به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از منابع اینترنتی، با ظهور اسلام درهای آموزش شریعت اسلام و تعالیم آن گشوده شد. در ابتدا کلاسهای حفظ قرآن کریم، آموزش ارکان اسلام، تفسیر قرآن و تعلیم آموزه های آن در مساجد یا خیمه‌ها برگزار می شد.
با رشد جامعه اسلامی و توسعه آن نیاز به وجود مدارسی که دارای شیوه خاص تدریس علوم اسلامی باشند، احساس شد. از این رو اولین مدرسه دینی نظامی به نام آن "مدرسه نظامیه" که مؤسس آن نظام الملک وزیر آلب ارسلان بود در سال 446 تأسیس شد که پس از وی مدارس نظامی در همه کشورهای عربی و اسلامی توسعه یافت.
طرابلس نیز مانند دیگر شهرهای اصیل در ارائه تمدن و ویژگیهای فرهنگ اسلامی از زمان ظهور اسلام و دوره‌های مختلف اسلامی اعم از امویها، عباسیها و فاطمیها نقش مهمی ایفا کرد. از این رو گروههای مختلفی از علما، حجاج و تجار به سوی این شهر می‌آمدند تا فرهنگ دینی و اسلامی را در این کشور آموزش ببینند و به اشاعه آن در مناطق دیگر اقدام کنند.
بنابراین اولین مدرسه دینی نظامی در شمال افریقا در سال 555 هجری تأسیس شد که به آن مدرسه منتصریه طرابلس می‌گفتند و در آن فقه تدریس می‌شد.
از این رو طرابلس به شکلدهی هویت اسلامی در دوره عثمانیها اقدام کرد و مساجد و مدارسی ساخت که زمینه ساز سفر محصلان از کشورها و شهرهای مختلف به منظور علم آموزی شد.
مهمترین مدارس طرابلس عبارتند از: مدرسه عثمان پاشا ( 1054 – 1065 م) که عثمان باشا ساقزلی آن را تأسیس کرد. این مدرسه شامل تعداد زیادی اتاق می شد که برخی از آنها اتاق خواب محصلان و برخی برای آموزش بودند. این مدرسه دارای حمام، حوض و مسجد بود.
معماری این بنا بر اساس معماری ترکی و ویژگیهای آن بود . این مدرسه در کنار محله های تجاری و بازارهای ترکی ساخته شد که هتل و حمام ترکی نیز نزدیک آن قرار داشت .
مدرسه احمد پاشا ( 1337 – 1738 م) که توسط احمد پاشا قره تأسیس شد که به مسجد احمد پاشا ملحق شده بود. معماری و نحوه ساخت این مدرسه مانند مدرسه عثمان پاشا دارای تعدادی اتاق و حیاط بود.
مدرسه کاتب ( 1183 – 1769 م) که مصطفی قاسم مصری مشهور به کاتب آن را در ساحل دریای شمال شرقی بنا کرد . این مدرسه دارای حیاطی مستطیل شکل بود که اتاقهایی سر پوشیده با شیوه خاصی داشت. برخی از این اتاقها که اتاق خلوات نامیده می شد، برای اسکان محصلان بود. این اتاقهای مستطیل شکل بود که داخل هر اتاق کرسی یا منبری ساخته شده از چوب بود که برای خوابیدن مورد استفاده قرار می گرفت و محصلان وسایل خود را زیر آن قرار می دادند و این منبر و یا کرسی از مؤلفه‌های اساسی معماری بود که در خانه های طرابلس نیز به چشم می خورد.
همچنین در این اتاقها کرسیهایی به دیوارچسبیده قرار داشت که کسانی که برای دیدن فرزندان و نزدیکان خود می آمدند، از آن استفاده می کردند. در کنار این مدرسه، مسجد و کتابخانه وجود داشت و همچنین اینها نزدیک محله های تجاری ساخته می شدند.
مدرسه قورچی ( 1833 – 1834 م) که مصطفی قورچی در آغاز دوره دوم عثمانی ساخته که از ملحقات مسجد قورچی به شمار می رفت.
مدرسه میزران که در اواخر قرن سوم هجری توسط رمضان میزران ساخته شد. وی عضو شورای اداری طرابلس و یکی از اعیان به شمار می رفت که این مدرسه را تأسیس کرد. این مدرسه دارای دو رشته بود. یکی حفظ قرآن کریم و دیگری تدریس علوم شرعی که محصلان از مناطق مختلف به طرابلس آمده و در این مدارس تحصیل می کردند.
هنگامی که محصلان فارغ التحصیل می شدند نقش بزرگی در حفظ قرآن کریم و تدریس علوم شرعی ایفا می کردند و مدارس و مساجد طرابلس از آنها نفع بسیاری می برد.
شیوه تدریس میان مدارس مذتکور یکسان نبود؛ اما شیوه ها به یکدیگر بسیار نزدیک بود. در این مدارس علوم نقلی چون قرآن کریم، تفسیر، حدیث، فقه و اصول، علم کلام، علم تصوف، ادبیات هم شعر و هم نثر عربی؛ علوم عقلی چون حساب، جبر، مقابله، هندسه، ستاره شناسی؛ علوم تطبیقی کشاورزی و صنعتگری تدریس می شد و شورای علمی این مدارس از بزرگان علم و دین بودند.
محصلان پس از اتمام تحصیل در این مدارس می توانستند به منظور ادامه تحصیل به دانشگاه الازهر مصر، دانشگاه الزیتونه تونس، یا دانشگاه قرویین فاس در مراکش و یا به یکی از مدارس شام و حجاز بروند. سپس به عنوان مدرس، امام یا واعظ در یکی از مساجد منطقه یا کاتب و معاون در دادگاههای شرعی به فعالیت بپردازند.
بر اساس منابع تاریخی این مدارس به تشویق و کمک محصلان نیز اقدام می کرد. با توجه به اینکه در اواخر دوره عثمانیی حقوق معلمان پرداخت نشد و از وزارتخانه های اوقاف نیز از معملمان و محصلان حمایت نکردند، اما جامعه لیبی به منظور ادامه فعالیت این مدارس بسیار کوشا عمل کرد و با هر شیوه ای که بود سعی در ادامه فعالیت این مراکز علمی می شد.
به طور کلی می توان گفت که نقش مهم این مدارس در روند توسعه فرهنگ اسلامی در طرابلس و حتی کشورهای دیگر نقش مهمی داشت، به ویژه اینکه به ساماندهی مدرسان، امامان و واعظان در کشورهای مختلف جهان اسلام اقدام کرد.
نظر شما