خبرگزاری مهر - گروه استانها: دست کم ۷ تالاب و دریاچه استان فارس در طول سال‌های اخیر به دلیل کمی بارش و خشکسالی از چرخه طبیعی خود بیرون رفته و عوامل انسانی و استفاده بی رویه از سفره‌های آب زیرزمینی موجب تشدید این بحران زیست محیطی شده است.
علیرغم اینکه انتظار می‌رفت با وجود بارش‌های سال ۱۳۹۸ و افزایش بارندگی‌ها این تالاب‌ها و دریاچه‌ها جان تازه ای بگیرند، اما به عقیده کارشناسان عمق فاجعه به حدی است که تا مدتها ممکن است جبران این آسیب‌ها به درازا بکشد و حتی اگر در خوشبینانه ترین حالت که همانا بارندگی‌های مستمر است روی خوش به دهان خشک این اکوسیستم‌ها نشان دهد باز هم با وجود عوامل انسانی و کشت و زرع های بی اندازه باز این جغرافیا را دچار بحران خواهد کرد.
در سال جاری به واسطه برگزاری هفته گرامیداشت تالاب‌ها برنامه‌های پرشماری برای یادآوری اینکه تالاب‌ها نقش مؤثری در زیست بوم مناطق جغرافیایی دارند برگزار شد و بسیاری از دلسوزان این زیست بوم‌ها به یادآوری این نقش پرداختند اما آنچه هنوز از نظر دور است نقش مردمی است که در همزیستی با طبیعت همچنان پایبند سنت‌ها هستند و امرار معاش خویش را در استفاده از این پدیده‌های طبیعی می‌دانند.
دریاچه پریشان در حال حاضر خشک و بی آب است و علیرغم بارندگی‌ها و افزایش ۲۰ درصدی بارندگی نسبت به میانگین سالانه در سال‌های خشک هیچ تغییری در سطح آب ایجاد نشده که بیشترین دلیل آن برداشت بیش از حد آب از چاه‌های غیرمجاز است.
دریاچه بختگان نیز با رهاسازی ۵۵ میلیون متر مکعب از سد درودزن و بارندگی‌های اخیر ۳۷ درصد آبگیری شده است، تالاب کمجان حدوداً ۱۰ درصد و اما تالاب طشک به میزان ۴۷ درصد آبگیری شده به دلایل متعدد که یکی بارندگی و دیگری آبگیری از طریق رهاسازی آب از سد و همچنین فعالیت چشمه گمبان است، دریاچه مهارلو وضعیت بهتری دارد و گرچه ۴۵ درصد آبگیری داشته اما همچنان در حال تغذیه است و انتظار می‌رود سطح آب آن افزایش یابد، دریاچه کافتر نیز علی رغم تمام تلاش‌های که برای رفع موانعی که باعث مسدود شدن آب شده است به دلیل عدم بارندگی‌های منجر به سیلاب در منطقه تغییر چندانی نداشته است و تالاب‌های کوچکی چون برم شور و هفت برم درصد کمی آب گرفته‌اند، تالاب هیرم بصورت جزئی آبگیری شده است و نهایتاً تالاب هرم و کاریون به دلیل عدم بارندگی در جنوب استان فارس تغییرات خاصی نداشته‌اند.
استحصال نمک از بستر تالاب آلودگی در پی دارد
عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز در گفت و گو با خبرنگار مهر، گفت: به منظور جلوگیری از فرسایش بیشتر بستر رودخانه و تالاب بختگان برای برقراری ارتباط و تردد ماشین‌ها به جای عبور از بستر رودخانه باید از حاشیه رودخانه جاده‌هایی طراحی و راه دسترسی مردم و محیط بانان از کنار تالاب و بالاتر از سطح دریاچه باشد.
عزت الله رئیسی همچنین در بخش پیشنهادات مطالعه خود، جلوگیری از برداشت نمک توسط برخی از افراد بی اطلاع به ویژه جوامع محلی را ارائه و ادامه داد: این نمک‌ها بسیار آلوده و مضر هستند که متأسفانه برخی دامداری‌ها استفاده می‌کنند همچنین جلوگیری از حضور دام‌ها به درون دریاچه نیز مهم است.
