روایت چندوجهی «آیت‌الله» از تاریخ/ مستندی که سیاه و سفید نیست

به گزارش خبرنگار مهر، مستند «آیت‌الله» با محوریت زندگی و زمانه سید ابوالقاسم موسوی خویی از تأثیرگذارترین و پُرمقلدترین مراجع تقلید شیعه به کارگردانی و تهیه‌کنندگی سیدمصطفی موسوی تبار به تازگی عرضه اینترنتی شده است.

در مستند «آیت‌الله» برای اولین بار وجوه دیده نشده از زندگی و زمانه آیت‌الله خویی به تصویر کشیده شده است. این مستند بزودی و به مناسبت سالگرد فوت ایشان در یکی از شبکه‌های سیما نیز پخش خواهد شد.

سید سعید هاشم‌زاده منتقد سینما در همین رابطه مروری فهرست‌وار بر اهم ویژگی‌های این مستند داشته است که در زیر متن یادداشت وی را می‌خوانید:

یک. مستند «آیت‌الله» جذاب است و دیدنی اما نمی‌توانم کارشناس محتوایی و تاریخی آن باشم. تخصصی درباره آن ندارم و اگر نظر بدهم ناقص است و بی عیب نخواهد بود. بنابراین ساختار آن را مد نظر قرار می‌دهم و آن را زیر ذره بین می‌گیرم که از پی آن شاید بتوان مفهوم در این مستند را بررسی کوچکی نیز کرد.

دو. «آیت‌الله» یک مستند چندوجهی تاریخی است و آن را با اینکه می‌خواهد پرتره باشد، پرتره نمی‌دانم. زیرا فرعیات زیادی دارد که نسبت آن با موضوع با اینکه از دست نمی‌رود اما زیاد از حد است و کمی تمرکز را بر هم می‌زند. با اینکه شخصیت می‌سازد و درست هم می‌سازد. «آیت‌الله» از پیش از انقلاب تا پس از آن را از جغرافیای عراق بازگو می‌کند که منظر جدیدی را برای ما می‌سازد. از دوران اوج نجف تا حزب بعث و نابودی آن. مستندهای اینگونه هیچ گاه دوربین خود را در جغرافیایی اینچنینی نکاشته‌اند، اما «آیت‌الله» این کار را می‌کند و ریز و درشت مواجهه‌های آیت الله خویی را بررسی می‌کند.

در حالی که مستندها اغلب روایتی له یا علیه سوژه‌شان را به نمایش می‌گذارند و فضایی سیاه و سفید تولید می‌کنند، «آیت‌الله» می‌کوشد تردیدی به‌وجود آورد بر سر مسائل آیت‌الله خویی. تردیدی که به جست و جوی حقیقت منتهی می‌شود سه. مستند، انسان خاکستری می‌سازد. با اینکه می‌خواهد او را آراسته و از اتهامات پیش و پس تطهیر کند. سوژه‌اش بسیار جنجالی است و چنین نگاهی بی‌شک قابل فهم است اما با نگاه به لانگ شاتی که مستند می‌سازد، سوژه‌اش بیش از دیگر مستندها یک انسان خاکستری و قابل لمس شده‌است. او بر لبه تیغ حرکت می‌کند و بزرگ بودنش بر همین لبه تیغ حرکت کردن است.

چهار. در حالی که مستندها اغلب روایتی له یا علیه سوژه‌شان را به نمایش می‌گذارند و فضایی سیاه و سفید تولید می‌کنند، «آیت‌الله» می‌کوشد تردیدی به‌وجود آورد بر سر مسائل آیت‌الله خویی. تردیدی که به جست و جوی حقیقت منتهی می‌شود. این تردیدها و راه بردن به حقایق، مستند را از سیاه و سفیدی بیرون می‌آورد. نکته‌ای که بی‌توجهی به آن آفتی است که از هر پرتره‌ای، یا اهریمن می‌سازد، یا قدیس!

پنج. نگاه این مستند به صدام هم وجهه‌ای تازه دارد. بخشی نشان داده نشده از صدام را در فصول مختلف می‌بینیم که بالا و پایین او را نشانمان می‌دهد و نکته مثبتش بدون غلو بودن این روایت است.

شش. عنصری که معمولاً به مستندهایی اینچنین لطمه‌ای غیرقابل جبران می‌زند موسیقی است. بیش از ۹۰ درصد مستندهای ایرانی از موسیقی انتخابی و آرشیوی بهره می‌برند. مساله‌ای که تماشاگر آگاه آن را به منزله تنبلی و بی توجهی به هنر موسیقی تفسیر خواهند کرد. موسیقی عنصری است که باید تامین آن را به آهنگسازان سپرد نه به فایل‌ها و آرشیوها!