تعارضات داخلی،بحران هویت و رشد سرطانی تهدیدهای جدی برای آینده ناتو

به گزارش خبرگزاری مهر،اجلاس سه روزه ناتو در بخارست - پایتخت رومانی- که از روز چهارشنبه چهاردهم فروردین و با حضور سران 26 عضو ناتو شروع شد، روز جمعه شانزدهم فروردین بدون اینکه دستاورد محسوسی برای آمریکا و غرب در مقابل روسیه جدید داشته باشد پایان یافت .

این اجلاس که از نظر شرکت پوتین و بوش در آن از مهمترین نشستهای ناتو بوده است  و حتی به اجلاس ناتو و روسیه شهرت یافته است، چالشهای جدید دنیای غرب با روسیه ازجمله گسترش ناتو به شرق، ایجاد سپردفاع موشکی درلهستان وچک، برگشت روسیه به پیمان نیروهای متعارف، مسئله هسته ای ایران و بحران افغانستان را مورد بررسی قرار داد . 
   
ناتو در سال 1994 میلادی دارای 16 عضو بود و هیچ همپیمانی نداشت و هیچ عملیات نظامی را نیز هدایت نکرده بود، اما در پایان سال 2005 میلادی این سازمان مشغول اجرای همزمان هشت عملیات نظامی بود که در آن 26 عضو با همکاری 20 کشور دیگر در سراسر جهان حضور داشتند.

توسعه توانایی ها تا جایی که ناتو بتواند این ماموریتها را به اجرا درآورده و پیش ببرد، نیازمند اراده سیاسی و منابع مورد نیاز بود.

به گفته کارشناسان، نیروی واکنش ناتو به توانایی کامل عملیاتی دست یافته است و با داشتن 25 هزار عامل قدرتمند زمینی، هوایی و دریایی، می تواند به عنوان نیروی اعزامی واکنش سریع عمل کند.

طرح استراتژیک ترابری هوایی، گامی مهم در رفع یکی از ضعفهای دیرینه ناتو است. طرح نیروی عملیات ویژه، هماهنگی و قابلیت عملکرد متقابل در بین نیروهای عملیاتی خاص را نیز بهبود می بخشد.

رشد تعداد اعضای ناتو نیز تغییر قابل توجهی در چند سال اخیر بوده است. توسعه ناتو یکی از بزرگترین موفقیتها پس از فرو ریختن "پرده آهنین" برای این سازمان به شمار می رود.

با تکمیل دور دیگری از طرح پیوستن کشورهایی چون آلبانی، کرواسی و مقدونیه به ناتو که خواهان عملی شدن این طرح در سال 2008 میلادی هستند؛همچنان که گرجستان و احتمالا اوکراین نیز به دنبال اعمال اصلاحات و عضویت مشروط در ناتو و  اتحادیه اروپاست، این روند ادامه دارد.

همچنین ممکن است کشورهای دیگری مانند مونته نگرو، بوسنی و صربستان نیز برای عضویت در ناتو نامزد شوند.

اجلاس بخارست در آوریل 2008 میلادی به دنبال این بود که موفقیتهای ناتو را مبنا قرار دهد و ظرفیت این سازمان و نفوذ جهانی آن را برای برعهده گرفتن ماموریتهای جهانی با همکاری هم پیمانان سراسر جهان تقویت کند.

چالشهای امنیتی

ناتو در طی جنگ سرد، اروپا را نقطه تمرکز فعالیتهای خود قرار داد، زیرا خطراتی در آن منطقه وجود داشت. در حال حاضر، ناتو بدون اینکه ماموریتهایش را رها کند، شدیداً به خطراتی نگاه می کند که ریشه هایش می تواند در آن سوی اروپا باشد.

نظامیان ناتو و صحراهای افغانستان

این خطرات می تواند شامل افراط گرایی خشونت آمیز، تروریسم، تکثیر سلاحهای هسته ای، دولتهای شکست خورده، حملات اینترنتی و ناامنی منابع انرژی شود. حفظ اعضای ناتو در شرایط کنونی نیازمند ایجاد همکاری ها و توسعه ظرفیت و توانایی های جدید است.
 
نیمه غربی اروپا از سال 1945 میلادی در صلح و آرامش قرار داشته که طولانی ترین دوران صلح است که هم اکنون در سراسر اروپا گسترش یافته است. 11 دولت که زمانی در پشت پرده آهنین قرار داشتند، هم اکنون نظام هایی دموکراتیک هستند که به امنیت مشترک در ناتو کمک می کنند.

