گزارش تحلیلی مهر از ضرورت مشارکت بخش دولتی در ساخت مستند

به گزارش خبرنگار مهر، در جشنواره سینما حقیقت از میان 61 فیلمی که در بخش مسابقه آثار ایرانی شرکت دارند، 35 فیلم به وسیله بخش خصوصی که بیشترشان کارگردان های آثار هستند، تهیه و تولید شده است و 26 فیلم با مشارکت بخش دولتی تولید شده است. به عبارت دیگر، بخش دولتی حضور گسترده ای در زمینه تولید فیلم مستند دارد.

مسعود امینی تیرانی که با فیلم "در جستجوی گوهر شب چراغ" در جشنواره سینما حقیقت حضور دارد، راجع به جایگاه بخش دولتی در تولید آثار مستند گفت: "حضور بخش دولتی در ساخت مستند بسیار ضروری است. چون این ژانر نمی تواند وارد عرصه های تجاری شود. یعنی بحث سرمایه گذاری و بازگشت سرمایه در بخش مستند قابل طرح نیست. به همین خاطر نیازمند حمایت جدی دولت برای ادامه حیات است."

وی خاطر نشان کرد: "به عقیده من حمایت از فیلم های مستند بخشی از وظیفه دولت محسوب می شود. چون آثار این بخش به بیان بخشی از مسایل اجتماعی یا فرهنگی می پردازند که بخشی از هویت و داشته های یک ملت را دربر می گیرد. همچنین دولت به خاطر برخورداری از منابع مالی گسترده می تواند حمایت خوبی از فیلمسازی مستند داشته باشد."

محسن خان جهانی کارگردان فیلم "ارتفاع 437" که در بخش مسابقه حضور دارد، می گوید: "در حال حاضر تنها حمایت کننده از سینمای مستند مراکز دولتی هستند. وگرنه تهیه کننده خصوصی در زمینه تولید فیلم کوتاه یا مستند وجود ندارد. در معدود مواردی بخش خصوصی هم به تولید فیلم مستند دست می زند، اما حضورشان محدود و اندک است."

لیلا نادری به عنوان سازنده مستند "تسخیر در تهران" معتقد است: "در کشور ما فیلم مستند با گیشه هیچ ارتباطی ندارد. تلویزیون تنها محلی است که امکان خرید و پخش مستند را در اختیار دارد. البته این رسانه هم استانداردها و شرایط خاص خود را دارد. با این شرایط سینمای مستند بدون حضور و حمایت بخش های دولتی امکان ادامه حیات ندارد."

پریوش نظریه کارگردان فیلم "نزدیک تر از قفس" که در بخش مسابقه حضور دارد، اعلام کرد: "فیلم های مستند در کشور ما به وسیله بخش دولتی یا خود کارگردان تولید می شود. یعنی اگر بخواهیم بررسی دقیقی انجام دهیم تعداد تهیه کنندگان خصوصی که بخواهند به صورت مستقل و تخصصی فیلم مستند تولید کنند از تعداد انگشتان یک دست کمتر است. دلیل این مسئله نیز به خوبی روشن است. فیلم مستند بازگشت سرمایه ندارد، چون از نمایش عمومی بی بهره نیست."

فیلم های مستندی که توسط بخش دولتی تولید می شود و در نخستین جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران حضور دارند، توسط سازمان صدا و سیما و به طور مشخص مرکز مستندسازی سینما، شبکه یک و شبکه الکوثر تولید می شوند. مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی مهمترین تهیه کننده این بخش محسوب می شود و فرهنگستان هنر، حوزه هنری خوزستان و انجمن سینمای جوان نیز فعالیت محدودی دارند.

امینی در این خصوص می گوید: "به طور قطع وقتی یک فیلمساز نسبت به حمایت مالی پروژه خود آرامش خاطر دارد، توان خود را در زمینه بالابردن کیفیت فیلم متمرکز می کند. از سوی دیگر، معمولا" بخش دولتی اعمال نظر چندانی در زمینه ساخت فیلم مستند انجام نمی دهد. هر چند رعایت سیاست های کلی گاهی بر بخش های کیفی اثر تاثیر می گذارد."

خان جهانی اظهار نظر کرد: "تهیه کنندگان به طور مستقیم نمی توانند روی کیفیت آثار تاثیرگذار باشند. البته وقتی تهیه کننده دولتی است مسئله ممیزی ها پیش می آید و محدودیت هایی در زمینه نحوه طرح مسایل مطرح می شود. هر چند بهره گیری یک کارگردان از بودجه دولتی باعث می شود، فیلمساز با خیال راحت تری به تولید بپردازد."

