تالیفات علمی در کنار مجاهدتهای سیاسی / نگارش مهمترین اثر فقهی در تبعید

اول، تفسیر و علوم قرآنى

1 ـ مدخل التفسیر: مرحوم  حضرت آیة الله  فاضل لنکرانى  علاوه بر توجه تام و دقت فراوان نسبت به آیات الاحکام در  مباحث و تحقیقات فقهى و اصولى خویش ، همواره و در مناسبتها شاگردان و اصحاب درس خود را به توجه و تأمل در قرآن کریم و ممارست در مباحث تفسیرى سفارش مى کردند. هم موشکافی هاى تفسیرى در مباحث آیات الاحکام و هم آثارى که در زمینه تفسیر و علوم قرآنى از ایشان در دست است، خود بهترین گواه بر این نکته مى باشد که وی ، خود عامل به آن سفارش ها و توصیه ها بودند.

 «مدخل التفسیر» ایشان در سال 1396 ق چاپ شده و در بردارنده مباحث زیر مى باشد: حقیقة المعجزة، اعجازالقرآن، وجوه اعجازالقرآن، شبهات حول اعجاز القرآن، حول القراآت و القرّا، اصول التفسیر، عدم تحریف الکتاب، شبهات القائلین بالتحریف.

2 ـ «اهل البیت یا چهره هاى درخشان در آیة تطهیر»: این اثر تحقیقى که در تفسیر آیة شریفه تطهیر نوشته شده است، اثرى است که به صورت مشترک  توسط مرحوم آیة الله شهاب الدین اشراقى و فاضل لنکرانى در سال 1391 ق نوشته و منتشر شد.

این اثر ارزنده به «پنج نکته» مى پردازد: 1 ـ عدم ارتباط بین آیة تطهیر و آیات مربوط به بانوان رسالت 2 ـ استقلال آیة تطهیر، تدوین در موقف خاص 3 ـمعناى «اراده» در جمله «انما یریدالله». 4 ـ معناى «رجس» از نظر قرآن کریم 5 ـ منظور از کلمه «اهل البیت» در آیة تطهیر.

3 ـ «ائمه اطهار علیهم السلام یا پاسداران وحى» این کتاب نیز محصول تحقیق و تلاش مشترک مرحوم آیة الله اشراقى و آیة الله فاضل است  که در واقع یک بحث قرآنى - کلامى محسوب مى گردد و در چهار بخش تدوین گردیده است. بخش اول : امامت از نظر قرآن کریم بخش دوم: گوشه اى از شرایط امامت ; بخش سوم: علم امام (علیه السلام) بخش چهارم: آگاهى سیدالشهدا از حادثه کربلا.

دوم، قواعد فقهیه
از جمله سفارشات حضرت استاد به شاگردان حلقه درس و بحث خویش، قبل از تعطیلات تابستان و یا دیگر فرصتها، سفارش به توجه و پیگیرى مباحث قواعد فقهیه است. این کتاب با مقدمه اى طولانی  از فرزند فاضل ایشان حجت الاسلام و المسلمین محمدجواد فاضل، در توضیح قاعده فقهى، فرق آن با نظریه فقهى، تفاوت قواعد فقهیه با قواعد اصولیه، تقسیم قواعد فقهیه و مصادر قواعد فقهیه ; چاپ شده است در این جلد از قواعد: اتلاف، الزام، نفى سبیل، احسان، جب، اقرار العقلا على انفسهم جائز، اشتراک، اماریة الید، قرعه، حجیة سوق المسلمین، حجیة البینه، حرمة الاعانة على الاثم و... بحث شده است. امید است مجلدات دیگر این اثر ارزشمند هر چه زودتر در اختیار پژوهندگان عرصه فقاهت قرار گیرد.

سوم، اصول فقه
حضرت آیة الله العظمى فاضل لنکرانى  بحق فقیهى اصولى، فقیهى دقیق و اصولى اى ژرف اندیش بود.همچنانکه علاوه بر مقام والاى علمى، استادى مبرز و مدرسى توانا مى باشند که از سنین 15 ـ 16 سالگى جلسات درس 70 ـ 80 نفرى داشت و تدریس «کفایة الاصول» او زبانزد همگان در حوزه علمیه قم بود و صدها نفر در حلقه درسى ا یشان حضور به هم مى رساندند و از افاضات متقن و رساى علمى استاد بهره مى بردند.

1 ـ «ایضاح الکفایه» هم اینک علاوه بر نوارهاى درسى موجود از درسهاى استاد، درسهاى «کفایة الاصول» ایشان به همت آقاى سیدمحمد حسینى قمى گردآوری شده  و به نام «ایضاح الکفایه» در شش جلد چاپ و در اختیار طلاب و فضلا قرار دارد.

