به گزارش خبرگزاری مهر، نشست «بررسی ادبیات دینی کودک و نوجوان» در صد و یازدهمین نشست عصرانه داستان نویسان رضوی در فروشگاه مرکزی انتشارات به‌نشر برگزار شد.
این نشست به دبیری سیدعلیرضا مهرداد و با حضور علی باباجانی نویسنده و دبیر جشنواره «کتاب سلام»، سید احمد میرزاده شاعر و منتقد ادبی و جمعی از نویسندگان نوقلم حوزه کودک و نوجوان برگزار شد.
سیداحمد میرزاده، از شاعران و نویسندگان فعال در حوزه کودک و نوجوان در این نشست گفت: یکی از چالش‌هایی که حوزه ادبیات کودک و نوجوان همیشه با آن مواجه بوده، بحران مخاطب شناسی است. یک بُعد از مفهوم کودکی، مفهوم روانشناسی است. براساس نظریه مراحل رشد شناختی پیاژه، همان‌گونه که رشد بدنی فرد توأم با یک سری دگرگونی‌های منظم و متوالی است، رشد روانی فرد نیز همان مراحل و دوره‌ها را طی می‌کند. در نظرات پیاژه یک مسئله مهم بود و آن ترتیب و تطبیق سنی است که نمی‌توان آن را ملاک ارزیابی آثار حوزه کودک و نوجوان قرار داد. ما در حوزه تعلیم و تربیت و روانشناسی کودک همچنان گرفتار مشکلات گوناگون هستیم.
میرزاده با تاکید بر اینکه ما ادبیاتی به معنی واقعی کلمه برای کودک نداریم؛ بلکه ما گونه‌های مختلفی کودکی داریم و این یک مفهوم شناوری است، افزود: سال‌ها نگاه این بوده که هدف از ادبیات کودک و نوجوان، تعلیم و تربیت است. نگاه تعلیم و تربیتی در ادبیات، کودک را به رسمیت نمی‌شناسد بلکه آینده کودک را به رسمیت می‌شناسد و هر کاری می‌کند برای بزرگسالی آن کودک است. اشعار سعدی و تمام آثار اخلاقی ما پر از این نگاه است. بر این اساس برخی می‌گویند ادبیات کودک و نوجوان، جوان نیست و سابقه هزار ساله دارد؛ اما اینگونه نیست. از برخی جنبه‌ها می‌توان گفت آثاری داشته‌ایم که کودک محور بوده است. نگاه جامعه شناسی به مقوله کودک بحث دیگری است و در آن ملاک را سن پذیرش مسئولیت اجتماعی می‌گذارند. در این نگاه برخی فرصت نمی‌کنند که حتی کودکی داشته باشند و به یک باره از خردسالی به بزرگسالی می‌رسند.
لزوم ارتباط نویسندگان مذهبی با کودکان و نوجوانان
این منتقد ادبی، مسئله عمده و مهم در ادبیات کودک و نوجوان را نبود معیار مشخص برای این حوزه عنوان کرد و افزود: برای کودکی یک مفهوم تصویر شده یا مورد توافق از آن وجود ندارد. به طور مثال هنگامی آرایه‌های بلاغی را بررسی می‌کنیم در شعر بزرگسال بیش از هزار سال در شعر عربی و فارسی آرایه‌های بلاغی داریم که در ادبیات کودک کاربرد ندارد. اگر چه در برخی موارد کلام را زیبا می‌کند.
وی افزود: یکی از نکات مهم در حوزه ادبیات کودک و نوجوان این است که نویسندگان ارتباطی با مخاطب که همان کودک است ندارد و یا با واسطه با کودک در ارتباط هستند. در ادبیات کودک ما همیشه با واسطه‌ها سر و کار داریم. یعنی عده‌ای در این مسیر از جمله کتابفروش، ناشر، والدین و… مداخله می‌کنند که در برخی موارد حتی این مداخله در خوانش متن هم وجود دارد. در این حالت نویسنده تلاش می‌کند واسطه‌ها را راضی کند و به دنبال کسب رضایت از ناشر، کتابفروش و والدین و… است. در این میان، کودک که مخاطب اصلی است نادیده گرفته می‌شود. همچنین معیارهای از پیش تعیین‌شده در داستان‌نویسی و شعر قابل استفاده در ادبیات کودک نیست و باید آن‌ها را با سن این مخاطبان همسان‌سازی کرد.
