به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام مسعود صفی یاری، مدیرکل سابق تبلیغات اسلامی استان زنجان طی یادداشتی اختصاصی برخی ابعاد تربیتی مشکلات و همچنین فلسفه ابتلاء به مصائب را برشمرده است؛
سال ۱۳۹۸ با همه شیرینی‌ها و تلخی‌هایش به پایان رسید و در حالی که بخشی از هموطنان عزیزمان گرفتار بیماری ناشی ازویروس منحوس کرونا هستند و عده‌ای نیز دفتر عمرشان به جهت این بیماری بسته شد با تقدیر الهی سال جدید و بهاری نو در تقویم زندگی نگاشته شد. نقطه تمایز این تغییر و تحول طبیعت که آن را از دیگر نوروزها متمایز ساخته است دلگیری نگرانی و واهمه‌ای است که از شیوع این بیماری و انتقال سریع و وحشتناک ویروس در ماه منتهی به سال جدید و همچنین آغازین روزهای سال نو و به تبع آن تصمیمات ویژه کنترلی و بهداشتی در جامعه از جمله اهتمام به بهداشت فردی، پرهیز از مسافرت و.. وجود دارد.
در این گونه موقعیت‌های خاص نکته مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که باید با این پدیده‌ها عالمانه، منطقی و آگاهانه مواجه شد و ضمن رعایت اصول ایمنی و همچنین تسلیم به مقدرات الهی به ابعاد معنوی آن نیز عنایت کرد. روشن است انسان‌ها از لحظه به دنیا آمدن تا هنگامی که رخت از این دنیای فانی بر می‌بندد، علی‌رغم برخورداری از کامیابی‌ها و شیرینی‌ها و لذت‌های نسبی و محدود با انبوهی از مشکلات، بلایا، مصیبت‌ها، گرفتاری‌ها سختی‌ها، ناملایمات و موانع مواجه می‌شوند که مجال زندگی آرام، راحت و دلخواه را از وی گرفته و نهایتاً با کوله باری از آرزوهای بر زمین مانده از سرای دنیا کوچ و به دیار ابدی رهسپار شده و پاسخگوی خوب و بد زندگی دنیایی در پیشگاه عدل الهی خواهند بود. این در حالی است مشکلات و گرفتاری‌ها و یا به تعبیری بلاها و مصیبت‌ها امری خارج از زندگی انسان‌ها به حساب نمی‌آید، بلکه جزئی از طبیعت زندگی انسان‌ها، حتی انبیا، اولیا و ائمه اطهار علیهم السلام به شمار می‌رود که تاریخ گواه آن است.
خداوند بزرگ در سوره مبارکه بلد آیه ۴ به صراحت می‌فرماید: لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی کَبَدٍ؛ راستی که ما انسان را در سختی و رنج و مشکل آفریدیم. امیر المومنین علی (ع) در خطبه ۲۲۶ نهج البلاغه، سیمای واقعی دنیا را چنین برای ما ترسیم می‌فرماید: دَارٌ بِالْبَلَاءِ مَحْفُوفَةٌ وَ بِالْغَدْرِ مَعْرُوفَةٌ؛ لَا تَدُومُ أَحْوَالُهَا وَ لَا یَسْلَمُ نُزَّالُهَا؛ أَحْوَالٌ مُخْتَلِفَةٌ وَ تَارَاتٌ مُتَصَرِّفَةٌ؛ الْعَیْشُ فِیهَا مَذْمُومٌ وَ الْأَمَانُ مِنْهَا مَعْدُومٌ؛ وَ إِنَّمَا أَهْلُهَا فِیهَا أَغْرَاضٌ مُسْتَهْدَفَةٌ، تَرْمِیهِمْ بِسِهَامِهَا وَ تُفْنِیهِمْ بِحِمَامِهَا.
دنیاسرایی است که بلاها از هر سو گردش را گرفته و به غدر و بی وفایی شهرت یافته. نه خود همواره بر یک حال باشد و نه ساکنانش در امان و سلامت به سر برند. حالاتش گونه گون است و هر روز نوبت به یکی دهد. در آنجا شادمانی نکوهیده است و امن و آسودگی نتوان یافت. مردم دنیا در دنیا چون هدف‌هایی هستند که تیرها بر آنها می بارند. دنیا تیرهایش را بر مردمش می‌افکند و به مرگی که بر سرشان می‌فرستد، نابودشان می‌کند.
