شنزارهای خوزستان کانون ریزگرد نیستند/مالچ پاشی بلای جان زیستمندان

کرامت حافظی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با یادآوری اینکه استان خوزستان بالاترین تنوع زیستی خاورمیانه را به علت تنوع زیستگاه در خود دارد، اظهار کرد: این استان محل زیست بیش از ۴۰۲ گونه پرنده، ۷۷ گونه پستاندار، ۸۵ گونه خزنده، پنج گونه دوزیست، ۵۶ گونه ماهی آب‌های داخلی و ۹۰۰ گونه ماهیان خلیج فارس است.

وی اضافه کرد: زیستگاه شنزارهای خوزستان یکی از منحصربه‌فردترین اکوسیستم‌های کشور است که خانه گونه‌های متنوع گیاهی و جانوری ارزشمندی دارد به طور مثال گونه‌هایی از خزندگان مانند آگامای سر وزغی اهواز و گکوی انگشت سه وجهی پارسی گونه‌هایی هستند که پراکنش جهانی آنها فقط محدود به شنزارهای غرب کرخه در خوزستان است و در هیچ جای دیگر جهان یافت نمی‌شوند و این امر نیز زیستگاه شنزارهای غرب این استان را منحصر به فرد کرده است.

فعال محیط زیست خوزستان بیان کرد: همچنین گونه‌های مهم دیگری مانند افعی شاخدار عربی (گاسپرت)، گکوی انگشت شانه‌ای دوریا، کرم سوسمار زارودنی، اسکینک شنزار و… گونه‌های هستند که در ایران فقط در شنزارهای خوزستان یافت می‌شوند؛ بر این اساس حفظ زیستگاه شنزارهای خوزستان یعنی حفظ این گونه‌های منحصر به فرد در ایران و بدون شنزارهای خوزستان است.

عضو گروه ثبت پستانداران ایران گفت: همچنین شنزارهای غرب کرخه تنها زیستگاه آهوی شنی در استان خوزستان هستند؛ آهوی شنی (Sand gazelle) با نام علمی (Gazella marica) است که جزو گونه آسیب پذیر (VU) فهرست سرخ جهانی ( IUCN Red list) به شمار می‌رود ؛ این گونه در نقاط دیگر خوزستان مانند اهواز، شوش و ماهشهر در گذشته می‌زیست و اکنون در همه این نقاط منقرض شده است و فقط در شنزارهای دشت آزادگان زیست می‌کند که عملیات مالچ پاشی در زیستگاه این آهوی ارزشمند جریان دارد.

وی با اعلام اینکه اکوسیستم شنزارهای خوزستان نیز رویشگاه گونه‌های گیاهی ارزشمند و بومی متنوع است، افزود: این اکوسیستم نیز بارندگی خوبی دارد و عشایر منطقه به عنوان چراگاه و مرتع دام از آن بهره می‌برند؛ سطح آب زیر زمینی در این منطقه بالا است به طوری که درختان مانند نخل نیز می‌توانند در شنزارهای خوزستان رشد کنند.

حافظی ادامه داد: این تنوع ارزشمند زیستی در شنزارهای خوزستان می‌تواند مقصد منحصر به فردی برای توسعه طبیعت گردی در استان باشد چرا که در سال‌های اخیر علاقه مندان و دانشمندان از نقاط مختلف جهان برای مشاهده و عکاسی از شنزارهای خوزستان به این منطقه سفر کردند و این ظرفیت ارزشمند اقتصادی اکوتوریسم برای استان به شمار می‌رود.

فعال محیط زیست خوزستان تصریح کرد: پرندگان ارزشمندی مانند خروس کولی اجتماعی که در لبه پرتگاه انقراض جهانی با درجه حفاظتی (CR) با ارزش حفاظتی همانند یوز پلنگ ایرانی در این منطقه زمستان گذرانی دارند و سال گذشته ۴۱ فرد خروس کولی اجتماعی را در این منطقه رصد کردم که این تعداد بیشترین تعداد ثبت شده در یک دسته است؛ گونه‌های ارزشمند دیگر پرنده مانند هوبره که گونه آسیب پذیر فهرست سرخ جهانی و عقاب صحرایی گونه در خطر انقراض جهانی در این زیستگاه مشاهده می‌شوند.