وی در مورد ذرات معلق جامد و مایع در جو بیان کرد: ذرات ریزی که قطری کمتر از ۲.۵ میکرون دارند با وجود اینکه مقدار آنها از ذرات درشت کمتراست اما به شدت خطرناک‌تر هستند به ویژه در بروز بیماری‌های مختلف قلبی، عروقی و تنفسی چون آسم. بیماری‌های ویروسی را به شدت افزایش داده و از طریق انتقال میکروب و عوامل بیماری زا از یک منطقه به منطقه دیگر برده و احتمال بیماری‌ها را افزایش می‌دهند.
وی، افزود: ریزگردها بر روی فیزیولوژیک گیاهان، انعکاس، نور و سیستم فتوسنتز گیاهان تأثیر گذار هستند منشأ اصلی ریزگردها رسوبات حاوی نمک است که در رخساره‌های تالاب ۸۰ درصد از رخساره‌ها حاوی نمک و ذرات ریز خطرناکی هستند. این ذرات حاوی کلراید سولفات و فلزات سنگین چون جیوه، سرب، ارسنیک و غیره هستند که ناشی از رسوبات آب دریاچه است و بر اکولوژی محیط زیست و تمام جانداران اثرات مخربی خواهد داشت.
هزاران چاه غیر مجاز در حوضه آبریز دریاچه‌های طشک و بختگان احداث شده است که باعث کاهش آب رودخانه کر شده است رئیسی یادآوری کرد: خشکی تالاب‌ها را نباید به گردن خشکسالی بیندازیم پیش‌تر از این هم خشکسالی هایی اتفاق افتاده اما در شرایط مشابه تمام آبی که وارد دریاچه می‌شد صرفاً از بارش نبوده و اقداماتی که ما انجام دادیم خشکی کامل دریاچه را رقم زده است، به طور مثال هزاران چاه غیر مجاز در حوضه آبریز دریاچه‌های طشک و بختگان احداث شده است که باعث کاهش آب رودخانه کر شده است.
وی ادامه داد: قبلاً سیلاب‌هایی که دشت مرودشت را در بر می‌گرفت دریاچه را پر می‌کرد اما از سال ۸۶ که سد سیوند و سد ملاصدرا احداث شد، هدف سد سیوند جلوگیری از غرقاب شدن مرودشت بود و باید بعد از هر سیلاب آب آن برای دریاچه‌ها تخلیه می‌شد.
به گفته این کارشناس و استاد دانشگاه، سد ملاصدرا نیز با هدف برقابی احداث شده و پس از تأمین برق آب، بخشی از آب آن باید برای دریاچه‌ها رهاسازی شود.
این در حالیست که چندی پیش رئیس اداره محیط زیست شهرستان بختگان برداشت بی رویه آب از منابع آب زیرزمینی و افت شدید سفره‌ها، مدیریت بهینه و هدایت رواناب‌ها به سمت تالاب، ایجاد کمربند سبز به منظور پیشگیری از انتشار ذرات گرد و غبار در حاشیه تالاب بختگان را مورد اشاره قرار داد و بر لزوم پیگیری رهاسازی مجدد حقابه در سال جاری و بررسی وضعیت اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی حاشیه نشینان پس از خشکیدگی این تالاب‌ها پرداخت.
طباطبایی همچنین با اشاره به جامعیت و پویایی چرخه طبیعت، بر لزوم مدیریت جامع و یکپارچه از بالادست حوضه آبخیز این تالاب‌ها یادآور شد.
با این حال مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس پیش از این ضمن اشاره به اختلاف نظرهای موجود در تعریف تالاب‌ها در برخی از دستگاه‌ها معتقد است که جدا کردن تالاب‌ها تحت عناوین مرداب و لجنزار و غیره درست نیست و در آئین نامه اجرایی تبصره ۲- ماده ۲ قانون اراضی مستحدث و ساحلی تعریفی از تالاب‌ها آمده که دقیقاً با تعریف کنوانسیون رامسر مطابقت دارد و تعریف جامعی است. همچنین به صراحت در بند الف ماده ۱ گفته شده حریم عبارتست از اراضی که از یک سمت به دریاچه و یا تالاب محدود است که البته خود تالاب در برگیرنده مفهوم دریاچه هم هست و آوردن کلمه دریاچه برای تاکید بوده لذا اینکه گاهی در تعیین بستر و حریم تالاب‌ها تفاسیری ارائه می‌شود که در بر گیرنده سایر انواع تالاب‌ها نیست کاملاً اشتباه و مغایر قانون است.
