اطلاعات به مثابه واقعیت تضعیف شخصیت فردی انسانهاست

به گزارش خبرنگار مهر، در نشست نخست کارگاه آموزشی آشنایی با فلسفه رسانه که دیروز در دانشکده صدا و سیما برگزار شد، در ابتدا دکتر امیر حسین فراهانی، عضو هیئت علمی دانشکده صدا و سیما، به بحث درباره "هرمنوتیک و ارتباطات" پرداخت.

وی در آغاز سخن با اشاره به این نکته که اولین هدف در کتب  معاصر که حاوی رویکردهای هرمنوتیکی به کنش و ارتباطات انسانی هستند، تحلیل و بررسی نظام انتقالی شایع در امر ارتباطات است گفت: هر نظریه در باب هر منوتیک ارتباطاتی در خصوص رفتار انسانی، همواره در توافق و تخالف با جهان بینیهای غالب و شایع است.

دکتر فراهانی با اشاره به سخن گادامر، فیلسوف معاصر آلمانی، که معتقد است اگر چه این ما هستیم که یک گفتگو را هدایت و اداره می‌کنیم، اما گفتگویی اصیلتر است که هدایت آن کمتر برخواست و اراده طرفین آن متکی باشد . بنابراین یک گفتگوی اصیل، هرگز چیزی نیست  که ما می خواستیم آن را انجام دهیم گفت: گادامر همچون دیلتای و هوسرل، تصدیق می‌نماید که مشکل در فهمیدن پیامها، خود فهمیدن است و نه مردم.

وی افزود: فهمیدن کلمات  در یک نوشتار یا گفتار، اصلاً به معنای فهمیدن صاحب کلام و انتقال افکار از ذهن او به ذهن خواننده یا شنونده نیست، بلکه به معنای فهمیدن خود و رابطه ای است که ما با این متن داریم.

عضو هیئت علمی دانشکده صدا و سیما با اشاره به این نکته که ما معنا را از ناحیه متن دریافت نمی‌کنیم و به واسطه درگیر شدن با متن است که معنا را خلق می کنیم گفت: فهم یک متن، به معنای نیل به فهم از خودمان در یک نوع مکالمه است، لذا خواندن یک کتاب، نمونه ای از انتقال افکار از ذهنی به ذهنی دیگر نیست، بلکه مثالی است از یک گفتگو.

میثم بادامچی، کارشناس ارشد فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف، دیگر سخنران این نشست بود که درباره "نظریه ریاضی ارتباطات" سخنرانی کرد.

بادامچی سخنرانی خود را بر اساس کتاب نظریه ریاضی ارتباط که توسط کلاد شانن و به مقدمه وارن ویور در سال 1949 منتشر شده بود اختصاص داد و گفت : این کتاب به همراه مقدمه آن نقطه تحول مهمی در نظریه ارتباط بود و دامنه نفوذ آن تا سالها پس از انتشار کتاب باقی ماند و جزوی از نظریه ارتباط مسلط دهه های بعد از جنگ جهانی دوم شد.

وی افزود: نظریه شانن نظریه ای صوری و ریاضی بود، ولی مقدمه ویور از بار ریاضی و صوری آن می کاست و به بار معنائی، روانشناختی و فلسفی آن می افزود. نظریه شانن برای هر پیامی یک مخزن، یک فرافرستنده، یک مجرا، یک گیرنده و یک مقصد در نظر می گیرد و اساساً نظریه ای صوری و متوجه نمادهای فیزیکی است و با معنای یک پیام کاری ندارد.

بادامچی با اشاره به این نکته که در نظریه شانن میزان اطلاعات یک پیام متناسب با احتمال وقوع آن است و شرایط محیطی و قواعد دستور زبان احتمال وقوع و انتخاب یک پیام را محدود می کنند گفت: ویور در مقدمه اش دامنه بحث شانن را توسعه داد و به مسائل جدیدی فراتر از مسائل مطرح شده توسط شانن در مورد ارتباط پرداخت، من جمله این مسئله که چقدر پیام ارسال شده رفتار فرد مخاطب را مورد تأثیر قرار می دهد.

وی تصریح کرد: از نظر او همانطور که نظریه اینشتین در فیزیک جهان شمول است، نظریه ریاضی شانن هم در علم ارتباط  کلی و جهان شمول بود.

بادامچی در بخش دیگری از سخنانش به نوربرت وینر بنیانگذار علم سایبرنتیک اشاره کرد که وی هم دیدگاههای در طرز تلقی ریاضیاتی از ارتباط دارد.