وی اضافه کرد: همه این تنوع زیستی گیاهی و جانوری نشان دهنده اهمیت فراوان زیستگاه شنزارهای خوزستان است که باید برای آن برنامه‌ریزی حفاظتی جامعی اجرا شود و از هر گونه تغییر و دست اندازی و مداخله بشری آن را حفظ کرد اما اقدامی که در این منطقه در حال انجام است، فاجعه بار و دردناک است؛ منطقه با این همه اهمیت ولی اسیر مرگ با مالچ نفتی و کاشت گونه گیاهی مهاجم کهور آمریکایی شده است و بدترین اقدام‌های در راستای نابودی تنوع زیستی منحصر به فرد آن در حال انجام است.

حافظی توضیح داد: با وجود اینکه هیچ شکایتی از شنزارهای خوزستان وجود ندارد و هیچ تاسیس‌ها و تجهیزهایی در شنزارهای استان در حال مالچ پاشی نیست ولی به بهانه‌های دروغین متعددی مانند کانون ریزگرد، بودجه‌های مبارزه با ریزگرد در این منطقه برای مالچ پاشی هزینه شد در حالی که شنزارهای خوزستان کانون ریزگرد نیستند و این موضوع باید پیگرد قانونی شود و افرادی که این اقدام‌ها را انجام می‌دهند باید توسط مراجع قضائی مورد تعقیب قضائی قرار گیرند.

وی ادامه داد: از سوی دیگر حرکت شن‌های روان منطقه بسیار اندک است و هیچ تاسیساتی در دل شنزارهای خوزستان نیست که برای تثبیت آن نیاز به چاره‌جویی بود یعنی هیچ گونه مشکلی در این منطقه وجود ندارد که حالا به دنبال راه چاره مانند مالچ پاشی بود و از این منظر باید افرادی را که هزینه‌های کلان بابت مالچ پاشی با بودجه منابع طبیعی انجام می‌دهند، محاکمه کرد و پرسید که «چرا بودجه‌های بیت‌المال را تلف می‌کنند؟»؛ بر این اساس نیز نهادهای نظارتی باید عملکرد این مدیران را که برای دولت و مملکت آن هم در اوج مشکلات اقتصادی و تحریم‌ها خرج تراشی می‌کنند، پایش کنند و برخورد قضائی لازم را در این خصوص انجام دهند.

دبیر گروه تنوع زیستی خوزستان گفت: تنها اقدامی که منابع طبیعی این استان می‌تواند برای حفظ این اکوسیستم شنزارهای استان انجام دهد، آن است که جلوی چرای بی‌رویه دام را بگیرد چرا که منطقه پوشش گیاهی ارزشمندی دارد که خود این پوشش گیاهی بومی تثبیت کننده شنزار است.

مالچ پاشی بلای جان زیستمندان

وی تاکید کرد: مالچ پاشی با ایجاد چسبندگی و آلودگی بلای جان زیستمندان شنزار در استان خوزستان است که با خزیدن و پنهان شدن در شنزار از گرمای منطقه خود را در امان نگه می‌دارند؛ خزندگان مانند افعی شاخدار عربی و اسکینک ماهی شنزار به گونه‌ای که در گرمای روز در شن‌ها غوطه ور می‌شوند که گویی در آن شنا می‌کنند؛ حال اگر این شن با هر نوع مالچی سفت شود دیگر این امکان برای این خزندگان فراهم نیست و آنها نمی‌توانند در گرما به زیر شن‌ها که خنک‌تر هستند، بروند و دمای بدن خود را تنظیم کنند که به دلیل گرمای هوا از میان می‌روند.

حافظی ادامه داد: فرض شود که منابع آبی شرب حیات وحش به نفت آلوده شده یا حشرات و خزندگان که شکار پرندگان و جانوران دیگر هستند به نفت آلوده شوند، این عوامل مرگبار هستند؛ تصاویر متعدد و مستندی از مرگ‌ومیر گونه‌های حیات وحش تهیه شده و در فضای رسانه‌ای و مجازی انتشار یافته است اما می‌بینیم که معلوم نیست به کدام دلیل همچنان بر مرگ پاشی و مالچ پاشی اصرار دارند.

