منظور از روش شناسی، آموزش، توضیح و تبیین شیوههای ارائه و تفهیم مطلب در دوره های آموزشی است. به دلیل گستردگی و تنوع نظام های فلسفی و مشکلات ناشی از نوآور‌بودن فلاسفه، ضمن دشوارنویسی و بدیع بودن مفاهیم و اصطلاحات، ارائه روش نوین بسیار جدی است.
استادان فلسفه معمولاً از شش روش که بیشتر بر اساس تجربه آموزشی است از آن استفاده می کنند. این روشها عبارتند از : 1ـ روش آموزش کتاب محور، 2ـ روش آموزش فیلسوف‌‌محور، 3ـ روش آموزش موضوع‌‌محور (مساله محور)، 4ـ روش آموزش تاریخ محور، 5ـ روش آموزش نظام محور و سیستمی (مکتب محور)، 6ـ روش آموزش تطبیقی.
در ادامه بحث درباب فلسفه اسلامی و جهان معاصر قصد آن است که هر یک از این بخشها را با ذکر نمونه های موجود، به برخی فواید و معایب هر یک اشاره و آنها را مورد بحث و بررسی قرار دهیم. در این بخش روش آموزش کتاب محور را بررسی خواهیم کرد.
«آموزش فلسفه اسلامی همچون دیگر علوم اسلامی «متنمحور» [کتاب‌محور] بوده است.» بدین معنا که در دوره های گوناگون آموزشی، یکی از متون اصلی فلسفی، به عنوان متن پایه انتخاب می شده و آموزش بر اساس مطالعه سطر به سطر، بخش به بخش یا فصل به فصل آن پیگیری میشده است.
در این روش استاد، با احاطه کامل بر مطالب مندرج در کتاب، با محور قرار‌دادن موضوعات آن پس از طرح موضوع اصلی، به شرح و تفسیر و تفهیم مطلب پرداخته و می‌کوشد با دیگر امکانات آموزشی از جمله بحث و سوال، خواستن تحقیق از دانشجو و به‌نحوی درگیر‌کردن او با مطالب مورد بحث، کیفیت آموزش را ارتقا دهد.
روش متنمحور، چنانکه آمد، در آموزش سنتی سابقه‌ای دیرینه دارد و تا سده‌ها، این روش تقریبا تنها شیوه موجود در آموزش فلسفه بوده است. به‌گونه‌ای که همین شیوه با تغییرات مختصری در دانشگاه‌ها نیز اجرا می‌شود. بدین معنا که دانشجویان در مقطع کارشناسی، غالبا بعد از مطالعه اولیه کتاب «بدایه‌الحکمه» اثر علامه سیدمحمدحسین طباطبایی به آموزش یکی از دو کتاب «نهایه‌الحکمه» یا «شرح منظومه حکمت» حاج ملاهادی سبزواری با عنوان «غرر الفرائد» مشغول می‌شوند.
در مقطع کارشناسی‌ارشد نیز بخش‌های اندکی از کتاب‌های «الاشارات و التنبیهات»، «حکمه‌الاشراق» و «الشواهد الربوبیه» تدریس می‌شود و مقطع دکترا نیز به بخش‌هایی از کتاب‌های «الحکمه المتعالیه فی‌الاسفار العقلیه الاربعه» از ملاصدرای شیرازی و «الشفاء» ابن‌سینا اختصاص یافته است. آنچه آمد، حالت ایده‌آل و آرمانی آموزش متنمحور است و در عمل به‌دلایل مختلف که در ادامه مورد بحث قرار خواهند گرفت، تنها به بخشی از متون مذکور پرداخته می‌شود.
روش کتاب محور که شیوه اصلی و رایج تدریس فلسفه اسلامی به خصوص در حوزه های سنتی است، به همراه خود، مزایا و معایبی به همراه دارد که در ادامه به مزایای این روش اشاره خواهد شد.
اما از مزایای روش کتاب محور می توان به آشنایی مستقیم دانشجویان با متون فلسفی اشاره کرد. شاید مهم ترین ضعف آموزش فلسفه غرب در ایران، عدم آشنایی مستقیم دانشجویان با متون اصلی فلاسفه و خواندن متون دست چندم است. از مهم ترین فواید روش متن محور در آموزش فلسفه اسلامی همین امر است، یعنی دانشجو مستقیما با متن فیلسوف مواجه می‌شود و ضمن درگیری با پیچیدگی‌های متن می‌کوشد تا مفاهیم ابداعی فیلسوف را دریابد.
"یاد گیری فلسفه به مثابه مهارت" فلسفی یکی دیگر از این مزایای این روش است. در روش متن محور، در کنار درگیری با متن اصلی و دریافتن دگرگونی‌های تغییر مفاهیم در نظام فلسفی هر فیلسوف، دانشجو با فلسفه به مثابه یک مهارت آشنا می‌شود. بدین معنا که با خواندن شیوههای استدلال فیلسوف و کوشش او در اثبات ادعاهای جدید، ضمن کوشش در جهت تفهیم استدلال و احتمالا مخالفت با آن، به اندیشیدن واداشته می‌شود و مهارت فلسفیدن می‌یابد. به‌گونه‌ای که از تفکر نمی‌هراسد.
آشنایی با جهان فیلسوف از دیگر این موارد است. روش متنمحور دنیای متنی فیلسوف را به دانشجو می‌شناساند و او را وامی‌دارد تا در کوچه‌های شهر کتاب‌ها به تجربه‌ای هرمنوتیکی و تفهمی دست یابد. این مفاهمه که بر اساس دیالوگ [گفت‌وگوی] خواننده [دانشجو] و نگارنده رخ می‌دهد، در خود تجربه‌ای زیباشناختی و ذوقی است، ضمن آنکه دانشجو با زبان ادبی فیلسوف آشنا می‌شود و پیچیدگی‌ها و احتمالا حیله‌های فکری او را بازمی‌شناسد.
یکی دیگر از این موارد را می توان"نفی تقدس دروغین" نامید. فلسفه ساحت پرسش تازه است و به تعبیر هایدگر؛ پرسش پارسایی اندیشه. روش متنمحور موجب می‌شود که دانشجو به دور از تقدیس‌های بی‌جا و تخفیف‌های نابه‌جا که احتمالا در کتاب‌های شرح و تفسیر آمده است، با متن اصیل به چالش برخیزد و جسارت پرسیدن بیابد که این البته به تقریر استاد بستگی فراوان دارد.
در پایان می توان به اهمیت زبان در این روش اشاره کرد. زبان رایج فلسفه اسلامی همچون دیگر علوم اسلامی، عربی است و متون پایه این شاخه به این زبان نگاشته شده‌اند. روش متنمحور ضمن آشنا‌کردن دانشجو با این زبان، او را در پژوهش‌های بعدی در این حوزه یاری می‌رساند، ضمن آنکه او را با اصطلاح‌شناسی فیلسوف آشنا می‌سازد.
نظر شما