گزارش مستند ارزیابی تغیرات شاخصهای آماری وضعیت زنان ایران طی سه دهه گذشته

به گزارش خبرگزاری مهر ، ناهید اعظم رام پناهی با اشاره به اهمیت اطلاعات آماری در تحلیل وضعیت موجود زنان در کشور و برنامه ریزی و سیاستگذاری برای نیل به وضعیت مطلوب، روند رشد و تغییرات شاخص های آماری زنان را طی سه دهه گذشته از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون به شرح زیر ارائه داد.

جمعیتی:

جمعیت زنان در سال(1385) 34359720 نفر برآورد شده است. متوسط رشد جمعیت زنـان طی دهه گذشته برابر 52/1 بوده است. این در حالی است که درصد جمعیت زنان نسبت به جمعیت کل کشور در سال 1385، 05/49 درصد برآورد شده است.

هـرم سنی جمعیت در سال 1383 نشان می دهــد 53/28 درصد جمعیت زنان زیر 15 سال و 96/54 درصد جمعیت زنان زیر 25 سال قرار داشته اند بدین معنی که درصد قابل توجهی از جمعیت زنان به سمت سنین جوانتر تمایل دارد. نسبت جنسی در سال 1385، برابر 87/103 بوده است بدین معنی که به ازای هـر 87/103 مرد 100 زن وجود داشته است و این در حالی است که تغییرات نسبت جنسی، نسبت به سه دهه گذشته به میزان 27/2 کاهش داشته است. بدین معنی که در سه دهه گذشته نسبت تعداد زنان به مردان به فاصله بیشتری بوده است.

میانگیـن سن در اولیـن ازدواج در سال 1380، 4/23 سال برای زنان و 1/26 سال برای مردان برآورد شده است و تغییرات این شاخص در مورد زنان نسبت به سال 75 یک سال و نسبت به سه دهه گذشته 7/3 سال افزایش داشته است.

نسبت طلاق به ازدواج در سال 1385، 53/11 درصد گزارش شده است و تغییرات این شاخص نسبت به سال 75، 63/3 درصد افزایش داشته است.

درصد تجرد قطعی زنان در سال 1383، 1/2 درصد و درصد تجـرد قطعی مردان 1 درصد گزارش شده است. تغییرات این شاخص نسبت به سه دهه گذشته بـرای زنان3 /1 درصد افزایش و برای مردان 2/0 درصد کاهش را نشان می دهد.

امید به زنـدگی زنـان در بدو تولـد در سال 1384، 07/74 سال و امید به زندگی مردان 36/69 سال برآورد شده است. تغییرات این شاخص برای زنان نسبت به سال 75، 47/4 سال و نسبت به سه دهه گذشته 84/17 سال افزایش داشته است.

میزان باروری کل (TFR) در سال 1383 (میانگین تعداد فرزندانی که یک زن در سنین باروری بدنیا می آورد) 83/2 فرزند برآورد شده است که نسبت به دهه گذشته 3/1 و نسبت به سه دهه گذشته 47/3 کاهش داشته است و این مسئله حاکی از کنترل جمعیت در کشور طی سالهای گذشته بوده است.

تحلیل: روند رشد جمعیت، نسبت جنسی، هرم سنی جمعیت زنان و نرخ افزایش امید به زندگی در زنان مطابق با آمار فوق حاکی از آن است که گرچه جمعیت زنان کشورنسبت به مردان کمتر است اما درمقایسه با سالهای قبل فاصله نسبت جنسی در حال کاهش است، این در حالی است که بیش از نیمی از جمعیت زنان زیر 25 سال و در سن باروری هستند و در دهه های آینده این سیر همچنان فزاینده  خواهد بود.

حال با توجه به این روند میتوان به عمق و دامنه گسترش مسائلی همچون افزایش میانگین سن ازدواج،  افزایش نرخ تجرد قطعی، افزایش نسبت طلاق به ازدواج  و افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار، به عنوان مشکلات عمده و اساسی جمعیت جوان کشور، بویژه زنان پی برد و لذا توجه و برنامه ریزی متخصصین و مسئولین اموراجتماعی و فرهنگی کشور را می طلبد.