با این وصف انواع و اقسام بلاها، مشکلات و گرفتاری‌هایی که فراراه انسان قرار می‌گیرد با یک نگاه جزئی از زندگی و طبیعت زیست انسانی محسوب شده و اصولاً راحتی آسایش و برخورداری کامل نه در این دنیا که در بهشت برین الهی برای مؤمنین عامل به عمل صالح متصور می‌گردد.
چنانچه مطرح شد انسان خواه و ناخواه با این مشکلات، موانع و دست اندازها روبرو می‌شود. گاهی در قالب سیل، گاهی در قالب زلزله، گاهی در ساحت جنگ و گاهی در قامت بیماری‌های خطرناک و واگیر مانند کرونا، اما آنچه این موضوع را برجسته می‌کند نوع مواجهه انسان با این پدیده‌ها است. در معارف ناب اسلام ضمن تأکید بر ملاحظات جسمی و روحی و همچنین بهداشت فردی و محیطی و وجوب حفظ جان خود و دیگران از گزند حوادث، نگاهی تربیتی انسان ساز و عبرت آمیز به حوادث و مصیبت‌های زندگی به عنوان یک اصل تلقی شده و با واژه‌های" لعلکم تعقلون"، "لعلکم تتفکرون"، "لعلکم تذکرون" و… هشدارهای لازم داده شده است که البته دامنه این بحث و زوایای علمی، فلسفی و تفسیری و حتی مراتب و دلایل آن در خصوص مؤمنین و کافرین، فرصت دیگری می‌طلبد، اما آنچه در این یاداشت کوتاه به آن اشاره می‌شود گریزی است به اهم درس‌ها و پیام‌هایی که باید از مشکلات و مصائب گرفت و در واقع نگرشی به بعد مهم تربیتی آن که به اختصار در ذیل می اید؛
۱- زنگ بیدار باش
براساس آموزه‌های قرآنی یکی از مهم‌ترین درس‌ها و عبرت‌های بلاها وحوادث، ایجاد زمینه برای احیاء و تقویت روح بندگی و خشوع و خضوع در برابر پروردگار بزرگ است. انسانی که در مشغله‌های روزمره و سرگرمی‌های رایج زندگی دچار غفلت شده و بین او و ندای فطرت توحیدی اش فاصله افتاده، چه بسا با تلنگر و هشداری از جنس حادثه و بلاهای طبیعی دچار تحول درونی شده و از طغیان و سرکشی دست برداشته، به ضعیف بودن و عاجز بودن خویش واقف شده و به سوی معنویت و تقوا کوچ کند. در قرآن کریم می‌خوانیم: فَأَخَذْناهُمْ بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرّاءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ؛ آنان را به تنگی معیشت و بیماری دچار ساختیم تا به زاری و خاکساری در برابر خداوند درآیند (سوره مبارکه انعام/۴۲)و در فرازی دیگر می‌فرماید: وَ لَقَدْ أَخَذْنا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنینَ وَ نَقْصٍ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ؛ و در حقیقت ما فرعونیان را به خشکسالی و کمبود محصولات دچار کردیم باشد که عبرت گیرند.(سوره مبارکه اعراف/۱۳۰) در جای دیگر خداوند متعال می‌فرماید: «أَ وَ لا یَرَوْنَ أَنَّهُمْ یُفْتَنُونَ فی کُلِّ عامٍ مَرَّةً أَوْ مَرَّتَیْنِ ثُمَّ لا یَتُوبُونَ وَ لا هُمْ یَذَّکَّرُونَ؛ " آیا نمی‌بینند که آنان در هر سال یک یا دو بار آزموده می‌شوند باز هم توبه نمی‌کنند و عبرت نمی‌گیرند» (توبه/۱۲۶)
ناگفته نماند بخشی از سختی‌ها و بلایا محصول عملکرد خود انسان‌ها است، چنانچه امیر مؤمنان علی (ع) می‌فرماید: «انَّ اللّه یبتلی عبادَهُ عند الأَعمال السَیِّئة بنقص الثمرات و حبسِ البرکات و إغلاقِ خزائِنِ الخَیْرات لیتوبَ تائبٌ و یُقْطِعَ مُقْطِعٌ وَ یَتَذَکَّرَ متذکِّرٌ» خداوند بندگان خویش را به هنگامی که کارهای بد انجام می‌دهند با کمبود میوه‌ها و جلوگیری از نزول برکات و بستن در گنج‌های خیرات به روی آنان آزمایش می‌کند.» (نهج البلاغه، خطبه ۱۴۳) و به تعبیر قران کریم، «وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثیرٍ؛ و هر مصیبتی به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست و از بسیاری درمیگذرد. (سوره مبارکه شوری، آیه ۳۰)