ماموریتها

ماموریتهای ناتو گستره جغرافیایی و مجموعه وسیعی از فعالیتها را در برمی گیرد. درباره جنگ عراق، به وضوح اختلافاتی وجود داشت، اما سبب فلج شدن ناتو نشد. دو فقره از بزرگترین عملیاتهای امروزی ناتو را می توان جنگ کوزوو و جنگ علیه افغانستان نام برد.

کوزوو

ناتو بیش از 15 هزار و 500 نیرو را به خدمت گرفته بود. از 26 کشور عضو ناتو، 24 کشور به همراه 11 کشور کمک کننده ای که عضو ناتو نبودند به نیروهای ناتو موسوم به "نیروی کوزوو" (KFOR) کمک کردند. بیش از 1500 نفر از آنها آمریکایی بودند.

افغانستان

بزرگترین و دشوارترین ماموریت ناتو ماموریت در افغانستان است. تثبیت یک افغانستان باثبات و دموکراتیک، ماموریت تمام همپیمانان ناتو است. ابزارهایی که ناتو نیاز دارد تا در افغانستان به پیروزی دست یابد، ظرفیت و توانایی قوای نظامی و ضدشورش و از همه مهمتر توانایی در ترکیب کردن امنیت با حکومت و توسعه است که به میزان زیادی تعیین کننده مسیرهایی هستند که ناتو باید در آینده بپیماید.

نیروهای ایساف در افغانستان

ناتو در برابر تهاجم طالبانی ها به افغانستان با تلاشهای غیرنظامی و نظامی خود، ابتکارعمل را در این کشور به دست گرفت. 33 کشور ازجمله 26 کشور از هم‌پیمانان و 11 کشور غیرعضو ناتو در نیروهای امنیتی بین المللی تحت فرمان سازمان ملل متحد موسوم به ایساف (ISAF)، مشارکت دارند.

بیش از 40 هزار نظامی که  حدود 24 هزار تن از آنان متعلق به هم‌پیمانان و متحدین ناتو هستند، در سراسر افغانستان خدمت می کنند.

نیروهای ناتو در کنار نیروهای امنیت ملی افغانستان به برقراری آرامش و سرکوب اعضای طالبان که هنوز به ویژه در مناطق جنوبی این کشور مشغول فعالیت و خرابکاری هستند، تلاش دارند.

هم اکنون افغانستان از رئیس جمهوری و مجلسی برخوردار است که به صورت دموکراتیک انتخاب شده اند. پنج میلیون پناهنده به کشور بازگشته اند و تعداد دانش آموزانی که به مدرسه می روند پنج برابر شده و به شش میلیون رسیده است که دو میلیون نفر آنان دخترانی هستند که در زمان طالبان هیچ دسترسی به مدرسه نداشتند.

ناتو و دفاع موشکی

آمریکا یک سیستم دفاع موشکی با برد طولانی در اروپا را پشنهاد کرده است و در نشست آوریل وزیران امور خارجه کشورهای عضو ناتو در اسلو(پایتخت نروژ)، اکثریت قریب به اتفاق همپیمانان ناتو، از این طرح حمایت کردند.

"یاپ دی هوپ شفر" دبیرکل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی دراین زمینه خاطرنشان کرده است که برنامه های دفاع موشکی آمریکا سبب مختل شدن تعادل استراتژیک در اروپا نمی شود و نیز اینکه ناتو می تواند با سیستم آمریکا به "یکی کردن" برنامه های آمریکا با سیستمهای ملی دفاع موشکی دارای برد کوتاه و متوسط کشورهای همپیمان کمک کند.

این درحالی است که روسیه به طور کامل با استقرار سیستمهای راداری و سپر ضد موشکی آمریکا در شرق اروپا مخالف است و آن را تهدیدی برای خود می داند. 

خبرگزاری مهر با هدف بررسی چالشهای فراروی این نهاد امنیتی نظامی ، نشستی با حضور دکتر سید رضا میرطاهر کارشناس مسائل امنیت بین الملل ، دکتر ابو محمد عسگر خانی استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران و دکتر سجاد سلطان زاده پژوهشگر مسائل ناتو ترتیب داده است که بخش اول آن به این شرح است :

دکتر عسگرخانی،استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران درباره زمینه های به وجود آمدن ناتو ابراز داشت : منشور ناتو این  پیمان را به عنوان یک رژیم امنیت تعبیر می کند و منشور این پیمان در رابطه با اهداف آن معنا می شود . 

