خبرگزاری مهر، گروه استانها- زهرا بهرامی: سال ۱۳۹۱ «برج قابوس» به عنوان بلندترین برج آجری دنیا و یکی از ارزشمندترین آثار معماری دوره اسلامی در گلستان در سی و ششمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو ثبت جهانی شد و با گذشت بیش از هفت سال از جهانی شدن این اثر هنوز ارتباط اجتماعی لازم با اثر برقرار نشده است.
با جاوید ایمانیان دکترای مرمت بناهای تاریخی که در سال‌های گذشته هم مدیر پایگاه جهانی برج قابوس بوده و هم در پست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان مشغول فعالیت بوده حول محور برقرار نشدن ارتباط اجتماعی شهر گنبد با برج قابوس به گفتگو نشستیم.
*هفت سال از ثبت جهانی برج قابوس می‌گذرد و با وجود داشتن برنامه و پلن مدیریتی خیلی در حوزه معرفی این اثر جهانی موفق نبوده‌ایم. دلیل آن را در چه می‌بینید؟
یکی از بحث‌های مهم در معرفی و شناخت آگاهی‌رسانی به مردم و نهادهای دولتی است. در اولین گام و پیش از انجام هر اقدام و برنامه‌ای باید طرح‌ها و برنامه‌ها را برای مردم بازگو کنیم. مردم، سازمان‌های دولتی و غیردولتی، تشکل‌های مردم نهاد و ... باید بدانند که قرار است چه اتفاقی در شهر رقم بخورد و شهر گنبد ماهیت و هویت اصلی خودش را از برج قابوس می‌گیرد؛ اگر این برنامه وجود نداشته باشد که برج قابوس نقش کلیدی و اساسی در توسعه پایدار شهر دارد، هیچ طرح و برنامه‌ای به نتیجه نمی‌رسد.
*اگر درست متوجه شده باشم شما معتقدید برنامه و پلن مدیریتی و داشتن چشم‌انداز به تنهایی کافی نیست؟
دقیقاً. طبق پلن مدیریتی گنبدکاووس باید شهری با توسعه پایدار و قطب جاذب گردشگری با محوریت برج قابوس باشد برای رسیدن به این چشم‌انداز نیاز است به موازات هم پیش برویم. پایگاه جهانی برج دارای هیئت راهبردی است و تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلی اثر را تدوین می‌کند و در یک طرف خودش نقش دارد و از سوی دیگر فرمانداری، شهرداری، مسکن و شهرسازی و تشکل‌های مردم نهاد و ... هم هرکدام نقشی دارند و باید اقداماتی انجام دهند و بخش مهم‌تر قضیه اینکه این حرکت از درون مردم به‌وجود بیاید و مردم به این باور برسند که این اثر می‌تواند در زندگی آن‌ها و توسعه پایدار شهر نقش داشته باشند.
*این باور چگونه باید شکل بگیرد؟
تشکل‌های مردم نهاد در شکل‌گیری این باور نقش کلیدی دارند اما متأسفانه نقش تشکل‌های مردم نهاد در حوزه میراث فرهنگی در گنبدکاووس آنقدر که باید باشد، نیست.
*در تشکیل این تشکل‌ها نقش کدام دستگاه‌ها پررنگ‌تر است؟ اساساً چه کسی برای ورود موفق به این حوزه باید گام بردارد؟
دستگاهی نمی‌تواند ورود کند تشکل‌های مردم نهاد خودجوش است اما طبیعتاً یکسری از دستگاه‌ها مانند خود پایگاه جهانی برج قابوس، میراث فرهنگی و فرمانداری و ... در تشویق و ترغیب برای تشکیل این تشکل‌ها نقش دارند چراکه معتقدیم اگر تشکل‌ها شکل نگیرند بخشی از کار برزمین می‌ماند.