نادری توضیح داد: "تاثیر بخش دولتی بر سطح کیفی آثار مستند بستگی به مرکز مورد نظر دارد. تلویزیون چندان به مسایل هنری فیلم ها توجه ندارد. چون بیشتر به انتقال پیام فکر می کند. در حالی که مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به ایجاد نوآوری در فیلم و مسایل حرفه ای و هنری توجه بیشتری نشان می دهد. دیگر اینکه تامین بودجه از سوی بخش دولتی می تواند شرایط فکری مناسب تری برای فیلمساز به وجود بیاورد."

نظریه اظهار داشت: "کیفیت یک فیلم به نگاه کارگردان و فعالیت وی در ساخت فیلم بستگی کاملی دارد. بخش دولتی در زمینه سرمایه گذاری از امکانات بیشتری برخوردار است و همین امر شرایطی را فراهم می کند که کارگردان ها با آسودگی خاطر بیشتری کار کنند. من تاکنون با مشکل اعمال نظر غیر منطقی بخش دولتی مواجه نشدم. به خصوص که مشاوره و راهنمایی را نباید اعمال نظر محسوب کرد."

برگزارکنندگان جشنواره سینما حقیقت تلاش کرده اند با انجام انتخاب های محدود و الگوبرداری از جشنواره های معتبر خارجی، نخستین دوره برگزاری این جشنواره در شرایط خوبی انجام شود. نگاهی به فیلم ها و کارگردان های شرکت کننده در بخش مسابقه جشنواره با توجه به اعتبار برخی از آثار و فیلمسازان می تواند نوید بخش جشنواره ای با کیفیت را بدهد.

امینی در این رابطه معتقد است: "پیش از برگزاری نمی توان ارزیابی دقیقی از کیفیت جشنواره داشت، ولی به طور کلی تعداد جشنواره ها در کشور ما زیاد است و ضرورتی برای ایجاد جشنواره های جدید احساس نمی شود؛ مگر اینکه شکل تخصصی داشته باشد. یعنی ما باید به سمتی حرکت کنیم که جشنواره مستقل در حوزه مستند اجتماعی، تاریخی، علمی یا دیگر موضوع ها داشته باشیم."

وی تاکید کرد: "باید به این نکته توجه کنیم که جشنواره امکان ایجاد نوعی جریان فرهنگی را داشته باشد. اینکه در طول برگزاری جشنواره چند فیلم به نمایش در بیاید و پس از اعلام برگزیدگان همه چیز به پایان برسد، در زمینه افزایش سطح کمی و کیفی تولیدات تاثیرگذار نخواهد بود. مهمتر اینکه، جشنواره ها برای موفقیت باید در چند دوره متمادی برگزار شوند تا نتیجه آنها به خوبی مشخص شود."

خان جهانی در این باره گفت: "سینما حقیقت تنها جشنواره تخصصی مستند است. چون تاکنون این عرصه در جشنواره های مختلف به صورت جنبی حضور دارد. فقط من این اعتراض را به برگزار کنندگان جشنواره دارم که اعتبار اعضای هیئت انتخاب از هیئت داوران فیلم های ایرانی بیشتر است. در صورتی برای داوری بخش بین الملل از منوچهر طیاب و رخشان بنی اعتماد به عنوان داور دعوت شده است و داوران خارجی نیز افراد شناخته شده ای خواهند بود."

نادری در این خصوص اعلام کرد: "دیدن فیلم های متفاوت جشنواره می تواند باعث ایجاد ایده در ذهن کارگردان ها شود. مهمتر اینکه من با دیدن یک اثر مستند به موضوع های مختلف فکر می کنم و شور و نشاط بیشتری برای تولید گسترده تر در من ایجاد می شود و انگیزه قوی تری برای فعالیت بیشتر به من می دهد."

نظریه اظهار داشت: "در خصوص کیفیت جشنواره با توجه به کارگردان هایی که در جشنواره حضور دارند یا مضمون آثار نمی توان ارزیابی کرد و باید منتظر ماند تا پس از اتمام جشنواره در مورد آن صحبت کرد. اما بدون تردید برگزاری جشنواره یک محل جدید به معدود مکان هایی اضافه می کند که فیلم مستند را نمایش می دهند. چون تلویزیون به مسئله نمایش فیلم مستند توجه چندانی ندارد."