انسان هوشمند در کشاکش حوادث و گرفتاری‌ها به پوچی دنیا و فانی بودن آن پی برده و دل را به شوق معنویت و آخرت و رضوان الهی به پرواز درآورده و با توبه و انابه به آغوش پر مهر الهی پناه می‌برد چرا که یا مواجهه سختی‌ها و مصیبت‌ها به روشنی در می‌یابد که: مَتَعُ الدُّنْیَا قَلِیلٌ وَالاَْخِرَةُ خَیْرٌ لِّمَنِ اتَّقَی، سرمایه زندگی دنیا ناچیز است و سرای آخرت برای کسی که پرهیزگار باشد بهتر است. (سوره مبارکه نساء، آیه ۷۷)
۲- آزمون عمومی
در نگاهی دیگر ابتلائات و سختی‌ها زندگی، می‌تواند عیار سنج قابل توجهی برای انسان‌ها بوده و میزان تاب آوری و ظرفیت و همچنین تسلیم بودن و نبودن آنان در برابر مقدرات الهی را در موقعیت‌های بحران روشن ساخته و نمره و امتیاز هریک را در این آزمون حساس مشخص سازد. در آیه ۱۵۵و ۱۵۶ سوره مبارکه بقره آمده است: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ اْلأَمْوالِ وَ اْلأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصّابِرینَ؛، الَّذِینَ إِذَآ أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّآ إِلَیْهِ رَاجِعُونَ، أُوْلَئکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ» و قطعاً شما را به چیزی از ترس و گرسنگی و کاهشی در اموال و جان‌ها و محصولات می‌آزماییم و مژده ده شکیبایان را و بشارت ده به استقامت کنندگان، کسانی که هرگاه مصیبتی به آنها رسد می‌گویند: ما از خدایم و به سوی او باز می‌گردیم، اینها همان‌ها هستند که الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده و آنها هدایت یافتگانند.» و در مقابل گروهی بی تابی کرده و به تعبیری خود را باخته وبه مقدرات الهی بدبین می‌گردند. «وَ أَمّا إِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ فَیَقُولُ رَبّی أَهانَنِ؛ کَلاّ؛ و اما چون وی را می‌آزماید و روزیاش را بر او تنگ می‌گرداند می‌گوید پروردگارم مرا خوار کرده است؛ هرگز چنین نیست (فجر/۱۶و۱۷)
۳- تبدیل تهدید به فرصت و امید به آینده‌ای روشن
مصیبت‌ها و بلاها علی‌رغم خسارت‌های مادی و معنوی زیادی که از خود بر جا می‌گذارند یک نکته برجسته و مهم دیگری در بطن خود دارند و ان عبارت است از اثر تکاملی و شناسایی و برطرف کردن نقاط ضعف و به تعبیر دیگر تبدیل تهدید به فرصت، پختگی، بلوغ و تقویت و برانگیختن اراده‌ها برای ساختن آینده‌ای بهتر و متعالی تر در دو عرصه مادی و معنوی که " إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا" همانا به همراه هر سختی آسایش و راحتی است. چنانچه مقام معظم رهبری درپاسخ به گزارش وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی درباره اقدامات این وزارتخانه برای پیشگیری و مقابله با کرونا فرمودند: طرح بسیج ملی مبارزه با کرونا که دارای پشتوانه علمی و همراه با انگیزه‌های دینی و جهادی و انسانی است، طرحی کارآمد است و همان چیزی است که بلا را به نعمت و تهدید را به فرصت تبدیل خواهد کرد ان‌شاءالله.
