حضرت علی (ع) برای برقراری و بسط عدالت در جامعه موارد بسیاری را مورد توجه داشت و از اطرافیان خود می خواست که به طور دقیق به آنها توجه کرده و بر اساس این معیارها رفتار کنند .
رعایت حق
حق و باطل دو مفهوم متضاد و متناقض هستند. بودن یکی برابر با نبودن دیگری است. بر پایی حق یکی از مصداقهای عدالت است. امام علی ب پایی حق را عامل عزت و پایداری دین، اصلاح روزگار و دوام حکومت بیان می فرماید.
برقراری مساوات
برقراری مساوات نیز در بهره مندی از واقعیتهای مختلفی چون اقتصادی، سیاسی و علمی یکی دیگر از مصداقهای عدالت است. امام یکی از علل عدم اجرای حق را رویگردانی حاکمان از آن معرفی می کند .
توجه یکسان به مردم
این حالت یکی از مصداقهای عدالت است. برای اینکه اگر قشری از جامعه مورد توجه حاکمان قرار گیرد دو حالت نامطلوب اجتماعی به وجود می آید که به تداوم حکومت و پایداری زندگی اجتماعی آسیب می رساند، سوء استفاده قشر مورد توجه از موقعیت و فراموش شدن بقیه اقشار جامعه و نا امیدی آنها از اجرای عدالت دو حالتی هستند که تحت این شرایط ایجاد می شوند.
امام علی (ع) به محمدبن ابی بکر توصیه می کند « در نگاهت به طور مساوی رفتار کن تا بزرگان در ستمکاری تو طمع نکنند و ناتوانان از عدالت تو نسبت به خود مأیوس نشوند.»
بازگرداندن حقوق غصب شده
وقتی عدالت رعایت نشود عده ای با برقراری روابط نادرست از اموال عمومی به شکل غیرقانونی بهره مند شده و آن را تصرف می کنند.
امام علی (ع) یکی از علل پذیرش حکومت را " بازگرداندن حقوق غصب شده" عنوان کرده و می فرماید « به خدا قسم (بیت المال غارت شده) را اگر بیابم که به وسیله آن زنان به ازدواج درآمده (مهریه زنان شد) و کنیزکان خریداری شده، آن را به صاحبانش باز می گردانم برای اینکه در عدالت گشایش و رفاه برای عموم است.»
بر پایی عدالت و بازگرداندن حقوق غصب شده رفاه و آسایش عمومی را به دنبال دارد و به تبع آن امنیت روانی در جامعه برقرار می شود.
مبارزه با فساد اقتصادی
امام علی یکی از عوامل برهم خوردن عدالت اقتصادی را گران فروشی و احتکار دانسته و آن دو را خلاف عدالت می داند و به کارگزارانش توصیه می کند با آن دو مبارزه کنند .
مبارزه با تبعیض
همه مردم در برابر قانون برابر و یکسان هستند، تبعیض در جایی که همه دارای حقوق مساوی از جمله حق حیات، حق معاش و حق بهره مندی از بیت المال هستند، نارواست، امام به کارگزارانش سفارش می کند که « ایاک و الاستئثار بما الناس فیه اسوة و التغابی عما تغنی به مما قد وضح للعیون فانه مأخوذ منک.»
امام در این بخشی از نامه خود از مالک اشتر می خواهد که از اختصاص دادن بیت المال به شخص خود و فراموش کردن وظیفه، برحذر باشد و در عمل اقدام به رفع تبعیض می کند تا جایی که مورد اعتراض طلحه و زبیر قرار می گیرد و در جواب آنها می فرماید « اما آنچه را که شما - طلحه و زبیر- در ارتباط با پرداخت یکسان بیت المال یادآوری کردید، آن چیزی بود که من به رأی خودم، داوری نکردم و در پی خواهش خویش نرفتم. من و شما دیدیم که رسول خدا چه حکمی در این مورد داد و اجرا کرد.»
امام در بخش دیگری از نامه اش به مالک اشتر به این نکته اشاره می فرماید که عدالت بدون مجری عادل، ممکن نیست به کارگزار خود سفارش می کند که « کارگزار نزدیکان و خویشاوندانی که خوی برتری جویی و گردن فرازی دارند و در معامله انصاف را کمتر به کار می برند، ریشه ستم اینها را با بریدن اسباب آن از بن برآور و به هیچیک از اطرافیان و خویشاوندانت زمینی را نبخش.»
از سخنان امام (ع) می توان نتیجه گرفت که جامعه به واسطه بی عدالتی و رعایت نشدن حقوق افراد، گرچه به ظاهر تحرکی دارد، ولی از روح زندگی و حیات طیبه محروم است ، اما در پناه اجرای عدالت، علاوه بر آثار مادی و رشد اقتصادی، زندگی معنا می یابد و مردم به صلاح و رستگاری می رسند.
حضرت علی(ع) با چنین ویژگیهای شاخص و منحصر به فردی، برای برقراری چنین عدالتی، مخالفان بسیاری داشت و در همین راه نیز به شهادت رسید .
نظر شما