از سوی دیگر روند کاهش میزان باروری اگر چه هنوز در مقایسه با نرخ رشد جمعیت کشور، قابل توجیه است لکن ضروری است به صورت مدبرانه و با نگاه دراز مدت کنترل و هدایت شود، به نحوی که گرایش فرهنگ عمومی جامعه به سمت دو شاخص معیوب فرار از ازدواج و بدنبال آن فرار از فرزند پروری سوق پیدا نکند، به طوریکه در آینده شاهد کاهش خانواده هسته ای در ترکیب جمعیت و رشد جمعیت مجردین و جمعیت زوجین بدون فرزند و رشد بی رویه زنان سرپرست خانوار باشیم.

اجتماعی :

توزیع نسبی زنان شاغل 10 ساله و بیشتر نسبت به کل جمعیت شاغلین در سال 1383، 3/13 درصد برآورد شده که این رقم نسبت به سال 1375، 2/1 درصد افزایش داشته و نسبت به سه دهــه گــذشته 5/0 درصد کـاهش نشان می دهد.

نرخ اشتغال زنان یعنی توزیع نسبی زنان شاغل 10 ساله و بیشتر نسبت به کل جمعیت زنــان فعال در سال 1383، 14/82 درصد گزارش شده است که ایـن رقــم نسبت به سال 75، 46/1 درصد و نسبت به سه دهه گذشته 46/4 درصد کاهش داشته است. لازم به ذکر است درصد جمعیت فعـال زنـان نسبت به کل جمعیت زنـان در سال  1383، 34/11 درصد برآورد شده است و در این جمعیت زنــان خــانه دار (08/61 درصد) و دانش آمــوزان و دانشجـویان (34/23 درصد) در نظر گرفته نشده اند.

تعــداد کارکنان زن مشمول و غیــر مشمول استخدام کشوری در سال 1384، 788488 نفر گزارش شده است که این رقم نسبت به سال 1376، 53/14 درصد افزایش داشته است.

توزیع نسبی کارکنان زن مشمول و غیر مشمول قانون استخدام کشوری به کــل کارکنان کشور در سال 1384، 46/34 درصد برآورد شده است که این رقم نسبت به سال 1376، 29/5 درصد افزایش داشته است.

تـوزیع نسبی زنـان بیکار جویای کار 10 ساله و بیشتـر نسبت به کل جمعیت بیکـار در سال 1383، 1/25 درصد گزارش شده است که این رقم نسبت به سال 75، 4/6 درصد افزایش و نسبت به سه دهه گذشته 1/1 درصد کاهش داشته است.

نرخ بیکاری زنان یعنی توزیع نسبی زنان بیکار جویای کـار 10 ساله و بیشتر نسبت به کل جمعیت زنــان فعال در  سال 1383، 81/17 درصد برآورد شده است که این رقم نسبت به سال 75، 41/4 درصد و نسبت به سه دهه گذشته 41/1 درصد افزایش داشته است.

توزیع نسبی زنان سرپرست خانوار به کل سرپرستان خانوار کشور در سال 1383، 4/9 درصد برآورد شده است و این شاخص نسبت به سال 1375 یک درصد و نسبت به سه دهه گذشته 2/2 درصد افزایش داشته است.

توزیع نسبی زنان سرپرست خانوار نسبت به جمعیت زنان بالای 15 سال در سال 1383، 4/6 درصد برآورد شده است که این رقم نسبت به سه دهه گذشته 1/1 درصد افزایش داشته است.

توزیع نسبی زنان بیمه شده تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی نسبت به کل بیمه شدگان در سال 1384،79/8 درصد برآورد شده است که این رقم نسبت به سال 1375، 6/1 درصد افزایش داشته است.

تعداد زنان بیمه شده در سال 1384، 655000 نفـر گـــزارش شده است که این رقـــم نسبت به سال 1375، 78 درصد افزایش داشته است.