ظهرابی کارکردهای تالاب‌ها را برشمرد و با اشاره به تأثیرات آن بر تعدیل شرایط آب و هوایی گفت دیر زمانی است در حاشیه تالاب بختگان انجیرستان های دیم بدون ذره‌ای آبیاری به ثمر می‌نشست اما امروز می‌بینیم که این انجیرستان ها اگر آبیاری نشوند خشک خواهند شد.
وی همچنین کارکردهای تالاب را کنترل سیل، حفاظت از تنوع زیستی، تفرج گردشگری، تأمین غذا ذخیره کربن، تجزیه و جمع آوری جذب و نگهداشت آلاینده‌ها برشمرد و افزود: در رابطه با حفظ تنوع زیستی امروز با خشک شدن تالاب‌ها شاهد کاهش جمعیت پرندگان آبزی و کنار آبزی هستیم و همچنین دریاچه بختگان و تالاب مهارلو مثال بارز و جذب و نگهداشت آلاینده‌ها هستند و این موضوع مشهود است در سایر تالاب‌هایی که در بالادست آن فعالیت‌های انسانی در حال وقوع است نیز اینچنین است و با حذف دریاچه آسیب‌های بسیار جدی می‌تواند برای سلامتی مردم و سایر اجزای محیط زیست به وجود آید.
وی از دیگر کارکردهای تالاب تغذیه آب‌های زیرزمینی، جلوگیری از شور شدن اراضی کشاورزی و شور شدن چاه‌های آب کشاورزی که در این مورد نیز برای مثال واضح می می‌توان به شوری اراضی و چاه‌های آب حاشیه تالاب بختگان اشاره کرد.
فرونشست زمین از نتایج کم آبی و خشک شدن تالاب‌ها
وی ادامه داد: از بین رفتن آبخوان‌ها، فرونشست آنها که اخیراً در شرق دریاچه مهارلو اتفاق افتاده و از نتایج کم آبی و خشک شدن تالاب هاست.
ظهرابی در ادامه اظهار کرد: استان فارس از دیرباز اهمیت ویژه‌ای برای تنوع زیستی قائل بوده و حفاظت از تنوع زیستی یکی از مهمترین مأموریت‌های محیط زیست فارس بوده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس خلاصه‌ای از اقدامات حفاظتی انجام شده برای احیای تالاب‌ها را برشمرد و گفت: برای احیای تالاب‌ها ابتدا نیاز به سیاستگذاری، برنامه ریزی و انجام مطالعاتی بود که باید مبنای کار قرار می‌گرفت، این اقدامات شروع شد و تدوین برنامه مدیریت زیست بومی که خود از ضروریات بود در سطح ملی در قالب برنامه‌های چهارم تا ششم توسعه انجام شد و بر اساس آن برنامه‌های احیای تالاب توسط سازمان حفاظت محیط زیست تهیه شد مطالعه آب مورد نیاز محیط زیستی برای تدوین برنامه مدیریت زیست بومی تالاب نیز در دست اقدام است.
ظهرابی افزود: تهیه برنامه‌های آموزشی فرهنگ سازی و آماده سازی اذهان عمومی برای انجام اقدامات احیایی نیز ضروری بود که برنامه ریزی های لازم انجام و فعالیت‌های چون آماده‌سازی بسترهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در قالب این برنامه‌ها انجام خواهد شد.
تدوین برنامه‌های عملیاتی و مطالعاتی طی ۲ طرح مختلف در دست اجرا
طرحی ملی و استانی تحت عنوان طرح ملی حفاظت و احیای تالاب‌های فارس تهیه شده که از سال ۹۵ آغاز شده و اعتبار آن نیز در سال ۹۶ تأمین شده و در این سال‌ها ادامه یافته است، همچنین طی طرحی با همکاری دانشگاه شیراز برنامه عملیاتی ساختار احیای تالاب‌ها تهیه شده و ستاد احیای تالاب‌ها نیز در استان تشکیل شده و برای اجرایی شدن برنامه‌های ستاد و احیای تالاب قراردادی با دانشگاه شیراز به عنوان دبیرخانه احیای تالاب‌ها تدوین شده است.
