بازبینی ابتکاری نمایش‌های جشنواره تئاتر فجر

به گزارش خبرنگار مهر، تئاتر به این جهت که روی صحنه شکل می گیرد و وابستگی خاصی به لحظه دارد، نیازمند بازبینی از نزدیک است. یعنی به صورت منطقی و قاعده ای که در همه جای دنیا مرسوم است هیئت انتخاب به محل تمرین یا سالن از قبل تعیین شده ای می روند تا شاهد فعالیت و اجرای نمایش باشند. پس از آن درباره ارزیابی اثر و حضور آن در جشنواره تصمیم گیری می کنند.

نکته دیگر اینکه، همیشه تعداد اعضا گروه انتخاب و داوری عددی فرد است تا نتیجه قطعی حاصل شود و هیچ وقت تعداد رای های مثبت و منفی اعضا با همدیگر مساوی نشود و مشکلی در راه انتخاب یا گزینش نهایی پیش نیاید. به خصوص که سعی می شود اعضا این گروهها از تخصص های مختلفی برخوردار باشند تا تمامی عوامل و مولفه های تشکیل دهنده یک اثر نمایشی به خوبی بررسی شود.

امسال نیز برای بازبینی نمایش های بخش مسابقه آثار داخلی و بخش مسابقه بین الملل یک گروه 5 نفره تشکیل شده است. این افراد شامل حسین مسافر آستانه، دکتر حمیدرضا اردلان، دکتر فریندخت زاهدی، امین تارخ و دکتر محمود عزیزی است. اما این گروه به طور کامل و همگی برای دیدن همه نمایش ها حضور پیدا نمی کنند. به عبارت دیگر، گاه 3 نفر و برخی اوقات 4 تن از اعضا در محل اجرای یک نمایش حاضر می شوند.

هنگام بازبینی گروه نیز از تمامی نمایش های مورد نظر تصویربرداری صورت می گیرد تا پس از اتمام بازبینی اعضا حاضر در محل اجرا و اعلام رای، این فیلم در اختیار اعضایی که هنگام اجرا حضور نداشته اند نیز قرار بگیرد تا آنها نیز نظر خود را اعلام کنند. حتی در برخی از آثار هیچیک از اعضا هیئت انتخاب حضور پیدا نمی کنند و آنها پس از تماشای فیلم گرفته شده از اجرا، نظر خود به اعلام رای می پردازند.

نکته نخست اینکه، در خبرهای اولیه آمده بود که فرهاد مهندس پور یکی از اعضا هیئت انتخاب است. در صورتی که بدون هیچ اطلاعی وی هنگام فعالیت گروه بازبینی حضور پیدا نکرد و عزیزی جایگزین وی شد. یعنی این انتخاب در فاصله کمتر از چند ساعت از شروع بازبینی ها صورت گرفت. بی آنکه خبری در این مورد انتشار پیدا کند.

امیرحسین حریری مدیر اجرایی جشنواره تئاتر فجر درباره این تغییر گفت: "مهندس پور هنوز هم جزو هیئت بازبینی است. ولی 48 ساعت قبل از شروع بازبینی ها ما اطلاع پیدا کردیم که وی دچار مشکل ریوی است و پزشک به او اجازه حضور در فضای بسته به صورت طولانی مدت را نداده است. در صورتی که بازبینی از صبح تا شب انجام می شود و برای سلامتی وی خطرناک است."

وی تاکید کرد: "در حال حاضر تمامی اجراها ضبط می شود و در اختیار افرادی قرار می گیرد که نتوانسته اند همراه گروه بازبینی آثار را از نزدیک مشاهده کنند. دکتر عزیزی نیز از کارشناسان و مشاوران جشنواره فجر است و در دیگر بخش های نیز نظر می دهد. به همین خاطر وی به گروه بازبینی کمک می کند تا فعالیت این هیئت بهتر انجام شود."

نکته مهمی که در این بین وجود دارد، اینکه تئاتر یک هنر صحنه ای است. آنچه در پیش روی مخاطب شکل می گیرد، به جهت شرایط نوری، صدا، حرکت و سایر عوامل وابسته به نمایش مورد نظر، فقط هم نفس با بازیگران نمایش به طور کامل و بی واسطه قابل درک است. در صورتی که وقتی یک نمایش ضبط می شود و در اختیار هیئت بازبینی قرار می گیرد، این گروه تا حدود زیادی از شرایط لحظه ای نمایش دور هستند و روی نظر آنها می تواند تاثیر زیادی داشته باشد.

دیگر اینکه، به طور کلی تمامی اعضا هیئت انتخاب و داوری پس از تماشای هر اثر با همدیگر به بحث می نشینند و درباره مسایل مختلف با همدیگر مشورت می کنند. در بسیاری از مواقع این موضوع باعث می شود که یک نمایش از زوایای مختلف مورد بررسی قرار بگیرد و طرح این مسایل به صورت جدی روی نظر نهایی این گروه ها تاثیر می گذارد.