2 ـ «تبیان الاصول» عنوان تقریرات خارج اصول استاد مى باشد که توسط آقاى عبدالله اسلامى حائرى نوشته شده و جز سوم آن چاپ و نشر گردید که در بردارنده مباحث قطع، ظن و مباحث اصول عملیه (فقط اصل البرائه و اصل التخییر با تنبیهاتشان) را در برمى گیرد.

3 ـ «اصول فقه شیعه» حضرت استاد سالیان متمادى به تدریس خارج اصول فقه اشتغال داشتند و همواره فضلاى فراوانى در محضر ایشان حاضر مى شدند و از مباحث روان و استوار اصولى ایشان بهره مى بردند. دروس  اصولى استاد در دوره دوم تدریس خارج اصول و کمى از دوره اول ، به همت حجج اسلام و المسلمین آقایان محمود ملکى اصفهانى و سعید ملکى اصفهانى، به شکل زیبا و رسا تنظیم شد که تاکنون شش جلد از مجموعه یازده جلدى آن منتشر شده است.

4 ـ «معتمد الاصول» عمده فعالیتهای وی درعلم اصول فقه حضرت استاد فاضل لنکرانى  از محضر استاد معظم  و اصولى  حضرت امام خمینى (قدس سره) بود،  وی مباحث اساتید خود را به بهترین نحوى مى نوشتند مکتوبات اصولى استاد، که حاصل نه سال حضور مشتاقانه در درس اصول حضرت امام بود، به همت موسسه تنظیم و نشر آثار امام - دفتر قم - در دو جلد با نام «معتمدالاصول» چاپ و منتشر شد.

چهارم، فقه
حضرت آیة الله فاضل لنکرانى شاید جوانترین طلبه اى بود که در درس فقه استاد الفقهاء و المجتهدین مرحوم آیة الله بروجردى - اعلى الله مقامه - حاضر مى شد و بعد از مدت کوتاهى مورد توجه ویژه استاد قرار گرفت. چرا که او با حافظه و استعداد فوق العاده اى که داشت، بعد از حضور جدى و فعال در درس، در منزل تمام مطالب القا شده را شیوا و رسا بر روى صفحه پیاده مى کرد و گفته استاد بزرگ خویش را رنگ ماندگارى و جاودانگى مى داد.

ما در این کتابشناسى آثار معظم له، آثار فقهى ایشان را در دو بخش مى آوریم:

1 ـ آثار فقهى استدلالى 2 ـ آثار فقهى فتوائى

آثار فقهى استدلالى;

1 ـ «نهایة التقریر»: مهمترین اثر مکتوب فقهى که از فقیه بزرگ شیعه آیة الله بروجردى در مجامع علمى وجود دارد این کتاب ارزنده است که از زمان تألیف آن تا کنون همواره محل توجه و مراجعه فقها واساتید و محققان مى باشد. آنچه در این اثر گرانسنگ فراهم آمده است محصول یازده سال استفاده علمى شاگردى مستعد، پرتلاش و سخت کوش از استادى متبحر و چیره دست در فقاهت و دانش هاى وابسته به آن از اصول فقه شیعه، علم الحدیث و... مى باشد.این کتاب در آخرین چاپ از آن، توسط مرکز فقهى ائمه اطهار در سه جلد با تحقیقات جدید وذکر آدرس آیات، روایات و کلمات فقهاء و مزایاى دیگر منتشر گردیده است.

2 ـ «تفصیل الشریعه فى شرح تحریر الوسیله»:

علاوه بر تقریرات درس هاى اصولى حضرت امام که گفته شد در دو جلد چاپ گردیده، و درس هاى فقهى حضرت امام که بخشى از مباحث طهاره آن براى تکمیل نوشته هاى امام در باب طهارة به همراه بقیه مجلدات چاپ و منتشر شد; کارى بزرگ و اقدامى سترگ بدست حضرت استاد (دامت برکاته) در شرف اتمام و به سرانجام رسیدن است و آن شرح تفصیلى و استدلالى کتاب شریف «تحریر الوسیله» است به نام «تفصیل الشریعة فى شرح تحریرالوسیله».

از نکات لطیف در باره این متن و شرح نکته اى است که از استاد بزرگوار حوزه آیة الله اشتهاردى نقل شده که متن و شرح این کتاب هر دو در تبعید نوشته شده است، یعنى هر دو جلد تحریرالوسیله در زمان تبعید حضرت امام به ترکیه نوشته شد و اقدام به شرح آن نیز در حالى بود که شارح بزرگوار آن در تبعید توسط رژیم طاغوت پهلوى در یزد بسر مى برد.

