روایتی خیالی از تلاشی هنرمندانه

به گزارش خبرنگار مهر، داستان "دلشدگان" در روزهای پایانی حکومت قاجار در ایران اتفاق می افتد. زمانی که عده ای از موسیقیدانان باتجربه و ردیف‌ دان ایرانی به دعوت یکی از بازرگانان خارجی برای پرکردن تعدادی صفحه گرامافون به خارج کشور می روند. اما این سفر سرانجام خوشی ندارد و آنها پس از مشخص شدن واهی بودن دعوت بازرگان به صورت شخصی چند صفحه پر می کنند تا موسیقی سنتی پایدار بماند.

قصه واقعیت و پایه و اساس تاریخی ندارد. اصولا این ویژگی علی حاتمی است که به تاریخ، جزئیات مسایل و موضوع های وابسته به دوره های مختلف تاریخی و قصه های گذشتگان علاقه خاصی نشان می دهد، اما قصد روایتگری صرف و عین به عین وقایع مختلف را ندارد. یعنی سعی نمی کند با مطالعه کتاب های تاریخی اثری مستند و نزدیک به واقعیت بسازد. بلکه به دنبال روایت بخشی از گذشته بر اساس افکار و اندیشه های خود است و تاریخ بستری برای این ابراز عقاید محسوب می شود.

این موضوع جذابیت آثار حاتمی را بیش از پیش افزایش می دهد. از این جهت که فیلمساز خود را اسیر روایت عین به عین و بی قید و شرط اتفاقات تاریخی نمی کند و داستان و شخصیت های مربوط به آن را هر طور که بخواهد، به سمت سرنوشتی خودخواسته سوق می دهد. در این میان به دنبال ایجاد شرایطی است که بتواند مخاطب را با بخش های روشن و پنهان افکارش آشنا کند؛ به گونه ای که ویژگی قدمت و جذابیت را در خود بپروراند.

کارگردان باذوق سینمای ایران که همواره در آثارش نوعی شاعرانگی و توجه به دیالوگ های زیبا و عمیق را مورد توجه قرار می دهد، در "دلشدگان" به طور کامل به دو عنصر شعر و موسیقی ایرانی می پردازد. با توجه به اینکه پایبندی صرف به تاریخ برای این فیلمساز مولف سینمای ایران اولویت نیست. وی روایتی خودساخته را بیان می کند که هر چند نام شخصیت های اصلی آن از موسیقیدانان برجسته کشور گرفته شده، اما هیچ وقت چنین سرنوشتی نداشته اند.

حاتمی در این فیلم به مسائل و مشکلات مربوط به حمایت از هنرمندان توجهی ویژه نشان می دهد. دولت وقت در ظاهر خود را حامی موسیقی سنتی نشان می دهد و بازرگان خارجی خود را شیفته فرهنگ و هنر ایرانی معرفی می کند، اما وقتی پای عمل به میان می آید همه آنهایی که خود را حامی این گروه موسیقی معرفی می کردند، آنها را به حال خود رها می کنند و این افراد حتی مجبور به فروش خانه شخصی خود می شوند.

کارگردان این اثر بخشی از دلدادگی خود را به فرهنگ و هنر ایرانی با زبانی جذاب و تصویری بیان می کند. شرح حال هر کدام از این افراد به خصوص جوانی به عنوان تمبک زن این گروه موسیقی با بازی اکبر عبدی است، نگاه کلی عامه مردم نسبت به نوازندگی را بیان می کند. تابویی که پس از گذشت چند دهه از آن زمان، هنوز در جامعه نسبت به اهالی هنر به خصوص نوازندگان اعمال می شود و این موضوع را شغلی مناسب نمی دانند و از آنها به عنوان "مطرب" یاد می کنند.

