کتاب تنگنا مصداق آموختن شیفتگی به سینما برای شیفتگان است

به گزارش خبرنگار مهر، در ابتدای این نشست هوشنگ گلمکانی نویسنده "تنگنا" با اشاره به چگونگی شکل گیری این کتاب، گفت: آنچه موجب شد من این کتاب را بنویسم و نگارش اش 34 سال - البته نه به طور مداوم - طول کشید، تنها علایق فردی بود و من هیچ قصدی از این دست نداشتم که مثلاً به گنجینه سینمای ایران چیزی اضافه یا کم کنم بلکه ندایی درونی و وظیفه ای بود بر دوش خودم که احساس می کردم باید انجام دهم. 

وی افزود: من ادعا می کنم تاکنون کتابی با این شکل و شمایل که به صورتی تک نگارانه تنها به یک فیلم بپردازد، در سینمای ایران وجود نداشته است. با این وجود من کتاب را به این خاطر هم ننوشتم؛ یعنی نمی خواستم بگویم چون تا حالا کتابی این گونه نوشته نشده پس من بیایم بنویسم. فیلم تنگنا یک اتفاق بود. بعضی اتفاقها حاصل دوران خودشان هستند و به نظر من امکان ندارد فیلم تنگنا در دوره ای دیگر ساخته شود. اگر هم فیلمسازی آن را بسازد، تنگنای خودش را ساخته است.

در ادامه کیومرث پوراحمد - نویسنده، فیلمنامه نویس و کارگردان - با تحسین زحمتی که برای نگارش این کتاب کشیده شده، افزود: من بسیار سخت مطلب می نویسم اما زمانی که این کتاب بیرون آمد و آن را خواندم، بسیار تحت تاثیر قرار گرفتم و مطلبی در ستایش آن نوشتم که در روزنامه شرق و با عنوان "آموختن شیفتگی به سینما برای شیفتگان" چاپ شد. به نظر من مطلقاً کتابی که تنها به یک فیلم بپردازد وجود ندارد و در واقع کتاب فریم شمار عاشقانه فیلم تنگناست.

وی به 34 سال زمانی که برای نگارش کتاب صرف شده اشاره کرد و گفت: این کار یعنی جنون و دیوانگی محض و نیز نشان از تاثیری است که فیلم بر نویسنده کتاب گذاشته است. گلمکانی به ما یاد می دهد که پای شیفتگی بایستیم حتی اگر 34 سال طول بکشد. اسنادی که در این کتاب درباره فیلم آمده، حیرت انگیز و این همه سماجت و پشتکار برای پاسخ به نیازی درونی ستایش انگیز است.

مصطفی مستور - نویسنده - نیز گفت: همه ما در زندگی مان چیزهایی را با خود همراه می آوریم مانند کتاب، فیلم، تابلوی نقاشی، مجله و بسیاری چیزهای دیگر که در واقع مجموعه های متفرقی هستند از بسیاری از اشیاء که ممکن است در ادامه زندگی مان بعضی از آنها را از سبد زندگی مان بیرون بیندازیم. اما فیلم تنگنا از همان پدیده هایی است که از سال 51 با گلمکانی بوده است.

وی کتاب تنگنا را نمونه ای شاخص از یک تک نگاری برشمرد و افزود: در این کتاب خروج آگاهانه یا ناخودآگاه مولف را از شیوه های رایج تک نگاری نویسی می بینیم؛ گویی نیرویی درونی او را هدایت می کرده که این کار را بکند.

مستور سه بخش ابتدایی کتاب را بخشهای اصلی آن نامید و گفت: بخش اول گزارش مبسوطی است از فرآیند شکل گیری فیلم تنگنا که در آن نویسنده تمام مراحل تهیه این فیلم را تشریح کرده است. وقتی این گزارش را می خوانیم به خوبی در فضای ساخته شدن فیلم قرار می گیریم. منابعی هم که برای این بخش از آنها استفاده شده شامل منابع مکتوب و کتابخانه ای، منابع ناشی از تحقیقات میدانی و خود مولف است که به عقیده من با توجه به تلاش بی حد او می توان کتابش را تکرارناپذیر نامید. بخش دوم به بازیابی لوکیشنها پرداخته اما به عقیده من این بخش چیزی به کتاب اضافه نمی کند هر چند چیزی هم از آن نمی کاهد.