وی ادامه داد : ناتو بر اساس دو رهیافت واقع  گرایانه و لیبرالیستی بنا نهاده شد که هر کدام از این دو رهیافت تعریف خاصی از ناتو ارائه می دهند .
 
این استاد روابط بین الملل افزود : در رهیافت نهادگرایان نئولیبرال هدف از تشکیل ناتو کمک به ایجاد امنیت منطقه ای و بین المللی بود که حتی خود را بازوی امنیتی سازمان ملل متحد عنوان کرد و دکترین آن همه در مقابل یکی بود .

این کارشناس مسائل سیاسی درباره وظایفی که نئو لیبرالیستها برای ناتو پس از فروپاشی شوروی تعریف کردند، گفت : این نظریه پردازان مبارزه با تروریسم، جنگهای داخلی، مواد مخدر، بلایای آسمانی وسونامی و کمک به ایجاد ثبات بین المللی را از وظایف جدید ناتو برشمردند .

وی ادامه داد : برخی نظریه پردازان در گذشته آمریکا را به عنوان یک هژمونی برای تثبیت ثبات جهانی معرفی می کردند، اما نظریه پردازان جدید ناتو معتقد بودند که این ناتو است که باید ثبات جهانی را تامین کند.

دکتر عسگرخانی درباره رهیافت واقع گرایانه هم گفت : در این رهیافت وجود دشمنی به نام ورشو فلسفه ایجاد ناتو بود که نظریه پردازان این فلسفه معتقد بودند با فروپاشی شوروی و با نبودن دشمن مستقیم و محسوس دیگر ناتو رو به اضمحلال است و دشمن را به منزله آب برای گیاهی به نام ناتو قلمداد می کردند .

این کارشناس مسائل سیاسی به نظریه اجتناب ناپذیری رشد برای ناتو هم اشاره کرد و گفت : اگر چه این اعتقاد وجود دارد که ناتو مثل یک موجود زنده که برای ادامه حیات به رشد احتیاج دارد باید رشد کند و گسترش یابد، اما من معتقدم این رشد سرطانی خواهد بود و ناتو را از بین خواهد برد .

استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران افزود: اگر از دیدگاههای نئولیبرال که در تلاش برای دادن تعریفهای جدید از ناتو هستند بگذریم و روی مطالعات عینی درباره ناتو تمرکز کنیم، این سازمان را با چند بحران روبرو خواهیم دید که به طور مشخص سرنوشت آن را تعیین خواهند کرد .

عسگر خانی در توضیح ناهمگونی رشد ناتو و سیاسی بودن مشکلات ناتو ابراز داشت : اگر ناتو بخواهد اروپایی شود آمریکا را در خود نخواهد گنجانید و حتی روسیه و صربستان را هم دربر نخواهد گرفت و همین موضوع نطفه اختلاف و تبعیض را برای ادامه حیات ناتو بنا خواهد گذاشت.

وی افزود : بحران سیاسی در ناتو بحرانی جدی است در حالی که بعضی کشورها به اروپایی شدن ناتو معتقدند حاضر نیستند روسیه و صربستان را در آن بگنجانند و آمریکا هم به عنوان یک عضو غیر اروپایی خود مسئله ساز است .

استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران به نبود هارمونی در روابط و رفتارهای ناتو هم اشاره کرد و ابراز داشت : اکنون بحث گنجاندن اروپایی ها و حذف دیگران یک چالش جدید برای تعریف جدید ناتوست .

وی ادامه داد : طراحی مدل ارتباط  اتحادیه اروپا و ناتو، مدل استقلال امنیتی اروپا،مدل حفظ خود مختاری اتحادیه اروپا در کنار شرکت دادن دیگر کشورهای غیرعضو در عملیاتهای این سازمان همگی احتیاج به هارمونی دارند که در این سازمان این هارمونی دیده نمی شود .

عسگرخانی درباره نبود هارمونی، آن را پدیده ای خودجوش عنوان کرد و افزود : اتحادیه اروپا سوپ نپخته ای است که ناتو در تلاش برای امنیت آن است .