توزیع نسبی مستمری بگیران زن از کمیته امداد امام خمینی به کل مستمری بگیران ، در سال 1384 7/64  ، درصد برآورد شده است که نسبت به سال 1378، 6 درصد افزایش داشته است.

تعداد مستمری بگیران زن از کمیته امداد امام خمینی : در سال 1384 ، 2660015نفر گزارش شده است که نسبت به سال 1378، 67/16 درصد افزایش داشته است.

آموزشی:

توزیع نسبی زنان با سواد نسبت به کل با سوادان کشور در سال 1383، 5/46 درصد برآورد شده است که این رقم طی سه دهه گذشته 2/10 درصد افزایش داشته است.

توزیع نسبی زنان با سواد نسبت به جمعیت زنان بالای 6 سال در سال 1383، 16/80 درصد برآورد شده است که این رقم نسبت به سه دهه گذشته 68/44 درصد افزایش داشته است.

توزیع نسبی دانش آموزان دختر نسبت به کل دانش آموزان در سال تحصیلی 85-1384، 34/48 درصد برآورد شده است، که این رقم نسبت به سه دهه گذشته 54/10درصد افزایش داشته است.

تعــداد دختـــران دانش آمــوز در سال تحصیلی 85-1384، 7428091 نفر گزارش شده است. توزیع نسبی دانش آموزان دختر نسبت به جمعیت زنان بین 6تا20 ساله در سال تحصیلی 84-1383، 34/67 درصد برآورد شده است که این رقم نسبت به سال تحصیلی 76-1375، 05/5 درصد کاهش و نسبت به سه دهه گذشته 24/24 درصد افزایش داشته است.

تعــداد کارکنان زن آمــوزش و پــرورش در سـال 84-1383، 527433 نفر گزارش شده است که این رقم نسبت به سه دهه گذشته 3/297 درصد افزایش داشته است.

توزیع نسبی کارکنان زن آموزش و پرورش نسبت به کل کـارکنان آمـوزش و پـــــــرورش در سال تحصیلی 84-1383، 4/50 درصد برآورد شده است، که این رقم نسبت به سه دهه گذشته 2/3 درصد افزایش داشته است.

تعداد آموزشیاران زن نهضت سواد آموزی در سال 1384، 40170 نفر گزارش شده است که این رقم نسبت به دو دهه گذشته 41/64 درصد افزایش داشته است.

توزیع نسبی آموزشیاران زن نهضت سواد آموزی نسبت به کل آموزشیاران در سال 1384، 74/84 درصد برآورد شده است که این رقم نسبت به دو دهه گذشته 94/19 درصد افزایش داشته است.

تعداد سواد آموزان زن در سال 1384، 1100244 نفر بوده است که این رقم نسبت به سال 1375، 11/21 درصد افزایش و نسبت به سال 1365، 95/51 درصد افزایش داشته است.

توزیع نسبی سواد آموزان زن نسبت به کل سوادآموزان در سال 1384، 18/86 درصد برآورد شده است که این رقم نسبت به دو دهه گذشته 38/19 درصد افزایش داشته است.

تعداد پذیرفته شدگان زن در مراکـز آموزش عالی کشـور اعم از دولتـی و آزاد در سال تحصیلی 85-1384، 390306 نفـر گزارش شده است که این رقم نسبت به سال 76-1375، 96/192 درصد و نسبت به سه دهه گذشته 27 برابر افزایش داشته است.

توزیع نسبی پذیرفته شدگان زن در مراکز آموزش عالی کشور اعم از دولتی و آزاد نسبت به کل پذیرفته شدگان در سال تحصیلی 85-1384، 78/54 درصد بوده است که این رقم نسبت به سه دهه گذشته 77/15 درصد افزایش داشته است.

 تعــداد دانشجــویان زن در مـراکز آمـوزش عالی کشور اعم از دولتـی و آزاد در سال تحصیـلی85-1384، 1236622
 
نفـر برآورد شده است که این رقم نسبت به سال تحصیلی 76-1375، 91/168 درصد و نسبت به سه دهه گذشته بیش از 24 برابر افزایش داشته است.

