به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام رسول جعفریان، رئیس کتابخانه مرکزی، مرکز اسناد و تأمین منابع علمی دانشگاه تهران در یادداشتی طرحی برای استفاده بهینه از دانش تولید شده در رساله های دکتری و پایان نامه های ارشد ارائه داده است؛
یکی از آثار توسعه دانشگاهها در ایران در بیست و پنج سال گذشته، به ویژه توسعه بخش تحصیلات تکمیلی، فراهم آمدن صدها هزار پایان نامه و رساله بوده است. درباره این محتوا، نگاههای بدبینانه ای می گوید که بیش از نود درصد آنها ارزش علمی ندارد، در حالی که شاید در نگاهی معتدلانه، بتوان نزدیک به نیمی از آنها را به نوعی سودمند دانست. در این باره، مسلماً نیاز به دقت بیشتری هست، اما هرچه هست، اینها نتیجه سرمایه گذاری دولت و بخش خصوصی در موضوعی است که از آن به عنوان تولید علم یاد می شود، البته دانشگاهها، مهندس و مدیر و معلم هم تربیت می کنند، اما از نظر علم، اصل مطلب، همین رساله ها و پایان نامه ها هستند. به جز اینها، استادان هم کتابها و مقالاتی دارند که آنها را هم باید تولید دانشگاه دانست. موارد دیگری از انواع محتوا هم هست، مثل جزوات درسی، سخنرانی های استادان در دانشگاه یا خارج از آن یا مواردی شبیه به اینها هم که برخی ارزشمند هستند.
عجالتاً مهم رساله ها و پایان نامه ها هستند که فرض می کنیم نیمی از آنها، ارزش توجه دارند. در باره اینها به عنوان یک محتوایی که شاید بتوان تولید علم‌شان خواند و پایه ای برای کارهای علمی بعدی هستند، چه کرده ایم؟ در واقع، چه راهکاری برای استفاده از آنها در شرایط که امکانات دیجیتالی در اختیار است، در پیش گرفته ایم.
نخستین مسأله گردآوری آنها در ایران‌داک بوده که این کار، شاید در حد بیست درصد و یا کمتر انجام شده و دلیل آن هم عدم همکاری دانشگاهها با این مرکز است. با این حال، بسیاری از دانشگاهها، همین مختصری را هم که داده و در اختیار ایران‌داک قرار داده اند، شرط کرده اند که متن آن، در اختیار عموم قرار نگیرد و ایران‌داک صرفاً برای همانندجویی از آنها استفاده کند. نتیجه آن شده است که عملاً، این رساله ها و پایان نامه ها، در چرخه علمی کشور، از دریچه ایران‌داک، مورد استفاده قرار نمی گیرند، یا کم قرار می گیرند و اما همان مقدار هم که ایران‌داک یا مراکز دانشگاهی پایان نامه های خود را قرار می دهند، در بسیاری از موارد به صورت پی دی اف و در مواردی تنها بیست یا سی صفحه از رساله است. البته و خوشبختانه، دانشگاه تهران و برخی مراکز دیگر، متن کامل همه اینها را ـ مشروط به این که دو سال از دفاع گذشته باشد ـ در اختیار خواستاران قرار می دهد. معنای این کار این است که اگر کسی موضوعی را درخواست کند، متن در اختیار او قرار گفته و او باید این پی دی اف را مطالعه کند تا بتواند از آن استفاده کند.
اکنون بحث این است که اگر ما فرضاً در دانشگاه تهران، پنجاه هزار پایان نامه ارشد و رساله دکتری در فرمت word داشته باشیم و آنها را نه به عنوان یک فایل بسته روی یک پایگاه اطلاعاتی، بلکه با طراحی یک سامانه. مثل آنچه که موسسه نور یا وبسایت noorlib یا وبسایت شامله ـ به صورت یک مجموعه به هم متصل قرار دهیم، تا خواستاران بتوانند بر اساس کلیدواژه های خود در تمام آنها، به صورت یکجا سرچ کنند، چه تأثیر شگرفی در پژوهش ما خواهد گذاشت.
در واقع، می‌توان سامانه ای را تعریف کرد که فرضا در دانشگاه تهران، تمام پایان نامه ها و رساله های با فرمت word با تقسیم بندی های فرعی، مانند پایان نامه های دانشکده ها، رشته ها و گرایش ها، و نیز فرمت هایی که برای عناوین رساله ها، مولفان، عناوین فصول و منابع و جز اینها زده می شود و مجموعه ای از دانش تولید شده را در اختیار مخاطبان قرار داد. در چنین سامانه ای، فرضاً اگر ما تمام رساله ها و پایان نامه های رشته ادبیات فارسی را داشته باشیم، تصور کنید که چه حجم معلوماتی را داریم و خواستار و کاربر، با سرچ در این مجموعه، چه اندازه می تواند به یافته های تازه برسد و کار پژوهش خود را به پیش ببرد.
متأسفانه و تا این لحظه، دانشگاهها، جز در حد ایجاد پایگاههایی برای مقالات علمی و پژوهشی خود، و برخی برای رساله ها و پایان نامه ها، به صورت منفصل، آن هم غیر قابل سرچ در محتوا، کاری انجام نداده اند. در حالی که این کار، از نظر تعریف و تهیه یک سامانه، بر اساس تجربه ای که موسسه نور یا موارد مشابه دارند، به راحتی قابل انجام است. یک نمونه آن کاری بود که برای مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی انجام شد و محتوای تمام ۲۴ دوره، در یک سی دی عرضه شد، یا میراث مکتوب، بخش عمده آثار خود را در یک مجموعه با کمک برنامه های نور، ارائه کرد و امروز یک جا آن متون، قابل سرچ است.
می توان، شاخص‌هایی را برای انتخاب متونی که ویژگی‌های لازم را برای قرار گرفتن در این مجموعه دارند، معین کرد تا هر متنی در آن قرار نگیرد. به نظرم، این کمترین، ساده ترین و سریع ترین طرحی است که دانشگاه تهران یا دانشگاه های بزرگ دیگر می توانند با رساله ها و پایان نامه های خود انجام داده و کار تحقیق را حمایت کنند، اگر اراده اشاعه علم را داشته باشند.
نظر شما