این کارشناس مسائل سیاسی چالشهایی را که ناتو اکنون با آن دست به گریبان است ؛ تهدیدهای ذهنی به جای تهدیدهای عینی دانست و افزود : اکنون بحران بالکان یا تروریسم القاعده یا جدایی طلبی در اقصی نقاط دنیا دشمنان نظامی با مرزهای مشخص نیستند و بیشتر جنبه فرهنگی و سیاسی اجتماعی دارند .

وی آماده نبودن ناتو برای مبارزه با تروریسم و واقعیتهای امنیتی حال حاضر دنیا را از دیگر مشکلات ناتو برشمرد و موضوع ناتوانی ناتو در اداره جنگ افغانستان را از نمونه های بارز آن برشمرد .

این کارشناس مسائل سیاسی اضافه کرد : از نمونه های ناتوانی ناتو در اداره جنگهای جدید، بیانیه ماه گذشته آن درباره ضعیف بودن توانایی های نیروهای این سازمان در مقابل نیروهای القاعده و طالبان در استفاده از ارتباطات اینترنتی است .

این استاد روابط بین الملل در بیان چشم انداز پیش روی ناتو لازمه ماندگاری این سازمان را تغییر اصول آن دانست تا در سایه یک تعریف جدید بتواند به حیات خود ادامه دهد .

سید رضا میرطاهر، پژوهشگر امینت بین الملل هم معتقد است : ناتو به خاطر توهماتی که درباره وجود دشمن در دوران جنگ سرد بود، ایجاد شد که هم اکنون هم با بازخیزی روسیه در دوران پوتین می خواهد در کنار مبارزه با ترورسیم به عنوان ماموریت اولیه خود با گسترش حوزه نفوذ جغرافیایی، کشورهای تحت نفوذ روسیه را از زیر نفوذ کرملین خارج کند.

وی ادامه داد : روسیه وارث شوروی سابق از سال 2000 به بعد، با بازخیزی روبرو شد و طبیعی است که آمریکا وناتو همچنان به این کشور همان دید همراه با نگرانی را داشته باشند.

این کارشناس مسائل سیاسی گفت : هدف نهایی آمریکا از گسترش ناتو تجزیه روسیه است و اکنون ناتو در تلاش برای تضعیف روسیه و دربرگرفتن این کشور است .

دکتر میرطاهر درباره چالشهای پیش روی ناتو، وجود تعارضهای داخلی بین کشورهای عضو مثل اختلافات ارضی را یادآور شد و گفت : بین کشورهای مختلف عضو ناتو اکنون اختلافات ارضی وجود دارد و اختلافات ارضی بین ترکیه و یونان به ویژه در دریای اژه و همچنین اختلافاتی  که بین یونان و مقدونیه وجود دارد؛از نمونه های این تعارضات است .

وی درباره تعارضات یونان و مقدونیه هم گفت : از آنجا که یونان خواهان تغییر نام مقدونیه به عنوان نام یکی از بخشهای این کشور است با عضویت مقدونیه در ناتو مخالفت کرد و همین موضوع سبب دعوت آلبانی و کرواسی به ناتو وسلب دعوت از مقدونیه در اجلاس اخیر سران ناتو دربخارست شد . 

این پژوهشگر امنیت بین الملل همچنین تعارض بین کشورهای سنتی اروپا و کشورهای جدید اروپا را هم از مشکلات ناتو در داخل  دانست و اضافه کرد : اکنون بین نوگرایان و سنت گرایان بر سر مسائل مختلف تفاوت نظر وجود دارد و در حالی که کشورهای اروپای جدید دنباله رو آمریکا هستند ، فرانسه و آلمان به عنوان نماد اروپای سنتی در برخی مسائل رودرروی آمریکا حرکت می کنند .

وی مخالفت فرانسه و آلمان با پیوستن اوکراین و گرجستان به ناتو را از نمونه های این ناهمگونی بین کشورهای سنتی و جدید اروپا برشمرد .

این کارشناس مسائل سیاسی ادامه داد : پیروی کشورهای جدید اروپا از آمریکا در حالی که کشورهای سنتی اروپا در جستجوی منافع ملی خود در ارتباط با روسیه صاحب انرژی هستند به انشقاق بیشتر در این سازمان انجامیده است .

سید رضا میرطاهر،همکاری نکردن کشورهای عضو ناتو در رسیدن این سازمان به اهداف را از دیگر مشکلات آن برشمرد و خلف وعده کشورهای اروپایی درباره کمکهای تجهیزاتی و نیرو به افغانستان را از نمونه های این خلف وعده اعلام کرد .