توزیع نسبی دانشجویان زن مراکز آموزش عالی کشور اعم از دولتی و آزاد نسبت به کل دانشجویان در سال تحصیلی 85-1384، 56/51 درصد برآورد شده است که این رقم نسبت به سه دهه گذشته 76/21 درصد افزایش داشته است.

تعــداد دانش آموختگان زن مـراکز آمـوزش عالی کشــور اعم از دولتی و آزاد در سال تحصیلی 84-1383، 176239 نفر گزارش شده است که این رقم نسبت به سال 76-1375، 96/208 درصد و نسبت به سال 56-1355، 13 برابر افزایش یافته است.

توزیع نسبی دانش آمــوختگان زن در مراکز آموزش عالی اعم از دولتی و آزاد نسبت به کل دانش آمــوختگان در سال تحصیلی 84-1383، 91/50 درصد بــرآورد شده است که این رقم نسبت به سال 76-1375، 8/11 درصد و نسبت به سال 56-1355،4/21درصد افزایش داشته است.

تعداد کادر آموزشی زن در مراکز عالی کشور اعم از دولتی و آزاد در سال تحصیلی58-1384 ، 24579 نفـر گـزارش شده است که این رقـم نسبت به سال تحصیلـی 76- 1375، 9/159 درصد افزایش داشته است.

توزیع نسبی کادر آموزشی زن در مراکز آموزشی عالی اعم از دولتی و آزاد نسبت به کل کــادر آمــوزشی در سال تحصیلی85-1384، 13/20 درصد گزارش شده است که این رقم نسبت به سه دهه گذشته 38/5 درصد افزایش داشته است.

سیاسی:

تعداد زنان داوطلب برای نمایندگی مجلس شورای اسلامی در دوره هفتم 828 نفر بوده است که این رقم نسبت به داوطلبین زن دوره اول مجلس شورای اسلامی بیش از 12 برابر شده است.

توزیع نسبی داوطلبین زن مجلس شورای اسلامی در دوره هفتم نسبت به کــل داوطلبین دوره هفتم 13/10 درصد بوده است که این رقم نسبت به دوره اول 34/8 درصد رشد داشته است.

تعداد نمایندگان زن مجلس شورای اسلامی در دوره هفتم 12 نفر می باشد که این رقم نسبت به نمایندگان زن دوره اول مجلس شورای اسلامی 200 درصد رشد داشته است.

توزیع نسبی نمایندگان زن مجلس شورای اسلامی در دوره هفتم نسبت به کل نمایندگان مجلس 25/4 درصد بوده است که این رقم نسبت به دوره اول 21/0 درصد رشد داشته است.

تعداد زنان داوطلب برای عضویت در شوراهای اسلامی شهر و روستا در دوره دوم 58672 نفر گزارش شده است که این رقم نسبت به زنان داوطلب شوراهای اسلامی دوره اول 36/19 درصد کاهش داشته است.

توزیع نسبی زنان داوطلب شوراهای اسلامی شهر و روستا در دوره دوم نسبت به کل داوطلبین این دوره 68/2 درصد بوده است که این رقم نسبت به دوره اول 52/0 درصد رشد داشته است.

تعداد زنان عضو شوراهای اسلامی شهر و روستا در دوره دوم 2336 نفر گزارش شده است که این رقم نسبت به دوره اول شوراهای اسلامی شهر و روستا 70 درصد رشد داشته است.

توزیع نسبی منتخبین زن شوراهای اسلامی شهر و روستا در دوره دوم نسبت به کل منتخبین 5/1 درصد بـوده است که این رقم نسبت به دوره 66/0 درصد رشد داشته است.

تعداد زنان شاغل در پست های مدیریت و سرپرستی دستگاههای دولتی در سال 1380، 5060 نفر برآورد شده است که این رقم نسبت به سال 1378، 05/67 درصد افزایش داشته است.

