مهار پوکی استخوان با تشخیص به موقع

خبرگزاری مهر؛ گروه استان‌ها- فروزان کردستانی‌*: بیماری‌های عضلانی اسکلتی یکی از عمده ترین مشکلات سلامتی در دنیا است، در این گروه از بیماری‌ها بر اساس شیوع و بار ناشی از آن، بیماری‌های پوکی استخوان، کمر درد، استئوآرتروز و بیماری‌های دیسترفی عضلانی بیشتر مطرح است.

ایران در شیوع شکایات روماتیسمی بالاترین رقم در منطقه آسیا را داشته و حدود ۷۰ درصد زنان و ۵۰ درصد مردان بالای ۵۰ سال نیز به نوعی دچار استئوپروز یا استئوپنی هستند.

با توجه به اینکه در سال‌های اخیر، مداخله در هر سه سطح پیشگیری (اولیه، ثانویه و ثالثیه) بیماری‌های غیر واگیر جزو اولویت‌های نظام سلامت قرار گرفته؛ کاهش شیوع پوکی استخوان، کمردرد و آرتروز در جمعیت به میزان حداقل ۱۰ درصد سال پایه تا پایان برنامه یکی از وظایف مرتبط با حوزه مدیریت بیماری‌های غیر واگیر تعیین شده است.

در همین راستا لزوم برنامه ریزی در خصوص مدیریت بیماری‌های عضلانی اسکلتی از سال ۱۳۹۰ به عنوان یکی از اولویت‌های برنامه ریزی مدیریت بیماری‌های غیر واگیر تعیین شده است، هم اکنون مدیریت بیماری‌های عضلانی اسکلتی با سه گروه بیماری هدف شامل پوکی استخوان و اختلالات متابولیک وابسته، کمردرد و آرتروز و دیستروفی های عضلانی شروع شده است که برنامه مدیریت بیماری پوکی استخوان و اختلالات متابولیک وابسته در مرحله اجرای آزمایشی و نهایی سازی طرح پیشگیری و درمان بیماری پوکی استخوان است و سایر گروه‌های بیماری‌های هدف در مرحله مطالعه و جمع آوری داده‌ها هستند.

پوکی استخوان یا استئوپروز طبق تعریف انجمن ملی بهداشت پیشگیری از استئو پروز یک اختلال اسکلتی است که بیشتر در دوران کهنسالی بروز می‌کند و ویژگی بارز آن کاهش استحکام استخوان بوده و فرد را در معرض خطر شکستگی قرار می‌دهد.

علل بیماری پوکی استخوان: این بیماری در دوران یائسگی زنان بسیار شایع است زیرا در این دوران استروژن در بدن زنان کم می‌شود، همچنین کمبود مواد معدنی مانند کلسیم، پروتئین و ویتامین دی و استعمال دخانیات مانند سیگار باعث پوکی استخوان می‌شود.

در شرایط کمبود مواد معدنی در رژیم غذایی، بدن این کمبود را از بافت‌های استخوانی می‌گیرد و این کار در طول زمان باعث فقر استخوان‌ها از لحاظ مواد معدنی و در نتیجه پوکی استخوان می‌گردد، همچنین با بالا رفتن سن تخریب بافت استخوانی بیش از ساخت آن می‌شود و با گذشت زمان و در دوران کهنسالی این عارضه بروز می‌کند.

چرا پوکی استخوان اهمیت دارد؟ در ایران از هر ۴ زن بالای ۵۰ سال یک نفر مبتلا به پوکی استخوان است، بیش از ۵۰ درصد از افراد مبتلا به پوکی استخوان در ایران، شکستگی استخوان‌های بزرگ را تجربه می‌کنند، بیش از ۲۰ درصد از افراد مسن در سال اول بعد از شکستگی‌های بزرگ فوت می‌کنند، بیش از ۲۰ درصد اینها ناتوانی دائمی پیدا می‌کنند، بیش از ۵۰ درصد اینها برای ادامه زندگی وابسته به دیگران می‌شوند.

