ میلیون متر مکعب آب بر پیکر دریا وارد خواهد شد. پساب تصفیه شده تبریز و ارومیه نزدیک بر ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب را دارا می‌باشد که مجموع این دو به ۹۰۰ میلیون متر مکعب خواهد رسید که می‌توانند سالانه بر پیکر دریا وارد شوند.
عدم ابلاغ اعتبارات در نیمه دوم سال جاری
مدیر دفتر منطقه‌ای ستاد احیا در آذربایجان شرقی در ادامه توضیح می‌دهد : سال گذشته ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای ستاد احیا دریاچه ارومیه لحاظ کردند که سهم استان آذربایجان شرقی ۱۰۰ درصد تخصیص داشت اما اعتبارات سال جاری که معمولاً در نیمه دوم سال ابلاغ می‌شود و تا کنون هیچ ابلاغی صورت نگرفته است.
ساعی در پایان بیان می‌کند : از حقابه دریاچه ارومیه ۳/۴ میلیارد متر مکعب برای استانها سهم داده شده که سهم استان آذربایجان شرقی، ۳۹۳ میلیون متر مکعب می‌باشد اما باید گفت که پتانسیل آبی استان آذربایجان غربی بیشتر است؛ از سد علویان نزدیک بر ۲۰ میلیون متر مکعب و از سد قلعه چای، ۸۳ میلیون متر مکعب و از سایر سدها نیز حدود ۲/۵ میلیارد متر مکعب رهاسازی صورت گرفته است.
نظر شما