همتی مقدم: آدامز اولویت "خوبی" بر "بدی" را اولویتی تحلیلی می‌داند

به گزارش خبرنگار مهر، عصر دیروز در نخستین نشست از سلسله سخنرانی‌های فصل جدید گروه فلسفه تحلیلی مرکز تحقیقات فیزیک نظری ایران که با حضور اساتید این رشته و علاقه مندان برگزار شد، احمد رضا همتی مقدم به بحث از «الزام اخلاقی و امر الهی» از دیدگاه روبرت آدامز پرداخت.

همتی مقدم سخن خود را با تاکید بر کتاب آخر این فیلسوف آغاز کرد و گفت: باید دو پیش فرض را مد نظر داشت، اولا این که آدامز در سنتی خداباور می اندیشد و این یکی از پیش فرض های اوست و ثانیا در این سنت خدای مورد نظر خدای ادیان ابراهیمی است.

وی سپس به رویکرد پاتنمی-کریپکی در معناشناسی(semantics) نزد آدامز اشاره کرد و گفت: با این رویکرد آدامز میان خوبی و بدی و درستی و نادرستی به عنوان الزامات اخلاقی(obligation) تمایز قائل است، گرچه این دو در نهایت و به نحو ذاتی و ماهوی با یکدیگر پیوند می یابند. بنابراین آدامز خوبی را در چارچوبی افلاطونی در نظر می گیرد و آن را در سنتی افلاطونی شایستگی تحسین و دوست داشتن می داند و به همین سبب میان ویژگی خوب بودن و ویژگی خدا بودن برابری قائل است گرچه به لحاظ معنایی(دیدگاه پاتنمی) متفاوت اند.

همتی مقدم سپس دو دیدگاه کلی در مورد امر الهی و اراده الهی را دیدگاه فرااخلاقی و دیدگاه اخلاقی نرماتیو(توجه به حکم هاobtain) خواند و گفت: آدامز گرچه خود مدعی دیدگاهی فرااخلاقی است اما به obtainها اهمیت زیادی می دهد. از سوی دیگر آدامز میان خوبی و بدی و درستی و نادرستی دو تفاوت مهم قائل می شود، یکی این که خوبی اولویت تحلیلی بر بدی دارد اما درستی بر نادرستی چنین تقدمی ندارد و همچنین است که درستی در معنای شدید آن(عملی که انجام ندادنش نادرست است) با الزام اخلاقی ارتباط می یابد، دوم این که درستی و نادرستی در بستری اجتماعی قابل درکند در حالی که خوبی در معنای افلاطونی آن(مورد نظر آدامز) چنین نیست.

از این رو الزام اولا در روابط اجتماعی شکل می گیرد و ثانیا الزام را به خصوص در سنتی مسیحی در رابطه میان فرد و خدا در نظر گرفت و الزام جایی است که مطالبه ای باشد و در اینجا نزدیک می شویم به آرای جان استوارت میل.

همتی مقدم در ادامه صورت بندی اندیشه آدامز را چنین خواند: فرد y فرد x را به انجام عمل a امر کرده و انجام ندادن عمل a ، x را مستحق تنبیه و مجازات می کند.

وی گفت: آدامز می کوشد علاوه بر مقتضیات اجتماعی مفهوم الزام را بامفهوم گناه پیوند زند. وی معقتد است که هر گناهی اولا موجب آزار دیگران می شود(ویژگی نه چندان مهم و فراگیر) و ثانیا هر گناهی باعث انزوا و تنهایی فرد گناهکار می شود(ویژگی شامل).

همتی مقدم سپس به تحلیل رابطه امر الهی و الزام اخلاقی نزد آدامز پرداخت و گفت: نزد آدامز این دو رابطه تحلیلی دارند. آدامز به این منظور به امری پیشااخلاقی(premoral) قائل است که واقعیت های اجتماعی(social facts) مقوم آن هستند و فرمان بردن و مطالبه کردن به نحوی با این مفهوم فهمیده می شودو البته این مفهوم الزاما هنجاری نیست و ممکن است دلایلی داشته باشد. همچنین آدامز میان الزام و باید(ought) تمایز قائل است که به نظر دلایل قانع کننده ای برای آن ندارد و در هر صورت آدامز معتقد است که الزام اخلاقی را باید در بستر اجتماعی و به همراه مطالبه و درخواست(request, demand) باید فهمید.

این دانشجوی دوره دکترای فلسفه تحلیلی سپس به شالکه کلی تلاش آدامز اشاره کرد و گفت: شاکله کلی بحث چنین است: وضعیت اخلاقی m با عمل الهی a در رابطه وابستگی d قرار دارند، که بحث های متفاوتی در مورد بخش های مختلف این شاکله صورت گرفته است که در سه حوزه صورت گرفته اند: اول این که چه قسم از وضعیت های اخلاقی، دوم چه نوع عمل الهی و سوم این رابطه چگونه است. که آدامز و آلستون با محدود کردن وضعیت های اخلاقی(restrictive) به برخی از آنها اشاره دارند و ثانیا بحث در مورد نوع عمل الهی ادامه دارد و در این میان دو دسته عمده وجود دارند که برخی به محوریت تصویر خدای آمر در ادیان ابراهیمی تاکید می گذارند و برخی نیز با speech act خواندن فرمان، بر نقش نیت الهی تاکید دارند.

وی در پایان به نقاط قوت و ضعف و مناقشه طرفداران این دو گروه اشاره کرد.