ولی هیئت انتخاب جشنواره تئاتر فجر وقتی به صورت جدا تصمیم گیری می کنند یا حتی وقتی فقط یکی از آنها با بقیه افراد هیچ تبادل نظری نداشته است، می تواند روی نحوه تصمیم گیری جمع تاثیر منفی بگذارد و شرایط را تغییر دهد که در نهایت روی کیفیت جشنواره تاثیر جدی می گذارد.

حریری، در خصوص شرایط به وجود آمده توضیح داد: "من به تمامی هنرمندان اطمینان می دهم امسال از نظر عدالت جشنواره فجر در شرایط بی نظیری برگزار شود. نحوه بازبینی نمایش ها با شیوه امسال کوچکترین حقی از گروه ها ضایع نمی کند و هنرمندان از این جهت هیچ نگرانی نداشته باشند. ما برای بازبینی آثار شهرستانی نیز قرار است 2 نفر از هیئت انتخاب را بفرستیم و سایر اعضا به وسیله تماشای فیلم اجرا نظر خود را ارایه کنند."

در کشور ما تعداد اساتید دانشگاه ها و پیشکسوتان و هنرمندانی که می توانند به عنوان اعضای هیئت انتخاب یا داوری فعالیت کنند، رقم قابل توجهی است. نگاهی به تعداد دانشکده های تئاتر در کشور و هنرمندانی که از مدارک عالی تحصیلی از دانشگاه های معتبر خارجی برخوردارند یا تجربه سال ها فعالیت در تئاتر کشور را دارند، به اندازه ای زیاد است که می توان یک فهرست بلند از نام این افراد تهیه کرد.

با این وجود مشخص نیست به چه دلیل برگزارکنندگان جشنواره تئاتر فجر به سراغ اساتیدی رفته اند که به دلایل مختلف از شرایط همکاری مداوم برای بازبینی یا داوری برخوردار نیستند. البته این اتفاق برای نخستین بار در عرصه تئاتر کشور به وجود نمی آید و در بین اعضای هیئت داوری و انتخاب جشنواره های مختلف کشور بوده اند هنرمندانی که به دلیل کهولت سن یا گرفتاری های زیاد توان همراهی با گروه را از دست داده اند.

حریری در این مورد می گوید: "اعضا هیئت انتخاب نهایت لطف را به ما دارند که در مدت زمان کوتاه با دقت و حسن ظن زیاد به تماشای این نمایش های می نشینند. اینکه یک یا دو نفر از اعضا، هنگام اجراها گروه را همراهی نکند به خاطر اتفاقات غیرقابل پیش بینی است. تا این لحظه فقط چهار نمایش با حضور همه اعضای هیئت انتخاب، بازبینی نشده است. البته باز هم تاکید می کنم که این موضوع به هیچ وجه در داوری ها و نظر نهایی خللی ایجاد نمی کند."

موضوع اتفاقات غیرمنتظره در حالی مطرح می شود که بیماری فرهاد مهندس پور در فاصله 48 ساعت از آغاز همکاری وی مشخص می شود و بدون اینکه موضوع به صورت رسمی اعلام شود، دکتر عزیزی جایگزین وی می شود. مهمتر اینکه، دکتر عزیزی در طول برگزاری جشنواره برای برنامه ریزی و سازماندهی گروهها فعالیت می کند و این موضوع می تواند تاثیر منفی زیادی بر فعالیت وی و در نتیجه هیئت انتخاب بگذارد.

نکته بسیار مهم دیگر اینکه جشنواره تئاتر فجر به صورت بین المللی برگزار می شود. آثار جشنواره به وسیله گروههای خارجی نیز مشاهده می شود و برآیند کیفیت کلی جشنواره اهمیت بسیار زیادی دارد. پائین بودن کیفیت آثار بدون تردید روی نظر آنها درباره تئاتر ایران تاثیر منفی می گذارد و اگر آنها از نحوه بازبینی ها اطلاع پیدا کنند، بدون تردید برای آنها عجیب خواهد بود.

اکنون در هیچ کدام از جشنواره های بزرگ دنیا همانند ادینبورگ، آوینیون، برایتون و سایر جشنواره های معتبر چنین اتفاقی نمی افتد که نمایش های در دسترس برای تماشا را از طریق فیلم مورد قضاوت قرار بدهند. در مورد آثار خارجی که باید در جشنواره حضور پیدا کنند آنها ناگزیر از تماشای فیلم خواهند بود، اما بدون تردید در مورد آثاری که مرحله تمرین را پشت سر می گذارند و به آسانی قابل بازبینی هستند، وقت و انرژی کافی می گذارند.