" 16 آذر " روز تجمع و تحصن نیست / خاطره به یاد ماندنی جنبش دانشجویی

16 آذر روزی است که همه دانشجویان ایرانی با طیفهای مختلف فکری انتظاری فراخور حدود خود را از آن دارند و به نظر می رسد ریشه این روز که همانا استبداد ستیزی و استعمار ستیزی است مورد غفلت قاطبه دانشجویان قرار گرفته است.

شاید بهره برداری دلخواه دانشجویان با مقوله 16 آذر پتانسیل این روز را از خود آنها و از ملت ایران سلب می کند چرا که در این روز عده ای به دنبال مطالبات صنفی، عده ای به دنبال جریان سیاسی محقق نشده خود و جمعی نیز به دنبال دعوای لیبرالیسم و مارکسیست یا طرح حقوق فرهنگی خود هستند.

در کنار چند پارگی جریانات دانشجویی در عرض اندام برای 16 آذر بسیاری از دانشجویان نیز مشاهده می شوند که اصولا نه تنها فلسفه این روز را نمی دانند بلکه انتظاری نیز از آن نداشته و ترجیح می دهند این روز را به دانشگاه نیایند.

حقیقت این است که دانشجویان امروز همانند هر چیزی که به دنبال تأویلش هستند، 16 آذر را نیز به بیان امروز می خواهند و می خوانند. بسیاری از دانشجویان معتقدند که 16 آذر روز دفاع از حقوق و مطالبات دانشجویان است و آن روز را فرصت بروز اعتراضات به کاستیهای صنفی و آرمانهای محقق نشده سیاسی خود می دانند.

اگر در میان دانشجویان حاضر شوید و سوال کنید که چرا 16 آذر ماه روز دانشجو است با پاسخهای جالبی روبرو می شوید. بسیاری از دانشجویان امروز رشادتهای دانشجویان دیروز را فراموش کرده اند، فراموش کرده اند که رسالت دانشجو چیست و چرا دانشجو همیشه عامل تحول بوده است.

یک دانشجو در خصوص علت اینکه چرا آگاهی دانشجویان از فلسفه 16 آذر کم است، گفت : " بخشی از تقصیر بر دوش دوستانی است که انگاره پیگیری مطالبات صنفی در روز 16 آذر را دارند. بر دوش دوستانی است که نمی دانیم حلقه مفقوده آنها با دانشجویان در کجاست و بر عهده آن دسته از مسئولانی است که در روز 16 آذر برای دانشجویان جشن برگزار می کنند."

وی ادامه می دهد : "برخی از دانشگاهها در 16 آذر جشنواره برگزار می کنند و به دانشجویان فعال در زمینه های علمی، ورزشی و ... هدیه می دهند. موزیک پخش می کنند و حتی یک صلوات هم بر روح 3 آذر اهورایی نمی فرستند."

بزرگ نیا، قندچی، شریعت رضوی ببخشید که حجله آماده نکرده ایم و برخی دوستان در بعضی دانشگاهها شیرینی پخش می کنند و به جای سوگواره، جشنواره برپا می کنند. ببخشید که در شناسایی فلسفه حرکتتان کوتاهی کردیم! اما خالی از لطف نیست که ما به عنوان یک رسانه فلسفه 16 آذر را تشریح کنیم تا دانشجویان بدانند وجه تسمیه روز دانشجو چیست و چرا امروز خیابانی به نام 16 آذر در مجاورت دانشگاه تهران نامیده شده است.

 اکنون بیش از نیم قرن است که از اولین خاطره به یاد مانده از جنبش دانشجویی می گذرد. 16 آذر 1332- روز اعتراض به ورود نیکسون به ایران و اقدام عملی بر علیه استعمارپذیری حاکمیت وقت!

نیکسون معاون رئیس جمهوری آمریکا صبح 18 آذر ماه به ایران می آمد. بعد از ماهها "یا مرگ یا مصدق" گفتن دانشجویان قرار بود بایستند، لبخند بزنند و ازعاملین کودتای 28 مرداد 1332 استقبال کنند. دانشجویان 14 آذر ماه در اعتراض به مشکلات پس از کودتا و ورود دنیس رایت کاردار جدید انگلیس به ایران تظاهراتی را آغاز کردند. 15 آذر ماه تظاهرات به خارج دانشگاه کشیده شد و مأموران نیروی انتظامی شماری از دانشجویان را مجروح و دستگیر کردند.

صبح 16 آذر ماه 32 - اوضاع غیر عادی اطراف دانشگاه وقوع حادثه را پیش بینی می کردند. ساعت 10 صبح هنگامی که دانشجویان سر کلاس بودند چندین نفر از سربازان به سمت دانشکده فنی حرکت کردند. بهانه سربازان برای ورود به دانشکده فنی و هجوم به کلاس های درس شناسایی تعدادی از دانشجویان بود که سربازان ادعا می کردند این دانشجویان به آنها بی احترامی کرده اند.

