به گزارش خبرنگار مهر، دکتر علی پایا عضو مرکز مطالعات دموکراسی دانشگاه وست مینستر لندن، عصر یکشنبه در نشست «کاربرد روش های مرسوم در جامعه‌شناسی در مطالعات مربوط به آینده‌پژوهی؛ ملاحظات انتقادی» که در انجمن جامعه‌شناسی ایران واقع در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد، به بحث از تاریخچه، تعاریف و روشهای آینده‌پژوهی پرداخت.
دکتر پایا سخن خود را با اشاره به رواج مطالعات آینده‌پژوهی در دهه‌های اخیر آغاز کرد و گفت: امروز که آینده‌پژوهی در کشور ما در حال رشد است، بهتر است از مزیت آنکه نیاز به سرمایه مالی اندک است استفاده کنیم و در رقابت با دیگر کشورها وارد شویم.
وی سپس به تاریخچه پیدایش آینده‌پژوهی به معنای جدید آن اشاره کرد و گفت: آینده‌پژوهی نخست از یک بنیاد امریکایی برای کمک به کارآمدکردن شیوه های تکنیکی ارتش آمریکا به کار گرفته شد، اما از آن به بعد انواع روشهای فرمال و مهندسی در مطالعات آینده پژوهی به کار گرفته شدند.
دکتر پایا با اشاره به تغییرات گسترده در روشهای آینده‌پژوهی در سالهای اخیر گفت: از دو دهه پیش روشهای فرمال به تدریج به حاشیه رفتند و رویکردهای تازه‌تر مثل توجه به سیستمهای پیچیده جای آنها را گرفتند. به گونه ای که امروز توجه فراوانی به آینده‌اندیشی با رویکردهای جامعه‌شناختی صورت می‌گیرد.
وی سپس به بکارگیری گسترده آینده پژوهی در کشورهای پیشرفته تاکید کرد و گفت: آموزه اصلی فلسفی آینده پژوهی مبتنی بر این سخن دکارت است که هر آنچه قابل تصور باشد، ممکن است و با این فرض آینده پژوهان می کوشند، از میان آینده های ممکن محتمل ترین را بیابند و از درون اینها بر مبنای ارزش ها و دغدغه ها، مطلوب ترین را تشخیص دهند و برای تحقق آن برنامه ریزی کنند.
دکتر پایا سه رویکرد غالب به آینده پژوهی را ناظر به شناخت، ناظر به ساختن آینده و ناظر به تحلیل خواند و گفت: رویکرد امروز همین نگاه اخیر است که به ارزیابی، سنجش و وزن کردن امکاناتی که پیشروست توجه دارد. در این نگاه شناخت آینده با استفاده از تجارب گذشته و با گمانه زنی در باب فضاهای ممکن است. از میان این فضاهای ممکن نیز فضایی قابل پذیرش تر است که به جهان موجود واقعی نزدیک تر باشد.
وی دوره‌های آینده‌پژوهی را در سه دسته کوتاه مدت (3 تا 5 سال)، میان مدت(10 تا 20 سال) و دراز مدت(30 تا 100) سال خواند و گفت: روشهای متعددی در آینده پژوهی وجود دارند که عبارتند از روش های ماتریس تاثیرات متقابل، پانل متخصصان، سناریو نویسی و ... .
دکتر پایا سپس به محدودیتهای روشهای سنتی مهندسی اشاره کرد و با این حال تاکید کرد: روشهای جامعه‌شناختی نیز محدودیتهایی دارند که عبارتند از: توجه به محیطهای بیرونی و خارجی؛ ضعف روشهای تفسیری و دانشهای ضمنی، گرایشهای نسبی انگارایانه پست مدرن و ... .
وی در ادامه به تحلیل کتاب «وضعیت پست مدرن» اثر فرانسوا لیوتار به عنوان نمونه ای مهم در روش های جامعه شناختی آینده‌پژوهی پرداخت و ضعفهای آن را مورد بررسی قرار داد.
وی برخی پیش فرضهای روش لیوتار از جمله خلط میان قدرت و معرفت یا خطای وی در مورد نظریه صدق را برشمرد و به ارائه روشهایی پیشنهادی در آینده پژوهی پرداخت و گفت: روشهایی چون منطق موقعیت یا سیستم های پیچیده به نحو بهتری می‌توانند واقعیت موجود را مورد نظر بگیرند و تقریبهای نزدیکتری به واقعیت ارائه کنند.
دکتر پایا در پایان گفت: آینده‌پژوهی در کشور ما اگر بناست بر شالوده‌ای استوار قرار گیرد، لازم است که علاوه بر روشها، معرفت خود را بر جنبه‌های معرفتی بحث عمیقتر کند.
نظر شما