فرجام تیره روستاهای گیلان در غبار مهاجرت‌ها

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مریم ساحلی: گستره سبز گیلان در سال‌های اخیر، همواره توجه مهاجران از دیگر استان‌های کشور را به خود جلب کرده است. نگاهی کوتاه به معاملات اراضی و املاک، خانه‌هایی که چراغ‌هایشان تنها در تعطیلات روشن می‌شوند و در هم تنیده شدن حضور افراد غیر بومی در جمعیت گیلان، نشان از اشتیاق غیر بومی‌ها برای زندگی یا برخوردار بودن از خانه دوم در این استان است.

مطابق گزارش دفتر آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان گیلان به نقل از معاون این دفتر «وحید طیفوری» چنین آمده است: «بررسی شاخص‌های مهاجرت استان گیلان طی سال‌های مورد مطالعه نشان می‌دهد که میزان خالص مهاجرت سالانه از «۷.‌۰-‬» در سال ۷۵ به ۳.۴ در ۱۰۰۰ نفر در سال ۹۰ افزایش داشته و به همین ترتیب خالص مهاجرت سالانه نیز در حال افزایش بوده و از «۱.۶-» هزار نفر در سال ۱۳۷۵ به حدود ۲.۷ هزار در سال ۸۵ و به ۵.۹ هزار نفر در سال ۹۰ رسیده است که نشان می‌دهد طی دهه اخیر حجم مهاجر سالانه وارد شده به استان گیلان افزایش قابل توجهی داشته است.»

مهاجران در روستاها

آب و هوای مناسب، مالکیت اراضی وسیع و فاصله کم روستاهای گیلان از شهر، جاذبه مهمی برای علاقمندی مهاجران به روستاهای گیلان است. بنابراین گستره روستاهای این استان از حضور مهاجران رو به افزایش درامان نمانده‌اند.

مرکز آمار، جمعیت شهری استان گیلان در سال ۹۵ را یک میلیون و ۶۰۳ هزار و ۲۶ نفر و جمعیت روستایی این استان را ۹۲۷ هزار و ۶۶۰ نفر اعلام کرد. داده‌های این مرکز در این سال حاکی از این است که تعداد کل خانوارهای استان گیلان ۵.۳ درصد تعداد کل خانوارهای کل کشور است و۰.۳ درصد خانوارهای شهری و ۲.۵ درصد خانوارهای روستایی کشور در استان گیلان ساکن هستند.

سخن از روستاهای گیلان که به میان می‌آید، تصویر شکوهمند شالیزارها، باغات و جالیزها به اذهان متبادر می‌شود. حکایت سخت کوشی انسان‌هایی که بخشی مهم از بار تولید و اقتصاد را در گیلان بر عهده دارند. اما مشاهده آگهی‌های فروش اراضی در روستاها، تغییر کاربری‌ها و افزایش ویلاها نشان از آسیب گسترده‌ای دارد که روستاهای گیلان و به تبع آن اقتصاد و تولید استان را تهدید می‌کند.

روستاییان راهی شهر می‌شوند

«زری بانو» یکی از اهالی روستاهای غرب گیلان در گفتگو با خبرنگار مهر علت اشتیاق روستاییان به فروش زمین‌های خود را چنین شرح می‌دهد: پدران و مادران ما معتقد بودند، زمین ریشه ما است؛ اما این اعتقاد کم کم رنگ باخته است.

وی با اشاره به اینکه کشاورزی کار سختی است، ما آن را تحمل کردیم اما فرزندانمان حاضر نیستند مشقت‌های این کار را با توجه به مشکلاتی که در معیشت با آن مواجه هستند بپذیرند، ادامه می‌دهد: اگر نگاهی به روستاهای گیلان بیندازید، متوجه می‌شوید اکثر جوانان راهی شهر شده‌اند و فقط سن و سال دارها مانده‌اند.

این بانوی روستایی اضافه می‌کند: جوان‌های تحصیلکرده می‌روند شهر تا شاید مطابق درسی که خوانده‌اند شغلی داشته باشند، اگر هم ممکن نشود آنها ترجیح می‌دهند با سرمایه‌ای که از فروش زمین‌های روستایی به دست می‌آورند، کسب و کاری در شهر برای خود دست و پا کنند.

وی با بیان اینکه ما نمی‌توانیم فرزندانمان را قانع کنیم تا در زادگاهشان بمانند، ادامه می‌دهد: مسئولان باید زمینه ماندگاری جوانان در روستاها و کاهش مهاجرت روستاییان را فراهم کنند مسئولان باید برای ماندگاری جوانان در روستاها و کاهش مهاجرت روستاییان چاره اندیشی کنند.

این بانوی روستایی اضافه می‌کند: وقتی کسی زمینش را برای فروش می‌گذارد، بیشتر از شهرهایی مثل تهران، کرج، اصفهان و تبریز به عنوان مشتری مراجعه می‌کنند و من یک وقت‌هایی فکر می‌کنم بعد از مرگ نسل ما آیا گیلکی در روستایمان باقی خواهد ماند؟

تقاضا برای تغییر کاربری اراضی

آسیب‌هایی که مهاجرت روستاییان، تغییر کاربری اراضی و حضور مهاجران غیر بومی در پی دارد موضوعی است که از سوی متولیان ذی ربط هم بارها مورد تاکید قرار گرفته اما راهکار، برنامه ریزی و تدابیر کارآمدی که به حل مسئله بیانجامد، متأسفانه در کار نیست.

