روابط گرم ایران و ترکیه پایدار و بلند مدت خواهد بود؟

خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل - «پینار ترمبلای» در گزارشی تحلیلی در پایگاه المانیتور به بررسی چالش‌ها در روابط ترکیه و ایران بویژه در موضوع سوریه پرداخته است.

گزارش تحیلی ترمبلای در ارتباط با چالش‌های روابط بلندمدت تهران و آنکار به شرح زیر است:

همزمان با سردی روابط ترکیه و بسیاری از کشورهای عربی و در همان حال که ایران تحت فشار تحریم‌های آمریکا قرار دارد، روابط میان این ایران و ترکیه به عنوان دو کشور غیرعربی در منطقه بسیار گرم و نزدیک دنبال می‌شود و تهران و آنکار در کنار هم و همراه با روسیه روابط دوستانه‌ای را دنبال می‌کنند. در واقع ابعاد و موضوعات گسترده‌ای از جمله گردشگری، امنیت منطقه‌ای، مبادلات فرهنگی در توسعه روابط ایران و ترکیه مورد توجه است.

با این حال برخی چالش‌‎ها در رابطه دو طرف وجود دارد و از جمله رویکردهای ترکیه گاه فاقد ثبات لازم است. از جمله اردوغان در سال ۲۰۱۵ در جریان جنگ علیه یمن، پیشنهاد کمک لجستیکی به ائتلاف سعودی برای حمله به یمن را مطرح کرد اما اخیرا او در چرخشی قابل توجه پس از حمله به تاسیسات نفتی عربستان، ریاض را مسئولیت تنش در یمن معرفی کرد.

یک مقام ارشد وزارت خارجه ترکیه به المانیتور گفت: «در حال حاضر مهم ترین موضوع در روابط ترکیه – ایران، یافتن یک زمینه مشترک در سوریه است. هرچند ترکیه دیگر بر خروج اسد از قدرت پافشاری نمی کند، اما تهران هم از حضور ترکیه در شمال سوریه خرسند نیست.»

ایران و ترکیه گفتگوهای بسیاری برای رسیدن به توافق بر سر موضوع کردها داشته اند، با این حال همکاری ها در این زمینه چندان پیشرفتی نداشته است. ایران در موضوع کردها از چند جنبه نگران است: رشد سلفی گری در میان جمعیت کرد که برخی از آنان در حمله تروریستی به مجلس ایران در سال ۲۰۱۷ دست داشتند، درگیری های مرزی متعدد بین گروههای کرد و سپاه پاسداران، و خبرهایی از تماس کردهای ایران با واشنگتن و نگرانی از دخالت آمریکا در مسائل قومی ایران با روی کار آمدن دونالد ترامپ.

رابطه ایران با کردها هرچه باشد، بر روابط دمشق و انکارا نیز تاثیر می گذارد. در طول جنگ داخلی سوریه، حزب اتحاد دموکراتیک(PYD) سوریه و ایران در یک جبهه علیه داعش جنگیدند. اما پس از شکست داعش تهران حالا نگران روابط PYD با ایالات متحده است. اخیرا نیز گفتگوهایی بین ایران و مخالفان کرد در اسلو صورت گرفته است. اگر ایران در مسیر سازش با کردها قرار گیرد، سرکوب کردها توسط ترکیه دشوار خواهد شد.

از سوی دیگر اردوغان می خواهد از سوریه خارج شود و حضور رسمی اسد را نیز بپذیرد. در این راستا اسد باید سرکوب PYD و وابستگانش را در دستور کار خود قرار دهد که ممکن است خاک ترکیه را نشانه بگیرند. آنکارا در حال بررسی این موضوع است که آیا می شود مسئله کردهای سوریه را دوباره به سوریه واگذار کرد یا نه. ایران می تواند در این میان نقشی اساسی ایفا کند. به نظر می رسد با افزایش گسترش روابط سوری- ایرانی و ایجاد یک سامانه بانکی مشترک، آنکارا دیگر امیدی به رقابت با ایران در افزایش نفوذش در سوریه ندارد.

ترکیه هرچند با واشنگتن بر سر تحریم های نفتی ایران اختلاف نظر دارد اما شروع به جایگزینی تامین کنندگان نفتی اش کرده است. حجم تجارت دو جانبه تهران- آنکارا نیز پایین است و از هدف ۳۰ میلیارد دلاری توافق شده در سال ۲۰۱۵، بسیار فاصله دارد.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، رقابت بر سر افزایش نفوذ در آسیای میانه بالا گرفت. این رقابت خود همواره مانعی بر سر روابط دو جانبه تهران- آنکارا بوده است. ترکیه توانست به مدد اقتصاد پویا و یک مدل دموکراتیک سکولار نفوذش در کشورهای ترک آسیای میانه را افزایش دهد. ایران از نفوذ کم تری برخوردار بود و گاهی اوقات به دلیل تلاش برای وارد کردن اسلام شیعی، روابط پر تنشی را با آذربایجان، ازبکستان، و تاجیکستان تجربه کرد.

هر چند زمینه های مهمی از آسیب پذیری در روابط دو کشور هنوز به قوت خود باقی است، با این حال تهران و آنکارا می توانند همکاری‌های خود به ویژه در سوریه را نهادینه کنند. هر دو کشور از این می ترسند که دیگری در عوض دنبال کردن فرصت های برد- برد، به دنبال افزایش نفوذ خود باشد. اگر ایران و ترکیه رقابت عمیق و بی اعتمادی را کنار بگذارند، می توان به همکاری های بلندمدت و پایدار امیدوار بود.