چالش‌های نگارش حوزه ادبیات دینی
میرزاده گفت: مسئله اصلی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان، این مفهوم است که در بیشتر موارد مسائل سلیقه‌ای در آن دخیل می‌شود. وقتی از ادبیات دینی کودک و نوجوان سخن می‌گوئیم تمامی مشکلات موجود حوزه ادبیات کودک و نوجوان نیز به آن افزوده می‌شود.چالش‌ها در حوزه ادبیات دینی بسیار زیاد است. باید مشخص شود که اینکه مفهوم ادبیات دینی چیست و چه کارکردهایی دارد؟ مرزبندی تخیل و واقعیت در داستان دینی چگونه انجام شود.
وی با اشاره به اینکه ترکیب ادبیات دینی یک ترکیب پارادوکسی است، افزود: مرزهای بین خلاقیت دینی، نوآوری ادبی و حرکت کردن در عرصه اصول ثابت و پابرجا که عرصه اصول دینی است کار دشواری است. ادبیات دینی باید در خدمت پیام دین باشد.
نویسنده و فعال حوزه کودک و نوجوان با اشاره به چند نمونه از دشواری‌های موجود در عرصه نگارش آثار ادبی دینی گفت: نویسنده هنگامی که بخواهد در زمینه اهل بیت (ع) داستانی بنویسد، نیاز به جزئیات دارد که در متون و منابع ما عمدتاً این کلیات است که پیدا می‌شود و نویسنده ناچار است به تخیل پناه ببرد و پناه بردن به تخیل ممکن است مشکلاتی را به وجود آورد.
میرزاده افزود: یک تعریف دیگر از ادبیات دینی هم وجود دارد این نوع از ادبیات، ظاهر دینی دارد؛ ولی باطن و هدف دینی ندارد. گاهی مشاهده می‌شود در یک اثر از عناصر دینی تنها نام معصومان و پیامبران استفاده شده ولی آن اثر باطن دینی ندارد. در این حوزه برخی آثار دغدغه مندانه تولید شده که محتوای هنری و ادبی ندارند و از سوی دیگر برخی آثار هنری و ادبی خوبی نگارش شدند که محتوای مناسبی ندارند. ادبیات اگر بخواهد ادبیات باشد نیازمند تخیل، هنر و… است و اگر بخواهد به خدمت ارزش‌های دینی درآید و در عین حال تمام جذابیت‌های هنری و ادبی را داشته باشد، کمتر مصداقی در عالم واقع می‌توان برایش یافت. از این رو ادبیات دینی برای رسیدن به هدفی که دین دارد با چالش‌های زیاد رو به رو است.
وی گفت: متأسفانه تقاضای زیاد بازار، حمایت‌های نهادهای مختلف، موجب تولید و عرضه آثار شبه ادبی ضعیفی شده است که در این صورت اگر تولید انبوه آثار نداشته باشیم خیلی بهتر است. نویسندگانی که در این حوزه وارد می‌شوند مسئولیت بسیار سنگینی را برعهده می‌گیرند و باید دقت داشته باشند و هر چیزی را در داستان یا رمان به ائمه نسبت ندهند.
نگارش داستان‌های مذهبی مستلزم مطالعه فراوان و استناد به منابع معتبر است
علی باباجانی نویسنده و دبیر چهاردهمین دوره جشنواره «کتاب سلام» گفت: ملاک تعیین گروه سنی خردسال، کودک و نوجوان و جوان در کانون پرورش فکری کودکان، ناشران و مطبوعات متفاوت است وقتی از سن و گروه سنی در یک اثر نام می‌بریم منظور یک عدد تقریبی است.
وی افزود: در سال جاری چهاردهمین دوره جشنواره «کتاب سلام» با چندین سال وقفه در حال برگزاری است و در بخش معارف با حضور کارشناسان برجسته ادبی و دینی آثار تولید شده کودک و نوجوان که رویکرد معارفی دارند مورد بررسی قرار می‌گیرد.
باباجانی گفت: نویسندگان ادبیات کودک دو گروه هستند برخی تجربه‌های کودکی خود را می‌نویسند و برخی با کودک بیرون ارتباط دارند نویسنده‌ای در این میان موفق است که با کودک درون خودش و هم با کودک بیرون در ارتباط باشد و بسنجد آیا نگارش تجربه‌هایی که کسب کرده برای کودک امروز مناسب هست یا نه. نگارش داستان‌های مذهبی مستلزم مطالعه فراوان، استناد به منابع معتبر و رعایت عناصر داستانی است. اگر اثری در مورد احادیث ائمه معصومین (ع) نوشته می‌شود باید متناسب با گروه سنی کودک باشد.
نظر شما