اوایل شهریور ماه امسال مدیر کل وقت بنیاد مسکن گیلان، میزان تقاضای تغییر کاربری در استان را معادل ۲۰ درصد اراضی زراعی و باغی دانست و با اشاره به بسیاری هجمه‌ها برای تغییر کاربری اراضی در گیلان، یادآور شد: تقاضا برای تغییر کاربری اراضی سال گذشته شش هزار و ۳۰۰ مورد بوده که امسال به پنج هزار تقاضا رسیده است.

محمد اکبرزاده با اشاره به تقاضا برای تغییر کاربری اراضی و همچنین موضوع ساخت خانه‌های دوم در روستاهای گیلان از سوی سایر هموطنان، بیان کرد: نمی‌توان از مردم خواست که خانه دوم نسازند و در آمایش سرزمین پیش بینی شده که در طرح هادی به متقاضیان خانه دوم پاسخ دهیم که برای اجرای این امر بافت شهر در نظر گرفته شد اما این طرح به موفقیت نرسید و معلق ماند.

ضرورت مطالعه و بررسی

«محمد کهنسال» کنشگر اجتماعی در پاسخ به اینکه چرا فروش اراضی روستایی در گیلان شدت گرفته است به خبرنگار مهر گفت: عوامل متعددی را می‌توان برای پاسخ به این سوال برشمرد و البته باید توجه داشت که هم‌زمانی این عوامل، موجبات افزایش تقاضا را نیز فراهم کرده است.

وی در ادامه تقسیم و کوچک شدن اراضی طی چند نسل بعد از اصلاحات اراضی و غیر اقتصادی شدن کشاورزی به دلیل مساحت پایین اراضی، افزایش انفجاری جمعیت و عدم ایجاد ظرفیت‌های شغلی جدید و کاهش درآمد روستاییان را بخشی از عوامل نام برد و ادامه داد: تمرکز ۲۰ درصد جمعیت در دو استان تهران و البرز و علاقمندی درصد بالایی از این جمعیت به گذراندن تعطیلات در شمال، اهمیت ملک به عنوان راه حفظ ارزش سرمایه در اقتصاد با تورم بالای ایران نیز بخش دیگری از عوامل است.

کهنسال ادامه داد: بی برنامگی در توسعه مراکز گردشگری روستایی به جای سیاست نانوشته هر خانوار ایرانی یک ویلا، علاقمندی شهروندان به داشتن فضای اختصاصی و دنج به دلیل برخی قوانین محدود کننده، علاقمندی روستاییان مهاجر ساکن در شهرها به داشتن ملکی در محل تولد، ورود برخی شوراها و دهیارها و ادارات مرتبط به موضوع تغییر کاربری برای کسب منفعت، انفعال دستگاه‌های نظارتی در برخورد با تغییر کاربری، تغییر اقلیم و مشکلاتی از قبیل ریزگرد و کم آبی در استان‌های مرکزی، اعتقاد برخی از متخصصان و صاحبان مناصب به توسعه آفرین بودن این پدیده و تسهیل فرآیندها از طرق قانونی و غیرقانونی نیز از عوامل دیگری است که می‌توان در پاسخ به این سوال به آن اشاره کرد.

وی با بیان اینکه همزمانی این عوامل و اشباع شدن مازندران که از گیلان به کرج و تهران نزدیک تر است سبب شده تا داشتن خانه در روستاهای گیلان، طرفداران زیادی پیدا کند، افزود: پایین بودن درآمد سالانه روستاییان و امید به تغییر زندگی با فروش بخشی از اراضی منجر به شدت گرفتن پدیده فروش اراضی روستایی در سال‌های اخیر شده است.

پیامدهای فرهنگی و اجتماعی حضور مهاجران در گیلان

کهنسال در ادامه به آثار فروش اراضی روستایی و سرازیر شدن مهاجران غیربومی اشاره کرد و گفت: بدون شک افزایش تراکم جمعیت تبعات مختلفی اعم از اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، محیط زیستی و سایر موارد دارد.

وی با بیان اینکه ورود افراد با فرهنگ‌های مختلف از طبقات متفاوت و با بینش‌های اجتماعی مختلف در زمانی کوتاه و با شتاب بالا، بدون وجود تمهیدات قبلی می‌تواند به محل تقابل تبدیل شده و تبعاتی به دنبال داشته باشد ورود افراد با فرهنگ‌های مختلف از طبقات متفاوت و با بینش‌های اجتماعی مختلف در زمانی کوتاه و با شتاب بالا، بدون وجود تمهیدات قبلی می‌تواند به محل تقابل تبدیل شده و تبعاتی به دنبال داشته باشد، ادامه داد: در سال‌های اخیر شنیده شده در برخی شهرستان‌های مازندران، بخشی از پرونده‌های قضائی ناشی از نزاع بومیان و خوش نشینان است.