*فکر می‌کنید تاکنون پایگاه جهانی برج قابوس به نقش خود در آگاهی‌سازی عمل کرده است؟
پایگاه نقش کلیدی و محوری دارد اما همه‌کاره نیست. برای اینکه ما به چشم‌انداز نهایی در اثر جهانی شهر برسیم نباید انتظار داشته باشیم پایگاه نقش همه‌کاره را ایفا کند. نقش کلیدی با مدیریت شهری است اما ببینید در شهری مثل گنبدکاووس جایگاه و نقش شهرداری در اثر جهانی چیست؟ شهرداری نقش دوم در مرمت، ساماندهی و آگاه‌سازی برج ندارد. شهرداری، پایگاه جهانی و ... هیچ‌کدام نقش اول و دوم ندارند بلکه همه در کنار هم هستند. مدیریت یکپارچه باید شکل بگیرد تا ارتباط اجتماعی شهر با برج قابوس برقرار شود. نباید شهر را از اثر جهانی جدا ببینیم. تا این نگاه شکل نگیرد اتفاقی نمی‌افتد حتی اگر جای هفت سال ده‌ها سال زمان بگذرد.
الان مشکل گنبدکاووس این است که شهر خودش را از اثر جهانی مستقل می‌داند و از نظر کالبدی و اجتماعی ارتباطی بین اثر جهانی و شهر وجود ندارد؛ هنوز نگاه و باور که اثر جهانی می‌تواند در توسعه شهر نقش داشته باشد در مردم شکل نگرفته و گویی مردم با این اثر جهانی قهر هستند و هرچه از برج قابوس فاصله می‌گیریم بیشتر می‌شود. این باور در گذشته وجود داشته اما هم‌اکنون کمرنگ شده است.
*چطور؟
در شهرسازی گنبد به این نکته توجه شده که تمام نگاه‌ها به برج قابوس که حالا یک اثر جهانی است، باید معطوف باشد. وقتی برای مرمت برج داربست زده بودیم و از ارتفاع بالا به شهر نگاه می‌کردیم در شهرسازی جدید گنبد که در دوره پهلوی شکل گرفته، خانه‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که همه پنجره‌ها به سمت بنای برج قابوس باز می‌شود. اما هرچه جلوتر می‌رویم این باور کمرنگ‌تر می‌شود.
*قطعاً کم‌توجهی و قصوری وجود داشته؟
بله. ممکن است این کوتاهی که از آن نام می‌بریم بخشی از آن از جانب ما باشد شاید هم شهرداری، فرمانداری و یا مردم مشارکت نکردند؛ مهم‌ترین مسئله در احیاء نقش مشارکت مردم است؛ باید روی این مسئله کار کنیم که چگونه می‌توانیم روی مشارکت مردم کار کنیم.
نمی‌توانیم بگوییم فقط یک دستگاه کار نکرده و مقصر است من معتقدم تمام دستگاه‌های دولتی و نهادهای غیردولتی خوب عمل نکره‌اند. چه زمانی که بنده مدیر پایگاه جهانی برج قابوس بودم چه الان هیچ برنامه‌ای با محوریت برج قابوس در صدا و سیمای گلستان تولید و پخش نشده است. در این استان بیشتر از آن‌که برج قابوس را نشان دهیم المان میدان بسیج را نشان می‌دهیم. آیا المان میدان بسیج هویت استان گلستان است؟!
بازهم تأکید می‌کنم خیلی‌ها کوتاهی کرده‌اند که هنوز این باور شکل نگرفته که اثر جهانی باید اولویت اصلی در شهر باشد. در پلن مدیریت اولویت‌ها تعیین شده و باید راهنمای ما باشد اما به دلیل برخی مداخلات ما بر اساس پلن مدیریت حرکت نمی‌کنیم و سلیقه‌ای عمل می‌کنیم و یادمان رفته برای ایجاد این باور در مردم و مسئولان باید آموزش بدهیم؛ زیاد صحبت کنیم و فیلم بسازیم.
نظر شما