ظهرابی گفت: قرار است برنامه مدیریت زیست بومی برای احیای تالاب به روز رسانی شده و مطالعات علمی مورد نیاز به منظور اجرای راهکارها و تهیه پلان اجرایی انجام شود و میزان اثربخشی هر یک از این فعالیت‌ها و میزان هزینه مورد نیاز برآورد شود و در صورت نیاز اقدامات تکمیلی نیز به آن افزوده و اعلام شود و در نهایت به تصویب ستاد احیای تالاب‌های استان رسانده شود.
این مسئول ادامه داد: خوشبختانه سیاست‌ها و برنامه ریزی های استراتژیک برای احیای تالاب‌ها در سطح سازمان حفاظت محیط زیست با زحمات بسیار زیاد همکارانمان انجام و قانون حفاظت از تالاب‌ها و آئین نامه اجرایی نیز تهیه شده و به تصویب هیئت دولت رسیده است. ساختارهای لازم چه در سطح محلی به عنوان کمیته‌های محلی، در سطح استانی به عنوان ستاد احیای تالاب‌های استانی و در سطح ملی و در بالاترین سطح مدیریتی کشور شکل گرفته است. برنامه‌های مدیریت زیست بومی پریشان و بختگان تهیه شده است، برنامه پریشان بازنگری شده و هم اکنون توسط دانشگاه شیراز در حال نهایی شدن است و پلان اجرایی آن به زودی به ستاد اجرایی تحویل خواهد شد.
مدیر کل محیط زیست فارس بیان کرد: برای تالاب‌های مهارلو و کافتر نیز با توجه به برنامه مدیریت زیست بومی بیشتر اقدامات از جمله برگزاری کارگاه‌های مورد نیاز انجام و برنامه آن در دست نگارش است و نیاز آبی زیست محیطی آن نیز برآورد شده است.
به گفته مدیرکل محیط زیست استان فارس، نیاز آبی تالاب پریشان در دست اجرا بوده که به علت عدم توانایی مجری به سال آینده موکول شده است، ازسویی آلودگی تالاب مهارلو نیز یکی از اولویت‌های اداره حفاظت محیط زیست فارس بود که به جدیت پیگیری شد و تا حدود زیادی از اقدامات لازم انجام شد و بخشی از آن نیز به زودی اجرایی خواهد شد.
ظهرابی عنوان کرد: در بستر حریم تالاب کافتر نیز متأسفانه حریم و بستر ورودی رودخانه شادکام به طور کامل مورد تصرف قرار گرفته بود که با همکاری‌های مردم و مسئولان شهرستانی توانستیم این بخشی از اراضی را خلع ید و دایک هایی را که ایجاد شده بود تخریب کنیم، گرچه این اقدام بسیار پیچیده و سخت بود اما خوشبختانه در سایه همت همکاران اتفاق افتاد در طی دو سال گذشته نیز موفق شده‌ایم این حق آبه بختگان را اخذ، حفاظت و به سالم‌ترین فرایند به تالاب برسانیم. برنامه کشاورزی پایدار نیز از اولویت‌های آتی این اداره کل است که در سال جاری برای حوزه‌های آبخیز در حال تدوین و اجرایی شدن است.
او تصریح کرد: اقدام مهم و ارزشمند دیگری که انجام شده تعیین حریم و بستر تالاب پریشان و اخذ سند بوده است که می‌توان گفت در سطح کشور این اقدام بی سابقه و نمونه بوده است. لایروبی‌های آن نیز انجام شده و اثرات زیست محیطی انتقال آب از سد نرگسی نیز توسط دانشگاه تهران در دست مطالعه و بررسی است که بر اساس گزارش نهایی و با توجه به جمع بندی‌های انجام شده اعلام کرده‌اند فعلاً از لحاظ خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مشکلی برای انتقال آب از این سد وجود ندارد.
به هر حال تالاب‌های استان فارس هنوز تا احیا فاصله زیادی دارند، فاصله‌ای که فقط با دغدغه مندی مردم و در عین حال تصمیمات ملی و کاربردی قابل کاستن است. این روزها تالاب‌های فارس کم جان هستند و صدایشان هم کمتر به گوش متولیان امر در سطح کشور می‌رسد.
نظر شما