صادقی در گفتگو با مهر: سریالها باید دغدغه‌های شرعی را عالمانه طرح کنند

حجت الاسلام دکتر هادی صادقی مدیر مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره نقش فقه و فقها در رابطه با مسائل پزشکی گفت: در اینگونه مسائل که در اصطلاح فقها، مسائل مستحدثه شناخته می‌شوند، نقش فقه این است که وجه مشروع عملیات جدید را از وجه نامشروع آن جدا و شرایط درست را از شرایط نادرست بیان کند. این کاری است که به طور کلی فقه و فقها می‌توانند انجام دهند.

وی تصریح کرد: به طور مشخص‌تر در این گونه مسائل پزشکی باید اصولی از فقه را که به اصل حیات انسان، سلامت و گسترش حیات او مرتبط می‌شود و مباحث مربوط به بهداشت و نحوه استمرار حیات انسان را استخراج کرد. این گونه مسائل وجود دارند و کاری که فقها می‌کنند این است که مسائل مستحدثه را بر اساس این اصول حل می‌کنند. حالا این مسائل می‌توانند اهدای عضو باشند یا مسائلی مثل اهدای گامت.

دکتر صادقی با تأکید بر اینکه فقه ما باید نگاهی بینارشته ای به مسائل داشته باشد، گفت : فقه دو قسمت است، نخست فقه عمومی که در آن موضوعات فقهی مبتلابه عموم مردم بحث می‌شود و نیازی به شناسایی تخصصی موضوعات نیست و البته عموم فقها نیز می توانند نظر داده و پدیده بینارشته ای هم ایجادد نمی آید، اما در فقه خصوصی، یعنی آنجا که فقه تخصصی است و موضوعات تخصصی پدید می آید، گام نخست در ارائه حکم شرعی شناخت تخصصی موضوع است و اینجاست که پای تخصص و مطالعات بینارشته ای به میان می آید و بعد از این است که فقیه می تواند حکم شرعی ارائه کند. یعنی پس از شناسایی دقیق موضوع و حدود و ثغور آن.

دکتر صادقی در پاسخ به این پرسش که آیا فقهایی که از علوم پزشکی اطلاع کافی ندارند می توانند در چنین مسائل تخصصی اظهار نظر کنند گفت : نباید این نتیجه گیری را سریع کرد. بلکه منظور من آن است که توجه به تخصصی شدن موضوعات همیشه وجود داشته است، آنگاه در پرداختن به احکام گاهی ممکن است که فقیهی قدرت این را داشته باشد که بتواند با کارشناسان یک رشته که موضوع را برای او تشریح کنند، ارائه حکم کند و در این مورد می تواند بدون اینکه به موضوع اشراف کامل داشته باشد، با توضیحات کارشناسان مسئله را تحلیل فقهی کند و موضوع را بشناسد وحکمش را بدهد.

وی افزود: اما همه مسائل تخصصی این گونه نخواهند بود، چون هر چه جلوتر می رود موضوعات پیچیده تر خواهند شد. به همین خاطر است که فقه باید از زمانی به بعد رشته رشته شود و این الزامی است که وجود دارد و البته این اتفاقی است که در دایره فقه در حال رخ دادن است، یعنی متخصصانی که هر یک در یکی از رشته های علمی گوناگون تخصص دارند و در فقه نیز تخصص دارند و در آن مسئله نظر می دهند و مطالعات بینارشته ای نیز در همین جا طرح می‌شود.

مدیر مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، در پاسخ به این پرسش که شما نسبت میان فقه و پزشکی را در جامعه ما چگونه می‌بینید گفت: در حال حاضر تا حدودی با این موضوعات به نحو عمومی برخورد می‌شود و هنوز یک حوزه دقیق فقهی- پزشکی مشخصی پدید نیامده است. اتفاقاً در حوزه پزشکی مباحث مربوط به اخلاق پزشکی مورد توجه مؤسسات و مراکز پزشکی از جمله مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی قرار گرفته‌اند و کارهای خوبی نیز صورت گرفته‌اند.

وی افزود: از سوی دیگر در حوزه های فقهی نیز فقها از قدیم هم احکامی راجع به بدن انسان، بهداشت، ترمیم و غیره داشته اند. اما این دو حوزه کارشان را از یکدیگر جدا انجام می دهند و لازم است این دو حوزه به یکدیگر نزدیک و یک حوزه تلفیقی میان این دو ایجاد شود. یعنی آن مرکز به حوزه‌های فقهی وارد شود و تعدادی از اهل فقه و فقها را دعوت به کار کنند تا تخصصی در این موضوعات پیدا کنند و بتوانند از نگاه کاملاً تخصصی به این موضوعات بپردازند.

وی در بخش دیگر این گفتگو بر تعامل میان مراکز درمانی دانشگاهی و فقهی و ارتباط دو سویه آنها گفت: فقها نیز باید به سراغ مسائل دانشگاهی بروند و موضوعات را شناسایی کنند. البته کسی که امروز با مسائلی مشکل دارد، باید به نحو درست در پیشگاه فقه طرح سوال کند، طرح درست سوال نیز بدین معناست که فقه را به حوزه تخصصی خود وارد کند. مثلاً وزارت بهداشت وظیفه دارد که مراکزی در مراجع فقهی بنا کند تا موضوعات خود را به ایشان عرضه کند و برای این مسائل راه‌حل بیابد. در این صورت به طور طبیعی فقه هم ناچار خواهد شد که به این مسائل توجه کند.

رئیس مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما صادقی همچنین طرح مسائل شرعی در حوزه پزشکی از سوی رسانه ها و سریالهای تلویزیونی را امری مهم برشمرد و گفت:  سریالهای تلویزیونی که در سالهای اخیر به نمایش در آمده‌اند، گویای این موضوع هستند. نمونه‌اش سریال "ساعت شنی" است که در آن بحث رحم جایگزین طرح شده است. این امر سبب پیدا شدن سؤالات فراوانی در حوزه‌های فقهی شده و به نظر می‌رسد مراجع فقهی باید به این سؤالات پاسخگو باشند. البته جوانب ریز و درشت متعددی وجود دارند که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرند که این تا حدودی وظیفه رسانه‌های جمعی است که با ساختن سریالهایی که وجه شرعی آنها برجسته باشد، چنین آگاهی در اختیار مردم قرار گیرد.

صادقی در پایان بر این نکته تاکید نمود که طرح رحم جایگزین نیز باید به این صورت طرح شود که تا جایی که مسئله اخلاقی است، باید انسانیت نادیده گرفته نشود و در این مورد باید خدمت به انسانی و کمک به هم نوع باید برجسته شود. ما در سنت خودمان در بحث مسئله مادر رضاعی و شیر دادن، به مسائل انسانی بسیار توجه می کردیم.