روايات كليشه اي تئاتر از حكايات متنوع مذهبي

نمايش مذهبي  در كشور ما  تنها شكل  كليشه اي از تئاتر هاي مناسبتي را در بر مي گيرند. آثاري كه در زمان و ايام خاص ديني اجرا مي شوند ومعمولادر ايام سوگواري و عزا مورد توجه قرار مي گيرند .  همچنين  اين نمايش ها معمولا به بيان داستان هاي مذهبي مشخصي چون واقعه كربلا ، شهادت " امام حسين ( ع) و 72 تن  از يارانش ، شهادت حضرت علي ( ع) ، معراج پيامبر اسلام (ص) ، شهادت امام رضا (ع) مي پردازند. تئاتر هايي كه همواره در اجرا و پرداخت دراماتيك نيز به شكل روايي با قرارداد هاي از پيش تعيين شده  و كليشه اي متكي هستند و به همين خاطر براي تماشاگران خاص به روي صحنه مي روند . سازندگان و توليد كنندگان اين آثار بي آن كه توجهي به وجود عناصر نمايشي ، سبك هاي نوين اجرايي و حتي نگاه هاي تازه و كاملا زير بنايي به اين روايت هاي مذهبي داشته باشند  بدون توجه به عناصر نمايشي به ارائه يك اثر كاملا رو ساختي بدون تعليق و جزئي نگري هنري  از حكايت هاي مذهبي مي پردازند  به گونه اي كه تماشاگر پيش از آغاز نمايش مي تواند لحظه به لحظه ميزانسن ها ، نوع پوشش بازيگران ، حركات  و رفتار بازيگران را حدس بزند . متاسفانه بايد گفت تقربا تمام اين آثار از داشتن اصلي ترين ويژگي لازم براي جذب مخاطب محروم هستند .
 اين درحالي ست كه تئاتر، هنري متكي به بداهه و نوآوري است و نمايش مذهبي به عنوان يك شكل نمايشي بايد از ويژگي خلاقيت برخوردار باشد . اين قالب نمايشي نبايد تنها نقش روايي وبازگو كننده داستان هايي تكراري ، تاريخي و مذهبي كشور رابازي كند آن هم در يك ساختار ساده انگارانه اجرايي .نقص عمومي نمايش هاي مذهبي در كشوري مانند ايران  كه تعزيه  سابقه اي  در خشان در تاريخ آن دارد اين روزها به شدت به چشم مي آيد. پشتوانه تعزيه كه در تئاتر شرق به عنوان يك سبك اجرايي خلاقانه از نمايش هاي سنتي شناخته مي شود اين كمبود كيفي رابيشترنمايان مي سازد .
سئوال اينجاست كه باتوجه به بودجه قابل توجهي كه صرف اين گونه نمايشي مي شود چرا هنرمندان عرصه تئاتر تلقي اي سطحي از آن دارند؟ چرا اين نمايشها تنها تهيه كنندگان و كارگردانان خاص خود را دارد ؟ چرا به جز مواردي خاص نمي توانيم شاهد كارهاي تازه و بديعي در اين عرصه باشيم ؟ چرا هيچ جريان تاثير گذاري در نمايش مذهبي كشورمان ايجاد نشده و حضور هنرمندان بزرگ تئاتر در اين عرصه  كم رنگ است؟ 
متأسفانه عدم شناخت اصولي و درست از تاريخچه اين حكايت ها و بسنده كردن اكثرنمايشنامه نويسان به روايت هاي شنيداري ، نگاه مناسبتي ، اغراق هاي عقيدتي در بيان شخصيت ها  ، تكراركليشه وار صحنه پردازي ، طراحي لباس ، گريم و حتي بازيهاي بزرگ نمايانه با بيان و گويشي كه اين روزها ديگر تاثيري بر مخاطب نمي گذارد. گويشي كه در نتيجه ديالوگ هاي آهنگين و بي پايه شكل مي گيرد و موجب عدم جذب  تماشاگر حرفه اي و غير حرفه اي تئاتر مي شود . بدتر از همه اينكه نمونه هاي بسياري از اين آثار را حتي در نمايش هاي تلويزيوني تاريخي- مذهبي مشاهده كنيم.
در نظر خواهي ها و ميزگرد هاي تئاترمذهبي، هنرمندان عرصه تئاتر مسئله عدم توجه مسوولين نمايشي  به اين شكل هنري را عمده دليل كاهش سطح كيفي نمايش هاي مذهبي عنوان مي كنند . همچنين از عدم در اختيار گذاشتن  بودجه كافي براي اين نمايشها صحبت مي كنند .آنها معتقدند نمايش هاي مذهبي  به خاطر تعدد شخصيت  نيازمند بازيگر زياد و در نتيجه  صرف هزينه فراوان است. در حالي كه آن چه مسلم است بي  توجهي بسياري از هنرمندان تئاتر به اين نمايشهاست .ضمن اينكه عدم وجود نگاه تخصصي مسوولين نمايش هاي مذهبي به اين گونه نمايشي موجب  ستروني ومهجور ماندن نمايش هاي مذهبي شده است . هرگاه هنرمندان حرفه اي و مسئولان فرهنگي به نمايش مذهبي توجه كردند آثار بديع و تاثير گذاري در اين عرصه خلق شده است .اجراي خلاقانه نمايش مذهبي "پل " به كارگرداني  " محمد رحمانيان " در سال گذشته و تجربه هاي موفق معدودي كه گاهي توسط برخي از هنرمندان جوان شكل گرفته و مقايسه آن با جريان كلي تئاتر مذهبي در كنار ثبت يك موفقيت خبر از كمبود توجه مسئولين و هنرمندان به اين عرصه دارد. برخي از كارشناسان و هنرمندان تئاتر نيزمعتقدند نگاه خشك و مميزي تماشاگر موجب تعضيف اين نمايش ها شده است .
شرايطي كه موجب مي شود سئوالات متعددي بصورت دائمي در ذهن باقي بماند ؛ آيا تئاترمذهبي با ساختاري تازه وابسته به تعداد بازيگر كم، ارائه فرم هاي جديد نمايشي در اجرا ، بيان واقعي و دقيق روايات و در نتيجه نگاه تازه و خلاقانه به وقايع ديني مذهبي شكل نمي گيرد ؟ 
آيا اين ويژگي ها ممكن است موجب ايجاد مشكلات تازه براي تئاتر مذهبي شود ؟
آيا زمان آن فرا نرسيده  است كه هنرمند تئاتر ايران با كنار گذاشتن نگاه تك بعدي وكهنه به اين هنر نيز به شكل تخصص نگاه كند و اجازه ندهد تعصبات بي ريشه و مخرب بر تكامل حيات نمايش مذهبي كشور سايه اندازد؟
چرا  در حالي كه برخي از اين داستان ها و حكايت ها به خاطر ساختار در اماتيك و پرتعليق شان مي توانند موجب خلق يك متن نمايشي ماندگار شوند و در كنار ديگر نمايش ها در طول سال اجراي عمومي داشته باشند موضوعات و حكايت هاي مذهبي همواره به شكل تبليغاتي و مناسبتي دست مايه نمايش هاي ايام عزاداري مي شود؟  
شايد يافتن پاسخ هاي منطقي و درخور بريا اين سئوالات بتواند زمينه ساز توجه دوباره هنرمندان ، مسئولين ومخاطبين را به تئاتر مذهبي فراهم سازد . گرچه جبران بي توجهي و غفلت سال هاي طولاني ، توجه ،صرف وقت و هزينه اي  جدي را مي طلبد .  

فروغ سجادي - خبرگزاري "مهر"