وی گفت: باید از متولیان امر پرسید که آیا گونه‌های حیات وحش طبق نقشه‌های منابع طبیعی و محیط زیست حیات خود را تنظیم کرده‌اند و مرز بندی ادارات را می‌دانند و می‌توانند که تابلوهای آنها را بخوانند؟ حفظ تنوع زیستی در همه نقاط این سرزمین وظیفه اداره محیط زیست خوزستان است و بر این اساس سازمان محیط زیست استان باید علیه مالچ پاشی و کاشت درختان غیر بومی که توسط اداره‌های منابع طبیعی انجام می‌شود، اقامه دعوا کند و با حکم قضائی جلوی این تخریب‌های زیست محیطی را بگیرد.

حافظی اظهار کرد: اما در خصوص کاشت گونه‌های گیاهی مهاجم مانند کهور آمریکایی که اکنون بستر زیست را از گونه‌های بومی ربوده است و آب مورد نیاز گیاهان بومی را می‌بلعند باید تدابیر دیگری اتخاد کرد؛ کهور آمریکایی با نام علمی (Prosopis juliflora) گیاه بومی آمریکای جنوبی؛ مکزیک و سواحل کارائیب است که در ایران با نام کهور پاکستانی هم شناخته می‌شود.

وی ادامه داد: درخت مذکور در قاره آسیا، آفریقا و استرالیا به عنوان گونه مهاجم (Invasive) شناخته شده است ؛ حال آنکه منطقه شنزارهای خوزستان از نظر تنوع پوشش گیاهی بسیار غنی است که علاوه بر گیاهی متنوع علفی و مرتعی گونه‌های بومی نیز مانند گونه‌های گیاهی گز شاهی، گز، اسکنبیل، رملیک ، لگجی، استبرقو کنار در منطقه رشد می‌کنند.

فعال محیط زیست خوزستان تصریح کرد: باید توجه داشت که شنزار یک زیستگاه ویژه است که زیستمندان آن بر اساس ساختار این زیستگاه میلیون‌ها سال زندگی می‌کنند و خود را با تطبیق داده‌اند و گیاهان بومی خود را دارند و حیات وحش منطقه خود را با درختان و درختچه‌های بومی سازگار کرده‌اند.

وی ادامه داد: به عنوان مثال گونه‌هایی مانند عقاب صحرایی که پرنده‌ای بزرگ جثه است، نمی‌تواند در لابه لای انبوه درختان کهور آمریکایی دست کاشت به شکار بپردازند یا خزندگان وابسته به تپه‌های شنی نمی‌توانند در انبوه درختان دست کاشت غیر بومی زندگی کنند و زندگی آنها وابسته به تپه‌های شنی است؛ خروس کولی اجتماعی که گونه در لبه پرتگاه انقراض جهانی در زیر درختان متراکم دست کاشت زیست نمی‌کند و فضای باز و دشت و صحرا و جلگه زیستگاه این گونه است.

فعال محیط زیست خوزستان تاکید کرد: زیستگاه شنزار هویت ویژه و منحصر به فردی دارد که نباید آن را دستخوش تغییرها کرد؛ امروزه طبیعت زیر فشار تغییرهای اقلیمی و گرمایش جهانی است و هر گونه فشار از سوی بشر برای زیستمندان شرایط سختی را در این زمینه ایجاد می‌کند.

وی با تاکید بر اینکه پاسداری و حفاظت از تنوع زیستی و حیات وحش به ویژه در خوزستان حد و مرزی ندارد، گفت: باید به هویت تپه‌های شنی به عنوان یک زیستگاه منحصر به فرد در این استان احترام گذاشته و جلوی اقدام‌های مخرب بشری در این منطقه گرفته شود.

حافظی یادآور شد: از سوی دیگر اداره‌های منابع در خوزستان باید به وظیفه ذاتی خود یعنی حفظ و پاسداشت گونه‌های گیاهی بومی و حفظ و احیای جنگل‌ها و مراتع کشور با جلوگیری از ورود گونه‌های گیاهی غیر بومی، جلوگیری از چرای بی رویه دام، جلوگیری از قطع درختان زاگرس برای تهیه زغال، برنامه‌ریزی برای مهار اصولی آتش سوزی‌ها، حفظ جنگل‌ها و بیشه‌های رودخانه‌ای گرمسیری در دز، کرخه، کارون و مارون اقدام کنند.