او خود در مقدمه جلد اول از این مجموعه نفیس و سراسر تحقیق و تدقیق که به مباحث اجتهاد و تقلید اختصاص دارد مى نویسد: «از جمله توفیقات الهى بر این بنده، موفقیت در شرح کتاب تحریرالوسیله مى باشد... که آغاز آن در شهر «یزد» - معروف به دارالعبادة والایمان - بود، آن زمانى که در آنجا ازطرف حکومت ستمگر مجبور به اقامت بودم. واین بعد از اقامت اجبارى چهار ماهه در «بندرلنگه» بود که شرائط غیرقابل تحملى از لحاظ شدت گرما و شدت رطوبت داشت، بنحوى که بارها برجانم احساس خطر کردم، اما بعد از انتقال به شهر یزد شروع به شرح این کتاب کردم که تمام دو سال و نیم بدان مشغول بودم که چندین جلد از آن به اتمام رسید»

آثار دیگر

1 ـ یک جلد مربوط به مباحث اجتهاد و تقلید، که تاریخ اتمام آن 25 ربیع المولود 1394 ثبت شده است.

2 ـ یک جلد در احکام آبها.

3 ـ یک جلد در احکام نجاسات و مسائل مربوط به آنها.

4 ـ یک جلد در وضو واحکام آن و احکام تخلى

5 ـ یک جلد در احکام غسل جنابت، تیمم و مطهرات.

6 ـ یک جلد در مباحث «صلاة» که شامل مقدمات نماز مى شود،

 7 ـ مجموعه پنج جلدى مربوط به «احکام و مناسک حج» که سالیان متمادى مباحث درس خارج فقه حضرت استاد را شامل مى شد و نکته جالب آن که ایشان در آن سالها مکرر به حج مشرف مى شدند واین مباحث در تماس با واقعیت و عینیت مراسم حج به رشته تحریر درآمد.

8 ـ یک جلد مربوط به مباحث «اجاره» از باب معاملات فقه، لازم به ذکر است که حضرت استاد مباحث فقهى باب اجاره را یک بار مستقلا مورد تحقیق قرار دادند و مباحث آن را نوشتند. وبراى بار دوم بر متن تحریر الوسیله شرح نوشتند که در چاپ جدید این دو اثر بصورت تلفیقى، از طرف مرکز فقهى ائمه اطهار، چاپ گردیده است.

9 ـ یک جلد مربوط به مباحث «خمس و انفال» مى باشد که بخش پایانى آن را تقریر ایشان از مباحث خمس مرحوم آیة الله بروجردى تشکیل مى دهد. تاریخ این بحث 8 جمادى الثانى 1420 ذکر شده است.

10 ـ یک جلد مربوط به احکام باب نکاح مى باشد. نکته جالب و آموزنده اى که در پایان این جلد به چشم مى خورد این ا ست که مولف محقق وفقیه وارسته اثر،نویسند: «کار نوشتن این مباحث، شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان 1419 قمرى به فرجام رسید.» این خود درس بزرگى است که علما بزرگ ما مانند صاحب جواهر و صاحب المیزان و مولف تفصیل الشریعه این آثار ارزنده را در بهترین اوقات پدید مى آورند و همین اخلاص ها وتقوى ها مى باشد که این آثار را جاودانه مى گرداند.

11 ـ یک جلد مربوط به احکام «طلاق و مواریث» که در 26 ماه مبارک رمضان 1419 شروع به نوشتن آن گردید و هفتم ربیع الثانى 1420 قمرى به اتمام رسید.

12 ـ یک جلد مربوط به احکام «قضا وشهادات» مى باشد.

13 ـ یک جلد مربوط به احکام «قصاص» مى باشد.

14 ـ یک جلد مربوط به مباحث «حدود» که مباحث تعزیرات هم در آن آمده است .

امید است این اثر ارزنده فقهى - با مزایائى که دارد ودر آن مى شود مبانى اصولى، دیدگاههاى فقهى، مباحث رجالى و درایه اى، نکات تفسیرى و... را مشاهده و استفاده کرد - به اتمام برسد و صفحه اى درخشان بر گنجینه فقهى شیعه افزوده شود و فقاهت قدمى به جلو بردارد.

آثار فقهى فتوائى
1 ـ «تعلیقه بر عروة الوثقى» در دو جلد،

 2 ـ «الاحکام الواضحه» که در بردارنده احکام شرعیه از طهارة تا ارث مى باشد.

3 ـ «رساله توضیح المسائل» که تا کنون در تیراژ بالا قریب به یکصد بار چاپ شده است ودر پایان آن واژه ها و اصطلاحات فقهى به صورت مختصر توضیح داده شده است.

4 ـ «مناسک الحج» در بردارنده احکام مربوط به حج هم عربى و هم فارسى است.

5 ـ «احکام عمره مفرده» در بردارنده احکام عمره مفرده مى باشد.