وی بسیاری از دولتهای اروپایی را دولتهای رفاه عنوان کرد و گفت : بسیاری از دولتهای اروپایی دولت رفاه هستند و در تامین مالی عملیاتهای نظامی با دشواری روبرو هستند و از این رو ناتو چه در گذشته و چه اکنون برخلاف آنچه آمریکا ومتحدانش در ناتو خواهان آن هستند به دنبال درگیری با هیچ گروهی در هیج جای دنیا نیست .

دکتر سجاد سلطان زاده پژوهشگر مسائل ناتو هم در گفتگوی تلفنی با خبرگزاری مهر درادامه این میزگرد درباره ضرورتهای به وجود آورنده ناتو گفت :  ضرورت وجودی ناتو بعد از فروپاشی شوروی و تعریف جدید آن به عنوان سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) که در بستر تحولات جنگ سرد و برای مقابله با اتحاد جماهیر شوروی و خطر گسترش کمونیسم در اروپا تشکیل شده بود با پایان جنگ سرد و فروپاشی بلوک شرق، دچار بحران هویت شد و ضرورت ادامه حیات آن در فضای جدید زیر علامت سئوال قرار گرفت.

وی افزود: طرفداران ادامه حیات این مجموعه در دهه 1990 با توجیهات نظری و ابتکارات عملی متعددی کوشیدند از انحلال این سازمان جلوگیری نمایند.

این کارشناس مسائل سیاسی درباره تلاشهای انجام شده برای جلوگیری از زوال ناتو ابراز داشت : مهمترین تدابیر این دوره عبارت بودند از :  ابتکار همکاری ناتو با سازمان ملل متحد و تلاش برای تبدیل آن به بازوی اجرایی شورای امنیت، مداخله آن در بحرانهای بالکان و کنترل منازعات این منطقه،گسترش ناتو، پذیرش اعضای جدید و گسترش همکاری با کشورهای شریک (‌برنامه مشارکت برای صلح و گفتگوی مدیترانه) و بالاخره تدوین و تصویب راهبرد نوین ناتو در نشست سران در واشنگتن در سال 1999 ، که به موجب  آن ناتو عملا از یک سازمان صرف دفاعی به یک سازمان دفاعی و امنیتی تغییر هویت داد و تعریف جدیدی از تهدیدات، راهکارهای مقابله، ماموریتها و “حوزه اقدام”  این سازمان ارائه شد.

 وی اضافه کرد : در این سند، پدیده تروریسم و اشاعه تسلیحات کشتار جمعی در کنار موضوعاتی مانند، افراط گرایی مذهبی، جنایتهای سازمان یافته بین المللی، مهاجرت، منازعات قومی و نژادی و دولتهای ورشکسته به عنوان تهدیدهای نوین تعریف و برای مقابله با آنها راهکارهایی ارائه شد.

این پژوهشگر مسائل ناتو افزود : تحولات دهه 1990  تا حدودی توانست معادله را به نفع بقای این سازمان تغییر دهد، ولی جدال نظری در این زمینه هنوز خاتمه نیافته است .

 سلطان زاده، اقدام ناتو به پذیرش رهبری عملیات نیروهای بین المللی در تابستان 2003 را که در چارچوب مبارزه با تروریسم انجام شد، اولین تجربه ناتو در انجام عملیات در خارج از قلمرو سنی این سازمان و ماموریتهای نوین آن قلمداد کرد و گفت : .سران ناتو در نشست نوامبر سال 2006 در ریگا ، سندی تحت عنوان "رهنمود سیاسی فراگیر" به تصویب رساندند که چشم انداز 10 الی 15 ساله سازمان را ترسیم و دستورالعملهایی درباره جهت گیری ها، اولویتها و توانمندی های سازمان ارائه می کند.

وی ادامه داد :  در این سند ، تروریسم، اشاعه تسلیحات کشتار جمعی، بی ثباتی ناشی از دولتها ورشکسته، بحرانها و مناقشات منطقه ای ، دسترسی فزاینده به سلاحهای متعارف پیچیده، سوء استفاده از فناوری های جدید، قطع جریان منابع طبیعی حیاتی( انرژی) از مهمترین خطرات و چالشهای فراروی ناتو در این دوره نام برده شده است.

این کارشناس مسائل سیاسی موضوع امنیت انرژی و نقش ناتو در این زمینه را از مهمترین دستورکارهای جدید این سازمان اعلام کرد.