وقتی زنگ کلاسهای دانشکده فنی زودتر از موعد به صدا در آمد تا از درگیری بین دانشجویان با سربازان جلوگیری شود دانشجویان با دیدن نظامیون شروع به سر دادن شعار کردند. این امر با حضور سربازان باعث درگیری شد و نظامیون نیز جمعیت دانشجو را به رگبار بسته و سه دانشجوی دانشگاه تهران به نام های مصطفی بزرگ نیا، احمد قندچی و مهدی شریعت رضوی به شهادت رسیدند. دانشجویان 15 روز کلاسهای درس را در اعتراض به این جنایت رژیم تعطیل کردند و حادثه 16 آذر در تاریخ جنبش دانشجویی ایران با یاد سه قطره خون به ثبت رسید.

53 سال از شهادت دانشجویان دانشکده فنی تهران می گذرد. جنبش دانشجوی ایران که یکی از دیربازترین جنبشهای دانشجویی در دنیا است میراث دار خاطرات تلخ و شیرین بسیاری است که سرآمد آنها روز 16 آذر 32 بوده و این میراث عظیم از دانشجویی به دانشجوی دیگر و از نسلی به نسلی دیگر منتقل شده و مسئولیت نسل بعدی را سنگین تر کرده است.

دفاع از استقلال و مبارزه با استعمار و زورگویی همیشه جزو  اولویتهای آگاهان سیاسی و دردمندان جامعه بوده است و 16 آذر را می توان به نوعی بارزترین نمونه دانشجویی آن در تاریخ ایران به حساب آورد.

جدای از تفکرات متنوع دانشجویان معترض و بی توجه به افراد و افکاری که با استناد به بخشی از این افکار وارد جریان شده بودند، 16 آذر را باید روز استقلال خواهی، روز استعمارستیزی، روز مبارزه با ظلم، روز قیام بر علیه خودکامگی، روز دو صدایی، روز شکست انحصار و روز خواست عمومی دانست.

اما خوب است نگاهی نیز به روز جهانی دانشجو داشته باشیم. ۱۵ نوامبر ۱۹۳۹ در گوشه ای از جهان روز خاکسپاری دانشجویی از اهالی چک بود که توسط استبداد به قتل رسید و در ۱۷ نوامبر همان سال ۹ دانشجوی دیگر نیز که در تظاهرات مراسم خاکسپاری این دانشجو حضور داشتند توسط نظامیان اعدام شدند و یک هزار و 200 دانشجوی دیگر که در حمله به خوابگاه دانشجویان بازداشت شده بودند به بازداشتگاه نظامی نازی ها منتقل شدند. از این رو 17 نوامبر در تاریخ جهان به عنوان روز جهانی دانشجو نام گرفته است، روزی که در آن دانشجویان به دست استبداد به خاک و خون کشیده شدند.

دانشجویان سراسر جهان پس از این واقعه در گردهمایی خویش در مجمع جهانی دانشجویان در سال 1941 در لندن این روز را به عنوان روز جهانی دانشجو نام نهادند و از آن روز هر ساله در اعتراض به خشونت علیه دانشجویان در دانشگاههای بیشتر کشورهای جهان مراسمی برپا می شود و البته برخی از این مراسم توسط برخی قدرتهای حاکم باز هم به خاک و خون کشیده می شود ولی این سنت در جهان تا بدین روز ادامه داشته است.

ماجرا از آنجا آغاز شد که ژان اوپلتال دانشجوی 24 ساله دانشکده داروسازی دانشگاه چارلز پراگ در راهپیمایی ضد نازیسم دانشجویان در 28 اکتبر 1339توسط نیروهای نظامی به شدت مجروح شد و پس از گذشت دو هفته بر اثر جراحات وارد در 11 نوامبر جان می سپارد. مراسم خاکسپاری وی که در 15 نوامبر برگزار می شود خود به تظاهرات ضد فاشیستی دیگری بدل می شود. به همین خاطر کنستانتین نوراث نماینده نازیها در پراگ برای پایان دادن به این تظاهرات دستور حمله به خوابگاه دانشجویان و بازداشت رهبران آنها را صادر می کند و نظامیان با یورش به خوابگاه دانشجویان 1200 دانشجو را بازداشت و به بازداشتگاههای نازی منتقل می کنند و 9 نفر از رهبران دانشجویان را بلافاصله اعدام می کنند.

44 سال بعد یعنی 17 نوامبر 1974در یونان نیز تانکهای حزب نظامی یونان به دانشجویان دانشگاه پلی تکنیک آتن که 4 روز را در دانشگاه تحصن کرده بودند یورش برده و به کشتار دانشجویان پرداخت به طوری که هیچگاه آمار دقیقی از اینکه چند 10 نفر از دانشجویان در این حمله و یا در شکنجه روزهای بعد از آن جان سپرده اند، منتشر نشده است اما این یورش برای نظام دیکتاتوری یونان گران تمام شد چرا که خیزش جنبش دانشجویی یونان درست 8 ماه بعد به ثمر نشست و در جولای 1974 نظام دیکتاتوری یونان سقوط کرد.

........................................

 نیما شایان