6 ـ «اجوبة السائلین» شامل پاسخ به پرسشهائى فقهى در ابواب مختلف به زبان عربى.

7 ـ «احکام الحج» تعلیقه هاى آیة الله العظمى فاضل بر تحریرالوسیله امام خمینى.

8 ـ «احکام جوانان» که علاوه بر در برداشتن احکام مورد نیاز جوانان از ابواب مختلف عبادات، معاملات و اجتماعیات ; مقدمه اى شامل خلاصه اى از عقاید شیعه را در بردارد.

9 ـ «جامع المسائل» در دو جلد که در بردارنده پاسخ به استفتائات فراوانى است که از اطراف و اکناف به دفتر معظم له براى پاسخگوئى مى رسد، و این منتخبى از مجموعه عظیم استفائات از محضر ایشان مى باشد. جلد اول 2248 سئوال را جواب مى دهد و جلد دوم به 1363 پرسش پاسخ داده است.

برخى از پرسش ها مربوط به امور حکومتى مى باشد و برخى در اصول اعتقادات.همچنین استفتااتى در باره عزادارى و...

پنجم، اندیشه سیاسى
1 ـ «آیین کشوردارى از دیدگاه امام على (علیه السلام) »: بعد از پیروزى انقلاب اسلامى که حضرت استاد یکى از فعالان این عرصه بودند و در خط امام در مقابل طاغوت ستم شاهى صدمات فراوانى را تحمل کردند; در کنار درس و بحث و تحقیق معمول حوزوى ; در دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، درس نهج البلاغه اى را آغاز کردند که شرح فرمان على (علیه السلام) به مالک اشتر هنگامى که او را استاندار مصر گردانید ، بوده است.

این مباحث توسط جناب آقاى حسین کریمى تقریر و تنظیم گردید و تا کنون در تیراژ بالا چاپ هاى متعددى را پشت سر گذاشته است.

این کتاب داراى یک پیشگفتار مربوط به شرح مختصرى از زندگانى استاد و دو بخش مى باشد. بخش اول مربوط به معرفى نهج البلاغه وعهدنامه مالک اشتر، شخصیت مالک اشتر، موقعیت و فرهنگ و تمدن مصر مى باشد. ودر بخش دوم متن عهدنامه و منشور حکومتى امیرالمؤمنین (علیه السلام) به مالک اشتر، شیوا ورسا، فراز به فراز شرح وتفسیر شده است.

البته استاد معظم تألیفات ارزنده دیگرى نیز دارند که هنوز به چاپ نرسیده است. امید است بادوام توفیقات و تأییدات الهى براى این فقیه اهل بیت عصمت و طهارت، جامعه اسلامى ما هر چه بیشتر از برکات وجودى ایشان بهره ببرند و انشاءالله، تحت توجّهات حضرت بقیة الله ارواحنا فداه حوزه هاى علمیه و جامعه ما همواره از برکات وجودى عالمان وارسته و آگاهان پرواپیشه برخوردار باشند تا به سعادت تامه و سرفرازى و خوشبختى دنیا و آخرت نائل گردند.

رساله توضیح المسائل با نگارش نوین
احکام عملى اسلام که شامل کلیه شئون زندگى انسان از تولد تا بعد از مرگ مى شود، در رساله هاى عملیه که حاوى فتاواى مراجع معظم تقلید است در اختیار مردم قرار میگیرد. بیش از نیم قرن است که سبک و سیاق رساله هاى عملیه بصورت یکنواخت باقى مانده بود و نیاز به تحولى در شیوه تدوین آنها ضرورى مینمود.

این اقدام براى اولین بار در مورد رساله عملیه حضرت آیة الله العظمى فاضل لنکرانى صورت گرفته است.

طبق آنچه در مقدمه رساله عملیه با نگارش نوین آمده ، در این اقدام، تغییراتى در ساختار بعمل آمده و در ساختار جدید، تلاش شده است در آغاز برخى از مباحث احکام، فلسفه اى کوتاه از تشریع احکام آن باب، در داخل کروشه، ذکر شود. سپس براى هر مسأله عنوانى قرار داده شده تا مراجعه کنندگان بتوانند به آسانى مسائل مورد نیاز خویش را در کمترین فرصت بیابند.

علاوه بر این، سعى شده است احکام موجود در هر مسأله به صورت شمارش از یکدیگر تفکیک شود. این کار فهم احکام مربوط به هر مسأله را آسان کرده و به میزان زیادى از دشوارى موجود در عبارت هاى رساله عملیه کاسته است. برخى از مسائل رساله در یکدیگر ادغام و یا یک مسأله به دو مسأله تبدیل شده است. بعضى از مسائل نیز به منظور رعایت ترتیب منطقى جابجا گردیده و در پایان عبارت رساله نیز تا اندازه اى تسهیل و ویرایش شده است.