توزیع نسبی زنان شاغل در پستهای مدیریت و سرپرستی دستگاهها نسبت به کل مدیران در سال 1380، 93/6 درصد برآورد شده است که این رقم نسبت به سال 1378، 7/1 درصد افزایش داشته است.

تعداد سازمانهای غیردولتی زنان که تا پایان سال 1385 که (در زمینه هـــای مختلف فــرهنگی اجتماعی، صنفی،  تخصصی و خیریه ای) اجازه فعالیت گرفته اند به 736 تشکل رسیده است که این رقم طی دهه گذشته بیش از 12 برابر رشد داشته است.

تحلیل: با توجه به جمعیت 61 درصدی زنان خانه دار و گسترش مناسبات و امکانات نوین جامعه امروز، افزایش ساعات اوقات فراغت زنان، افزایش سطح مطالبات و توقعات زنان، افزایش نرخ باسوادی زنان و بویژه افزایش چشمگیر تعداد زنان خانه دار تحصیل کرده دانشگاهی که به دلیل عدم تناسب رشد تعداد زنان دوره دیده و تحصیل کرده با رشد فرصت های شغلی مناسب، موجب افزایش نرخ بیکاری زنان جویای کار طی دوره های اخیر شده است، ضروری است توجه مسئولین ومتخصصین به هدایت بهینه و بهره وری شایسته از پتانسیل و نیروی بالقوه زنان خانه دار معطوف شود و همراه با آن محاسبه ارزش کار خانگی زنان در اقتصاد کشور و در درآمد سرانه ملی، لحاظ کردن جمعیت زنان خانه دار در اقشار فعال جمعیت، همچنین بیمه زنان خانه دار و ایجاد و افزایش مشاغل از راه دور،  پاره وقت و متناسب با وظایف و مسئولیتهای زناشویی زنان جلب شود که بالتبع پرداختن به این امور باعث  افزایش سلامت روانی و رضایتمندی زنان از حیات فردی و خانوادگی و اجتماعی خود خواهد شد.

بدیهی است اگر این امور در یک سیستم جامع و فراگیر مدیریت و هدایت نشود بیم آن می رود که مسائلی همچون پدیده افزایش ورود دختران به دانشگاهها که به خودی خود امری مثبت و از نشانه های توسعه یافتگی جامعه اسلامی ما است، تبدیل به نقطه بحران و فشار در بهداشت روانی زنان و روابط خانوادگی آنان و مسائل اجتماعی این قشر شود.

از سوی دیگر با وجود آنکه نقش زنان تحصیل کرده جویای کار با مدارک تحصیلی همچنان در حال افزایش است لکن اشتغال به کار زنان در پستهای مدیریتی هنوز تا نقطه مطلوب فاصله زیادی دارد به طوری که طبق آخرین آمار کمتر از 7 درصد مدیران کشور را زنان تشکیل می دهند.

شایان ذکر است رشد 12 برابری تعداد سازمانهای غیر دولتی زنان نسبت به سالهای گذشته بیانگر این مطلب است که زنان دوره دیده و کارآمد در جهت جبران کمبود فرصت های شغلی رسمی برای به کار گرفتن توانمندیهای خود در عرصه های اجتماعی، گرایش رو افزونی به تاسیس و راه اندازی سازمانهای غیر دولتی نموده اند. اگر چه بسیاری از این سازمانها در امور فرهنگی، اجتماعی، صنفی و خیریه ای مشغول به فعالیت هستند، لکن از آنجا که بعضا برخی از این سازمانها برای حل مسائل مالی و اداره امور خود مجبور به مراجعه به سازمانها و مجامع بین المللی می شوند،  به طور طبیعی عملیات آنها در محدوده برنامه ها و طرح های این گونه مجامع هدایت و سازماندهی می شود. از این روست که مسئولین و متولیان امور فرهنگی و اجتماعی کشور می بایست بیش از پیش به ساماندهی و بهره وری شایسته از نیروهای بالقوه زنان توانمند بپردازند.