مهم‌ترین عوامل خطر در بروز پوکی استخوان شامل عوامل سرشتی: جنس مونث سن بالا، وزن کم، منوپوز (یائسگی) زودرس، نژاد آسیایی و سفید، کمبود هورمون‌های جنسی، سابقه شکستگی یا شکستگی‌های قبلی، سابقه فامیلی شکستگی استئوپروتیک است.

عوامل مرتبط با شیوه زندگی: پایین بودن وزن بدن، مصرف سیگار، مصرف بالای الکل، بی تحرکی طولانی، کمبود مصرف کلسیم، کمبود ویتامین دی و …

علائم اولیه پوکی استخوان: بی‌خوابی ناگهانی، گرفتگی شبانه پاها، درد مداوم کمر، بیماری‌های لثه و شل‌شدن دندان‌ها و کاهش تدریجی قد علائم با پیدایش عوارض (شکستگی): شکستگی حاد (مهره، مچ دست و لگن)، دردهای مزمن و خفیف به خصوص در اثر فعالیّت، خمیدگی پشت و پیدایش قوز کوتاه شدن تدریجی قد: این بیماری باعث شکستگی‌های فشاری به خصوص در افراد سالمند و فرورفتگی (کلاپس) تدریجی مهره‌ها در یکدیگر می‌شود که بدون علامت بوده و در نهایت خود را به صورت خمیدگی پیشرونده پشت (کیفوز) نشان می‌دهد با ایجاد کیفوز قد بیمار در عرض ۱۰ الی ۲۰ سال ممکن است ۲۰ سانتی متر کاهش یابد و عضلات شکم شل شده و شکم به سمت جلو برآمدگی پیداکرده و گاهی نارسایی تنفسی حادث می‌شود.

روند تغییرات استخوان‌ها در طول عمر انسان: از کودکی تا حدود ۲۰ سالگی: تراکم استخوان روند صعودی دارد تا فرد به حداکثر تراکم استخوان برسد، حداکثر تراکم استخوان عمدتاً به زمینه ژنتیکی فرد بستگی دارد، ولی مصرف کلسیم، ویتامین D و ورزش نیز در آن مؤثرند، حداکثر تراکم استخوان از ۲۰ تا ۴۰ سالگی وارد فاز کفه می‌شود و پس از آن کاهش تراکم استخوان آغاز می‌شود.

از حدود ۴۰ سالگی به بعد: تراکم استخوان در هر دو جنس یک تا پنج درصد در سال کاهش یافته و تا پایان عمر ادامه خواهد داشت، (عواملی مانند نمایه توده بدن، مصرف سیگار، الکل و بی حرکتی در تسریع این روند مؤثرند)

پیشگیری از پوکی استخوان (استئوپروز): قبل از ۳۵ سالگی برای کاهش سرعت از دست رفتن توده استخوانی در سنین بعدی چکار می‌توان کرد؟ باید شیوه زندگی خود را اصلاح کنیم، بیماری‌های مؤثر در ایجاد پوکی استخوان خود را درمان کنیم، تغذیه خود را اصلاح کنیم، اصلاح شیوه زندگی با اجتناب از کشیدن سیگار، اجتناب از مصرف الکل، ورزش و فعالیت فیزیکی نقش تحرک و فعالیت بدنی، ورزش‌های تحمل کننده وزن مثل پیاده روی، ورزش‌های تعادلی و ورزش‌های راست کننده عضلات ستون فقرات پشتی از بهترین ورزش‌های رایج در مبتلایان به پوکی استخوان بوده که باید مورد توجه قرار بگیرند.

پیاده روی به خصوص در سطوح غیر شیب دار، ساده‌ترین و مفید ترین ورزش در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار می‌رود.

انجام ورزش‌های تقویتی عضلات راست کننده ستون فقرات پشتی طی ۶ ماه می‌تواند سبب افزایش تعادل مبتلایان و نهایتاً کاهش خطر سقوط (زمین خوردن) در آنها شده، بهبود کیفیت زندگی در زمینه‌های جسمی و روانی از جمله ارتقا سلامت کلی و عملکرد جسمانی، افزایش نشاط، کاهش درد بدنی و محدودیت‌های فیزیکی می‌شود.

*کارشناس بیماری‌های غیر واگیر