تأثیرپذیری مذهب شافعی از اصول فقهی حنفی و مالکی

 شافعی نام یکی از مذاهب سنی از دین اسلام به شمار می‌رود که مؤسس آن ابوعبدالله محمد بن ادریس بن عباس بن عثمان بن شافع بن سائب بن عبدالله بن ابن یزید بن مطلب بن عبد مناف بن قصی قریشی مطلبی شافعی حجازی مکی از ائمه چهار گانه سنت و جماعت است.

گفته می شود که وی در سال 150 همان سالی که ابوحنیفه از دنیا رفت، در غزه متولد شد و سپس به مکه رفت. مادرش را از دست داد و یتیم بزرگ شد. در مجلس بزرگان و علما شرکت می‌کرد و هر آنچه را که بزرگان می‌گفتند، یادداشت می‌کرد. او ابتدا شعر می‌گفت و سپس به فقه روی آورد. او از مکه به مدینه آمد و بعد به یمن رفت و علوم مختلف را فرا گرفت و به عراق سفر کرد و علم حدیث و مذهب را در آنجا اشاعه داد.

وی کتاب "الرساله" را که شامل عقاید شافعی است، در زمینه اصول فقه نوشت. سپس در سال 177 و یا 200 به مصر رفت. به‌طوری‌که از شام، عراق، یمن و دیگر مناطق به منظور فراگرفتن علم و دانش او و شنیدن سخنانش نزد او می‌آمدند. او در سال 240 در مصر درگذشت. ربیع یکی از شاگردانش می گوید: شافعی بعد از مغرب درگذشت و من کنار او بودم و عصر جمعه آخرین روز از ماه رجب سال 240 او را در مصر دفن کردم و بعدها در کنار قبر او قبه صلاح الدین ایوبی ساخته شد.

امروز مذهب شافعی بیشترین پیروان را در مصر، جنوب شام، یمن، شرق افریقا، کردستان، جنوب شرقی آسیا ( اندونزی و مالزی) دارد.

وی روشی نوین را با استفاده از مذاهب حنفی و مالکی ایجاد کرد. در کلام نیز پیرو اشعری بود و کتاب، سنت، اجماع و قیاس را قبول داشت و استحسان و مسائل مرسله را مردود می‌دانست. 

منابع استنباط شافعی کتاب است که مانند دیگر فقیهان قرآن را در صدر همه منابع قرار می‌دهد و نخستین منبع فقهی می‌داند. وی از خبر واحد و عمل به آن به شدت دفاع کرده است، به شرط آنکه راوی مطمئن و به رسول خدا(ص) متصل شده‌ باشد.

در اجماع نیزبه دلیل اینکه آگاهی یافتن از اتفاق همگان ناممکن است، اجماع را به معنای آگاهی نیافتن از نظر مخالف دانسته و نظر استاد خود را مبنی بر حجیت اجماع مردم مدینه رد کرده است.  شافعی در فتاوای قدیم خود به گفته صحابه عمل کرده، اما در فتوای جدید خود به گفته صحابه اعتنا نکرده است. 

گرایش فقهی شافعی حد وسط گرایش اهل حدیث و اهل رأی است. چرا که وی گرایش ابوحنیفه را با گرایش مالک در آمیخت؛ یعنی از طرفی با اصول و مبانی ابوحنیفه موافقت کرد و از طرف دیگر در بها دادن به حدیث با مالک همراه شد تا آنجا که در عراق و خراسان به اهل حدیث شهرت یافت و مردم بغداد وی را یاور سنت می خواندند. 

از این رو به منظور مشخص شدن موضع دقیق خود، شیوه ای خاص برای خود برگزید و در استدلال کردن به حدیث و برخی از منابع شیوه‌ای را در پیش گرفت.

وی در فهم متون کتاب و سنت از ظاهر فراتر نرفت و بر این عقیده بود که مبنا قرار دادن چیزی جز ظاهر این متون مبنا گرفتن گمان و وهم است. از سوی دیگر باید احکام بر اساس نتایج همیشگی و غالب استوار شود نه بر اساس آنچه گاه از دلیل برمی‌آید.

شافعی به مسائل فرضی اهمیت نمی‌دهد و در احکام تنها امور واقعی که وجود خارجی دارند را بررسی می‌کند و به همین دلیل است که در فقه مسائل فرضی اندکی از او مانده است.