وی درباره این نظریه نیز گفت : وینر بر اساس توصیف رفتار شبکه های عصبی و مغز به رابطه خاصی میان ارتباط و کنترل رفتار انسان، حیوانات و ماشین ها قائل است. در نظر او ارتباط کنترل است، چرا که رفتار مخاطب در پاسخ به پیام صورت می گیرد و مخاطب در واکنش به پیام "خود" را تصحیح می کند.

وی افزود: الگوهای ارتباط در انسان، حیوانات و ماشین تقریباً یکسانند و در تمام این موارد مخاطب اطلاعات را پردازش می‌کند، به آن واکنش نشان می دهد و متناسب با پردازش و واکنشی که صورت داده تغییر می‌کند.

بادامچی در بخش دیگری از سخنانش با تاکید بر این نکته که علم سایبرنتیک امروزه توسعه بسیاری یافته و در ارتباطات، مهندسی، کنترل اجتماعی، زیست شناسی و عصب شناسی کاربرد دارد گفت : مثلاً در تعریفی جدیدتر سایبرنتیک علم سازماندهی موثر خوانده شده است.

وی در پایان تصریح کرد: به نظر می رسد نظریه ریاضی ارتباط دارای نواقص مهمی برای توضیح ارتباط میان انسانهاست؛ من جمله آنکه این نظریه کاملاً مکانیکی و مهندسی و تحویل گراست و ارتباط را تنها بر اساس کنترل توضیح می دهد.

مهدیه توکل، کارشناس ارشد فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف، دیگر سخنران نشست دوم این کارگاه آموزشی بود که با موضوع
"اطلاعات در چرخش قرن" سخنرانی کرد.

توکل موضوع سخنرانی خود را بر اساس دیدگاه های بورگمن، فیلسوف تکنولوژی آمریکایی، درباره اطلاعات اختصاص داده بود. 

وی در آغاز سخن با اشاره به این نکته که به عقیده برگمن اطلاعات در تاریخ حیات بشر همواره درباره یا برای  واقعیت بوده است گفت: این اشکال سنتی اطلاعات به عنوان رابطی میان انسان و واقعیت نقش فراهم آوردن جهانی روز به روز متفاوت تر از قبل را بر عهده داشته است.

توکل با اشاره به سه گونه اطلاعات از نظر برگمن اظهار داشت: سه گونه اطلاعات طبیعی، فرهنگی و تکنولوژیکی وجود دارد اما برگمن معتقد است که اطلاعات را باید از واقعیت تفکیک کرد.

وی به تعریف اطلاعات از نظر برگمن پرداخت و گفت : در یک معنای کلی و نه چندان دقیق، عنوان اطلاعات را می توان به هر نوع داده معنا دارد و از لحاظ نحوی خوش ساخت اطلاق کرد.

توکل تصریح کرد: برگمن در ارائه تعریف خود، اطلاعات را از منظر واسطه ای بین انسان و واقعیت مورد توجه قرار می دهد. از این رو نزد وی ساختار اصلی اطلاعات رابطه ای میان یک علامت، یک شی و یک شخص بدین صورت که توسط علامتی درباره چیزی اطلاع پیدا می کند.

وی افزود: پس اطلاعات باید رابطه میان چهار عامل در نظر گرفت شود. یعنی شخصی توسط علامتی درباره چیزی در یک زمینه و موقعیت خاص اطلاعات پیدا می کند. 

توکل در بخش دیگری از سخنانش با تاکید بر این نکته که اطلاعات درباره واقعیت با توضیح و تبیین چیزهایی که از لحاظ زمانی و مکانی دور از موقعیت فعلی هستند باعث قابل فهم تر شدن جهان برای ما می شود گفت : اطلاعات برای واقعیت به تحقق چیزهای جدید و در نتیجه غنی تر و کامل تر شدن جهان فعلی ما می انجامد.

وی افزود: با پیشرفتهای تکنولوژیکی یک و نیم قرن اخیر، گرچه اطلاعات  هنوز هم درباره و برای واقعیت هست، اما به تدریج به رقابت با اصل واقعیت پرداخته و مجازاً به جای  آن  بکار می رود.

توکل در پایان سخنانش از اظهارات و نظرات برگمن چنین نیتیجه گرفت: نوع جدید اطلاعات، که برگمن آنرا اطلاعات به مثابه واقعیت می نامد، در صدد تضعیف شخصیت فردی و اجتماعی انسانها و تقلیل دادن مفاهیمی مثل دوری و نزدیکی است، از این رو بایستی واقعیت انسانی انسانها و دوری و نزدیکی اشیا بازیابی شود و به جای جایگزین کردن واقعیت با اطلاعات، این دو به صورت مقولاتی مستقل مورد توجه قرار گیرند.