دانشگاه دارالعلوم دیوبند؛ اولین دانشگاه اسلامی مسلمانان هند

دانشگاه اسلامی دار العلوم دیوبند 15 محرم سال 1283 همزمان با 1 می سال 1866 پس از تخریب دهلی توسط مغولها و سیطره انگلیسیها بر این کشور تأسیس شد.  با سیطره انگلیس بر مردم هند، خواستار استعمار هند از شرق و غرب بودند از این رو بر روی مسلمانان و دیگرمردم هند شمشیر کشیدند، این کار منجر به کشتار و قتل بسیاری از مردم شد، به طوری که خیابانها و راهها پر از اجساد شهدا گردید. در این دوران که مراکز علمی، آموزشی هند توسط اوقاف تغذیه می شد، از سوی استعمارگران انگلیسی مصادر شد و سعی کردند تا منابع اصلاحی، اندیشه، آموزش و پرورش مردم را بخشکانند و مسلمانان را جاهل بار بیاورند.

در این دوران علما ترسیدند که دین اسلام از بین برود، از این رو سعی کردند تا این سرمزنی با میراث اسلامی، تمدن و اعتقادات اصیل اسلایم حفظ شود. بنابراین تعدادی مدارس محلی با هزینه های مسلمانان که به بقاء اسلام و مسلمانان در این شرایط سخت کمک می کرد، ساخته شد و در آن علوم مختلف دینی، سیره نبوی و تعالیم اسلام آموزش داده می شد.  

از کسانی که این اندیشه را برای تأسیس مدرسه اسلامی مطرح کردند و به تأسیس و پایه گذاری آن اقدام کردند می توان به شیخ امداد الله مهاجر مکی، دانش آموزش شیخ محمد قاسم نانوتوی (متوفی 1294)، رشید احمد کنکوهی، شیخ ذوالفقار علی دیوبندی، حاج عابد حسین دیوبندی، شیخ محمد یعقوب نانوتوی، شیخ فضل الرحمان عثمانی دیوبندی اشاره کرد که مدرسه کوچکی که به عنوان بزرگترین آموزشگاه دینی اسلام در شبه قاهره هند در سال 1283 را در کنار مسجد قدیمی کوچک در روستای دیوبند تأسیس کردند که گفته می شود جنبش آزاد سازی هند و استقلال آن از اینجا آغاز شد.

روستای دیوبند پس از مدتی به یکی از بزرگترین و مشهورترین شهرهای هند تبدیل شد که از شمال دهلی تنها 150 کیلومتر فاصله داشت. این مدرسه اسلامی با گذشت زمان توسعه یافت و به دانشگاهی تبدیل شد و عنوان دانشگاه اسلامی دارالعلوم دیوبند را از آن خود کرد.

این دانشگاه به عنوان اولین مدرسه علوم دینی از زمان تأسیس تا کنون دوران شکوفایی خود را می گذراند که تاریخ مانند این مدرسه دینی را در شبه قاره هند ندیده است؛ چرا که در آن جنبشهایی برای بیداری فرهنگی، اجتماعی، دینی و اندیشه ای مسلمانان این سرزمین انجام شده است و مکانی برای بازگرداندن هویت مردم و مسلمانان هند به آنها شد. 

پس از این مدرسه، مدارس و دانشگاههای دیگری در شبه قاره هند با نام دارالعلوم تأسیس شده اند که وجه تسمیه آن افتخار به رشادتهای علمای دینی این دانشگاه باز می گردد. فارغ التحصیلان این دانشگاه طی سالهای بسیار به نجات ملت مسلمان این کشور با وجود امواج ادیان، گروهها، حزبها، تمدنها، فرهنگها و جنبشها پرداختند.

آنچه که این دانشگاه را از دیگر دانشگاههای هند ممتاز کرده است، این است که اولین دانشگاه اسلامی محلی در تاریخ مسلمانان هند به شمار می رود که با هزینه های مردمی و حمایت آنها تأسیس شد که گفته می شود اینک پس از دانشگاه الازهر مصر به عنوان بزرگترین دانشگاه به شمار می رود.

اعتدال و توازن در مذاهب و احترام به همه مذاهب فقهی معروف میان اهل تسنن، گروهها و اندیشه های فکری مختلف مسلمانان و عدم بر انگیختن اختلافات، مبارزه با بدعت و خرافات تا جاییکه علمای دیوبند مانع از حمایت وهابیها شدند و آنها را مخالف شرع اسلام دانستند، اشاعه اعتقادات صحیح نبی اکرم (ص)، توکل بر خدا و جهاد در راه حق، اطاعت از آداب شریعت اسلام و سنتهای اسلامی، محافظت کامل و دقیق از شریعت اسلام به ویژه نمازهای جماعت در سر موقع به طوری که دانشگاه دانشجویان و کارگزاران را به این مسئله مقید کرده بود، اشاعه فرهنگ اسلام و مبارزه با فرهنگ انگلیسی، اهتمام به زبان عربی به عنوان وسیله ای برای استفاده از منابع شریعت اسلام از اصولی است که در این دانشگاه مورد توجه قرار می گیرد.