فیلمساز در ساخت این اثر تلاش دارد به این مفهوم نیز اشاره کند که در میان هنرمندان و اهالی موسیقی همواره افرادی فرهیخته، علاقمند به فرهنگ و بادانش وجود دارند که توجه آنها به هنر راهی برای کسب درآمد یا حتی امرار معاش نیست. بلکه در برخی موارد آنها بخشی از دارایی های خود را هزینه می کنند تا هنر به رشد و اعتلا برسد و در جایگاهی مناسب شان و شخصیت ایرانی قرار بگیرد.

بیان قصه عشق خواننده گروه موسیقی که عاشق یک شاهزاده ترک می شود و در این راه به ورطه جنون و مرگ می افتد، وجهی دیگر از بیان دلدادگی این گروه از هنرمندان عرصه موسیقی است. تعبیری که کارگردان از عشق این افراد به موسیقی سنتی ایرانی و تلاش برای ثبت و ضبط آن به منظور قرار گرفتن در اختیار آیندگان با بیان این داستان عشقی می کند، به جلوه دهی اثر منجر می شود.

حاتمی در ساخت "دلشدگان" از همان وسواس ها و دقت نظرهای موشکافانه خود نسبت به طراحی صحنه و لباس فیلم استفاده می کند. درخشش رنگ های زیبا و چشم نواز فیلم بسیار زیبا و خیره کننده است. میزانسن های دقیق و حساب شده کارگردان و بازیگردانی او نیز بسیار ماهرانه انجام می شود. به این خاطر که هیچکدام از بازیگران فیلم نوازنده نیستند و باید نقش یک نوازنده چیره دست و ردیف دان را بازی کنند. به همین خاطر هماهنگی میان حرکات دست بازیگران و موسیقی اهمیت بسیار زیادی پیدا می کند.

فرامرز صدیقی، امین تارخ، اکبر عبدی، محمدعلی کشاورز، جمشید هاشم‌پور، جلال مقدم و سعید پورصمیمی اگر در طول زندگی خود در زمینه نواختن سازی که در فیلم به عهده آنها گذاشته می شود فعالیت مختصری داشته اند، بدون تردید استاد موسیقی نیستند. بنابراین اهمیت زیادی داشت که هنگام ساخت این فیلم بتوانند همان فرم را از نظر نوازندگی و احساس موجود در چهره به خود بگیرند.

این فیلم از نظر تلاش یک کارگردان ایرانی برای ساخت فیلمی موزیکال نیز قابل تامل است. معمولا فیلم موزیکال را ترکیبی از موسیقی همراه با رقص یا حرکت های تند بازیگران می دانند، در حالی که سازنده این اثر وجهی دیگر از یک اثر آهنگین را ارائه می کند. به این طریق که فیلم مملو از آهنگ های مختلفی است که معمولا با بهانه ای مناسب در فیلم مطرح می شود و بر وجه فرهنگی این اثر سینمایی تاکید می کند.

به نظر می رسد اگر فیلمسازان ایرانی برای ساخت یک اثر موزیکال به جای توجه به الگوهای غربی که برگرفته از فرهنگ، اعتقادات و شیوه زندگی آنهاست، به فیلم های موفق و قابل قبول ایرانی در همین زمینه توجه نشان بدهند، بدون تردید ساخته های آنها از ارزش های فرهنگی برخوردار خواهد شد و در جذب مخاطب عام نیز به موفقیت می رسند.

فیلم سینمایی "دلشدگان" جمعه گذشته در قالب برنامه صد فیلم از شبکه سه سیما پخش ‌شد که البته بسیاری از آنهایی که این فیلم را روی پرده سینما دیده بودند، از پخش بسیار نامناسب آن تاسف خوردند و این پرسش در ذهن علاقمندان به آثار علی حاتمی به وجود آمد که اگر مدیران تلویزیون امکان پخش یک فیلم را ندارند، به چه دلیل حاضر می شوند یک اثر درخور توجه سینمای ایران را تا این اندازه نامناسب پخش کنند که بدبینی عامه مردم نسبت به کیفیت و جذابیت سینمای ایران بیشتر شود.