فرهنگی:

تعداد کتابهای منتشر شده توسط زنان نویسنده و اهل قلم ایران در سال 1379، 5613 نسخه بوده است که این رقم نسبت به سال 1376، 21/74 درصد افزایش داشته است.

تعداد زنان اهل قلم و صاحب اثر در سال 1379، 2811 نفر گزارش شده است که این رقم نسبت به سال 1376، 84/270 درصد رشد نشان می دهد.
تعداد زنان ناشر در سال 1379، 136 نفر گزارش شده است که این رقم نسبت به سال 1376، 32/56 درصد رشد داشته است.
تعداد آثار زنان فیلم ساز که در سال 1379 در جشنواره های بین المللی خارج از کشور مطرح شده اند، 268 مــورد بوده است که ایـن رقم نسبت به سال 1376، 5/737 درصد رشد داشته است.

تحلیل: متاسفانه  آمار شاخص های فرهنگی مربوط به زنان به طور دقیق موجود نیست و تنها در یک طرح تحقیقی از سوی دفتر اموربانوان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال 1380 آمار و ارقام تعداد زنان صاحب آثار فرهنگی طی دوره 1376 تا 1379 عرضه گردید که متاسفانه از آن تاریخ تا کنون این آمار به روز رسانی نشده است.

ورزشی:

تعداد بانوان ورزشکار تحت پوشش هئیت های ورزشی سازمان تربیت بدنی کشور در سال 1384، 632804 نفر گزارش شده است که این رقم نسبت به سال 1375، 8/39 درصد کاهش و نسبت به سال 1365، بیش از 2 برابر افزایش داشته است.

تعــداد مربیان و داوران ورزش بانــوان کشور در سال 1384، 53175 نفر گزارش شده است که ایـن رقم نسبت به سال 1375، 94بیش از دو برابر افزایش داشته است.

تحلیل: آمارمربوط به تعداد بانوان ورزشکار در سال 1384 پس از تصویت طرح ادغام انجمن های ورزشی بانوان در فدراسیون های ورزشی گزارش شده است و به همین دلیل نسبت به سال 1375 کاهش نشان می دهد، این در حالی است که قبل از تصویب این طرح بطور مثال آمار ارائه شده در زمینه تعداد بانوان ورزشکار تحت پوشش هیئت های ورزشی سازمان تربیت بدنی کشور در سال 1382 بیش از یک میلیون و دویست هزار نفر گزارش شده بود که این مسئله یا به دلیل تفاوت نحوه آمارگیری و تعریف شاخص مربوطه در سیستم قبلی  و  سیستم فعلی است و یا واقعا نتیجه تصویب این طرح می باشد.

در هر صورت روند حضور زنان در عرصه های ورزشی طی سالهای اخیر چه در ابعاد حرفه ای و چه در ابعاد غیر حرفه ای در حال افزایش است، که به خودی خود گامی مثبت در جهت افزایش بهداشت و سلامت جسمی و روانی زنان و دختران محسوب می شود.

آسیب های اجتماعی:

در زمینه آمار مربوط به آسیب های اجتماعی و تعداد زنان متهم و مجرم می توان گفت اگر چه این آمار به طور طبیعی با افزایش نسبی توأم بوده است لکن، بر حسب آخرین اطلاعات مربوط به فروردین سال 1386 تنها 5/3 درصد کل زندانیان را زنان تشکیل می دهند.

شایسته است مسئولین و متولیان امور اجتماعی و امنیتی و فرهنگی کشور اقداماتی نظیر نظارت بر محتوای پیام های رسانه های جمعی کشور جهت کنترل برجسته سازی و شایع سازی جرائم و برنامه ریزی برای حل مشکلات و مسائل اقتصادی و فرهنگی حاشیه نشینی و مهاجرت در شهرهای بزرگ، آموزش و آگاهی رسانی به خانواده ها، والدین، زنان و جوانان، تسهیل امور ازدواج و مسکن و اشتغال جوانان و رسیدگی به امور اقتصادی و فرهنگی خانواده های بد سرپرست وبی سرپرست را در رأس برنامه ریزی ها و اقدامات خود قرار دهند.