این کنشگر اجتماعی با اشاره به اینکه خوش نشینان چون اغلب با نیت خوشگذرانی اقدام به خرید ملک کرده‌اند، رفتارهایی دارند که ممکن است در تقابل با فرهنگ روستا باشد و بدیهی است که این موضوع تأثیراتی منفی بر میزبان خواهد گذاشت، اضافه کرد: همچنین از آنجا که گیلان پس از تهران و البرز پر تراکم ترین استان کشور بوده، محیط زیست آن بسیار آسیب پذیر است و آلودگی منابع آب و خاک ناشی از عدم مدیریت فاضلاب و پسماند به بحران تبدیل شده، طبعاً این پدیده بر مقوله محیط زیست نیز تأثیر منفی خواهد داشت و فشار بر این زیست بوم را بیش از توان اکولوژیک آن خواهد کرد.

وی افزود: از سوی دیگر بالا رفتن مصرف گاز در ماه‌های سرد و مصرف آب و برق در ماه‌های گرم از جمله مزاحمت‌هایی است که به میزبان یعنی مردم گیلان لطمه می‌زند.

کهنسال با اشاره به اینکه فشار بیش از حد بر منابع شن و ماسه استان به دلیل بالا رفتن ساخت و ساز معضلی است که در حال حاضر با آن مواجه هستیم و صرف نظر از آسیب به محیط زیست هزینه مصالح سنگی و بتن در گیلان بالاتر از استان‌های مجاور است، گفت: به همین دلیل آسیب زیادی به پروژه‌های عمرانی و زیر ساخت‌های عمومی وارد آورده و هزینه و زمان اجرا را افزایش داده است.

ضرورت وضع قوانین متفاوت برای مهاجران در زمینه استفاده از خدمات

وی با تأکید بر اینکه باید تدابیر لازم برای معضل فروش اراضی روستایی و تبعات حضور مهاجران غیر بومی در روستاها اندیشیده شود، ادامه داد: متناسب با عوامل مختلف راهکارهای مختلفی نیز باید به کار بسته شود.

این کنشگر اجتماعی با بیان اینکه در این راستا باید در نظر داشت که ضمن برخورد سریع دستگاه‌های نظارتی و قوه قضائیه با مافیای تغییر کاربری برخورد سریع دستگاه‌های نظارتی و قوه قضائیه با مافیای تغییر کاربری باید قوانین و مجازات‌های سخت گیرانه تصویب شود، ادامه داد: مدیران دستگاه‌های وابسته و مؤثر اعم از اجرایی و نظارتی همانند بنیاد مسکن، فرمانداری و بخشداری، منابع طبیعی از میان سالم‌ترین افراد تعیین شوند و با کوچک‌ترین تخلف این مدیران سریعاً برخورد شود.

کهنسال با اشاره به اینکه دهیاران به ویژه در روستاهایی که پتانسیل بالاتری برای فروش زمین دارند با حساسیت ویژه انتخاب و بر کار آنها و شوراها با دقت نظارت شود، گفت: یکی دیگر از مواردی که برای جلوگیری از تغییر کاربری‌ها باید به آن توجه شود بررسی دقیق‌تر اجرای طرح‌های هادی روستایی است.

وی با بیان اینکه باید قوانینی وضع شود که هزینه‌های مربوط به عوارض ساخت و ساز و استفاده از خدماتی مانند آب، برق، گاز را برای مهاجران متفاوت از اهالی در نظر گرفته شود، اضافه کرد: باید این مبالغ در صندوق جداگانه ای جمع و صرف مواردی مانند ایجاد اشتغال در روستاها شود.

فردا دیر است

آسیب‌های تغییر کاربری اراضی کشاورزی و افزایش علاقمندی غیر بومی‌ها برای سکونت یا برخوردار بودن از خانه دوم در روستاهای گیلان از سوی کنشگران، سمن‌ها، رسانه‌ها و حتی مدیران بارها مورد تاکید قرار گرفته اما متأسفانه این مسئله همچنان به قوت خود باقی است.

نگاهی به جلسات و اخبار انتشار یافته در رسانه‌ها حاکی از این است که احیای فضای کسب و کار روستایی، گسترش مشاغل خانگی، افزایش زیرساخت‌های روستایی، حمایت از تولید و مواردی این چنین در راستای باقی‌ماندن روستاییان در روستاها و تشویق به مهاجرت معکوس ایشان تمهیداتی است که از سوی مدیران ذی‌ربط مطرح و تا حدودی اجرا می‌شود اما واقعیت این است که این اقدامات تا کنون تأثیر مناسبی نداشته و اشتیاق برای تغییر کاربری و فروش اراضی در روستاها همچنان وجود دارد.

بی‌تردید قد علم کردن ویلاها و حضور رو به افزایش غیربومی‌ها، آینده‌ای تیره و تار را برای روستاهای گیلان و کشاورزی این استان به دنبال خواهد داشت و این معضلی است که همین امروز، نیازمند اقدامات اساسی است و فردا بسیار دیر خواهد بود.