۴- یادآوری نعمت‌ها و موجودی‌ها
انسان غرق در نعمت الهی است و لطف خدا تمام وجود او را پوشانده است. نعمت‌هایی متعدد و متنوع که به تعبیر قرآن کریم قابل شمارش نیستند «وَإِن تَعُدُّواْ نِعْمَةَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا»؛ (سوره مبارکه نحل آیه ۱۸). و اگر نعمت‌های خدا را بشمارید، هرگز نمی‌توانید آنها را احصا کنید. لذا انسان موظف است قدردان نعمت‌های ظاهری و باطنی خداوند باشد و در مواجهه یک حادثه ناگوار و مصیبت دردناک و از دست دادن یک نعمت، دل و جانش را متوجه سایر نعمت‌های الهی موجود کرده و شاکر درگاه الهی باشد.خداوند می‌فرماید: «أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَ بَاطِنَةً»؛ (سوره مبارکه لقمان آیه ۲۰) آیا ندیدید خداوند آنچه را در آسمان و زمین است، مسخّر شما کرده و نعمت‌های ظاهری و باطنی خود را بر شما گسترده و افزون ساخته است؟ چنین شخصی نه تنها با یک مصیبت از کوره به در نمی‌رود که با کمال امیدواری به آینده می‌نگرد. امید به آینده‌ای که در سایه سار توجه به نعمت‌های فراوان خدای مهربان حاصل می‌شود.
۵- همبستگی اجتماعی و تعاون بر خیر (به توان ما)
اسلام دین همبستگی اجتماعی، احسان و نیکوکاری است و نسبت به اهتمام مسلمانان در خصوص گره گشایی از مشکلات همدیگر و همدردی با دردمندان و انفاق به مستمندان تأکید مضاعفی دارد. بر اساس آموزه‌های اسلام که ریشه در فطرت بشر دارد یک مسلمان نباید و نمی‌تواند نسبت به گرفتاری و مشکلات همنوعان خویش بی تفاوت بوده و از آن عبور کند. اصولاً در برخی از روایات اهتمام به حل مسائل و مشکلات دیگران مبنای مسلمانی به حساب آمده و فرد مسلمان را موظف کرده که نه صرفاً در حادثه‌ها و گرفتاری‌ها که رفع گرفتاری‌ها و مشکلات دیگران را عبادت تلقی کرده و آن را جزئی از زندگی روزمره خویش بداند. چنانچه در روایتی از پیامبر (ص) آمده: مَنْ اَصْبَحَ لا یَهْتَمُّ بِاُمورِ الْمُسْلِمینَ فَلَیْسَ مَنْهُمْ وَ مَنْ سَمِعَ رَجُلاً یُنادی یا لَلْمُسْلِمینَ فَلَمْ یُجِبْهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ؛ هر کس صبح کند و به امور مسلمانان همّت نورزد، از آنان نیست و هر کس فریاد کمک خواهی کسی را بشنود و به کمکش نشتابد، مسلمان نیست.؛ [کافی، ج ۲، ص ۱۶۴، ح ۵.] وخداوند متعال، چهار نوبت با صراحت، چنین اعلام می‌دارد: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ»؛ خدا نیکوکاران را دوست می‌دارد.
در بیان دیگری از پیامبر اکرم (ص) می‌خوانیم: «انما المؤمنون فی تراحمهم و تعاطفهم بمنزله الجسد الواحد إذا اشتکی منه عضو واحد، تداعی له سائر الجسد بالحمی و السهر :۱۳ مؤمنان از نظر مهرورزی و عطوفت نسبت به یکدیگر مانند یک پیکرند که هرگاه عضوی از آن دچار دردی شود، سایر اعضا [از راه تب و بیداری و ناراحتی] همدردی خود را با آن عضو ابراز می‌دارند و به کمکش می‌شتابند.» (سفینه البحار ج ۱ ص ۱۳) چنانچه سعدی شیرین سخن در شعر معروفش باشد می‌گوید: بنی آدم اعضای یکدیگرند / که در آفرینش زیک گوهرند / چو عضوی به درد آورد روزگار / دگر عضوها را نماند قرار / توکز محنت دیگران بی‌غمی / نشاید که نامت نهند آدمی
سیره نورانی پیامبر اعظم (ص) و معصومین (ع) هم نشان دهنده اهتمام جدی آن بزرگواران در این امر مهم بوده و آنان به عنوان پناهگاه بی پناهان گرفتاران و دردمندان تمام همت خویش را مصروف گره گشایی از امور مردم می‌کردند. اولیا الهی و علمای ربانی و حوزه‌های علمیه نیز در طول تاریخ همین مسیر را طی نموده و همواره پیشگامان خدمت رسانی اجتماعی بوده و هستند.
نظر شما