این نویسنده ادامه داد: نویسنده نگاهی افراطی و عاشقانه به فیلم دارد و این نکته از همان جایی سرچشمه می گیرد که می گویند "آدم وقتی کسی را دوست دارد همه چیز او را دوست دارد." گویی عشق گلمکانی به فیلم تنگنا از کانون آن می تابد و همه چیز را نورانی می کند.

وی افزود: بخش سوم مهمترین بخش کتاب است و نوعی نقد تحلیلی و توصیفی از فیلم به حساب می آید که می توان آن را نقد زیبایی شناختی هم خواند، چرا که در برخی جاها کلمات نویسنده برای بیان احساس اش کم می آورد. اما زبان کتاب زبانی ساده و صمیمی است و بسیار رها نوشته شده است. یکی از کارکردهای کتاب این است که ما را به دیدن فیلم ترغیب می کند. روزنامه نگار بودن نویسنده هم عامل مهمی در رها نوشته شدن متن است.

مستور به نقد کتاب هم پرداخت و گفت: با توجه به اینکه 35 سال از ساخت فیلم می گذرد جای چند نقد جدید و حتی منفی در کتاب خالی است؛ همچنین جای گفتگویی رو در رو و انتقادی با نویسنده کتاب خالی است. به عقیده من تنگنا بیش و پیش از آنکه به امیر نادری (کارگردان فیلم) تعلق داشته باشد متعلق به هوشنگ گلمکانی است.

در ادامه هوشنگ گلمکانی در پاسخ به انتقادات مستور گفت: یکی از عواملی که مشوق من برای چاپ کتاب شد، بازگشت سعید راد (بازیگر فیلم) از مهاجرت بود چرا که من فکر می کردم این کتاب بدون چیزی از او (سعید راد) کامل نیست و خوشبختانه با کمک خودش این کمبود برطرف شد و مصاحبه ای مفصل با او در کتاب چاپ شد. این کتاب همان طور که گفتم کاری شخصی است و نمی خواستم به شیوه رایج این سالها که برخی می روند از این طرف و آن طرف مطلب می آورند و کتاب چاپ می کنند، آن را بنویسم و اصلاً نمی خواستم "غیری" وارد کتاب شود. 

وی افزود: آن دو سه مطلبی هم که از پرویز دوایی و جمشید اسماعیلی با عنوان نقد فیلم در کتاب آمده، بیشتر اسنادی است درباره فیلم. باید بگویم اگر کتاب من به چاپ دهم هم برسد حاضر نیستم چیزی از کسی دیگر بر آن اضافه شود. فکر می کنم چیزی که کتاب کم دارد گفتگوی اختصاصی من با امیر نادری است که با توجه به اینکه آدمی خاص و غیرقابل پیش بینی است، به ایمیل هایی که در این مورد برایش می فرستادم جواب نداد. همچنین گفتگو با اسفندیار منفردزاده (آهنگساز فیلم) از دیگر کاستیهای کتاب است. من برای مصاحبه ای که می خواستم با او انجام دهم 13 سوال را برایش فرستادم اما دو ماه طول کشید تا جواب اولین سوالم را داد. به همین خاطر از انجام این مصاحبه منصرف شدم چون ممکن بود کتاب تا دو سال دیگر هم چاپ نشود.

در ادامه این نشست سعید راد - بازیگر نقش علی خوش دست در فیلم تنگنا - نیز گفت: تازگیها که فیلم تنگنا را می بینم اذیت می شوم و وقتی کتاب گلمکانی را خواندم فهمیدم چرا اذیت می شوم. این به خاطر همان رنج و حس خالصانه ای است که او برای نگارش کتابی درباره فیلم انجام داده است. من با فیلم تنگنا امیر نادری را نشناختم بلکه این گلمکانی بود که او را به من شناساند.

در پایان هوشنگ گلمکانی گفت: من برای این کتاب رنج بسیار کشیدم. صفحه بندی آن را خودم انجام دادم، غلط گیری اش هم را خودم کردم و حتی طرح جلد آن از خودم است و اصلاً نمی خواستم فرد دیگری در آن دخالت داشته باشد. با این وجود از دو هزار نسخه ای که منتشر شده و با وجود آنکه خودم بیش از 200 نسخه را به دیگران هدیه داده ام، تنها هزار نسخه فروش رفت. با این وجود این اصلاً برایم مهم نیست و دغدغه فروش هم ندارم.