آمیختگی وجود سعدی با عشق لطافت اشعارش را به اوج می رساند

به گزارش خبرنگار مهر در کرج، تاریخ ولادت سعدی آن طور که در گلستان آورده شده است به سال 606 هجری باز می گردد چنانچه در سرآغاز گلستان که در سال 656 هجری سروده شده است، آورده است / هردم از عمر می رود نفسی/ چون نگه می کنم نمانده بسی/ ای که پنجاه رفت و در خوابی/ مگر این پنج روز دریابی.

سعدی در شیراز در خاندانی که از عالمان دینی بودند، متولد شد و پدر او در سنین کودکی وفات یافت. وی مقدمات علوم ادبی و شرعی را در شیراز آموخت و پس از آن در زمانی که اوضاع ایران در پایان دوره سلطان محمد خوارزمشاه و حمله سلطان غیاث الدین نابسامان بود برای ادامه تحصیلات به بغداد رفت و این سفر سرآغاز دیگر سفرهای وی شد و پس از کسب فیض از بزرگترین مدرسان و مشایخ آن دوره و به خصوص امام محمد غزالی و شهاب الدین سهروردی، سفرهای خود را به حجاز، شام، لبنان و روم آغاز کرد و در سالهای 655 هجری به شیراز بازگشت. سفرهای سعدی تنها جستجوی تنوع، طلب دانش و آگاهی از رسوم و فرهنگهای مختلف نبود بلکه هر سفر تجربه ای معنوی به شمار می آمد.

ره آورد این سفرها برای شاعر علاوه بر تجارب معنوی و دنیوی، انبوهی از روایات، قصه ها و مشاهدات بود چنانچه هر حکایت گلستان، پنجره ای رو به زندگی می گشاید و گویی از پس هزاران تجربه و آزمایش به شیوه ای یقینی بیان می شود به نحوی که به نظر می رسد هر حکایت حاصل دنیای تجارب علمی باشد. خلق بوستان و گلستان طی چند ماه توسط این شاعر، بیانگر این نکته است که این شاعر از چه گنجینه دانایی و توانایی، تجارب اجتماعی، عرفانی و ادبی برخوردار بوده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد کرج درباره خصوصیت اشعار سعدی به خبرنگار مهر گفت: اشعار سعدی سهل و ممتنع است یعنی در نگاه اول برای عموم بسیار آسان به نظر می رسد و در طول قرنهای متمادی همه خوانندگان به راحتی با این آثار ارتباط برقرار کرده اند و آثار وی کلمات سخت و نارسا ندارد از طرفی ممتنع است یعنی دشوار و غیرقابل دسترس است و اگر کسی بخواهد مثل او سخن بگوید متوجه می شود که این کار سخت و دشوار و دست نیافتنی است.

مهران ادبی عنوان کرد: در اشعار سعدی عنصر وزن و موسیقی منجر به از بین رفتن و جابجایی ساختار دستوری در جملات نشده است و سعدی به ظریفترین حالت ممکن در لحن و زبان با وجود تنگنای وزنی در شعر از عهده این کار برآمده است.

به گفته این استاد ادبیات، ایجاز در اشعار سعدی و خلاصه گویی و پیراستن شعر از کلمات زاید و اضافی به چشم می آید از سویی این اعجاز در نهایت زیبایی است به نحوی که در شعر سعدی هیچ کلمه ای بدون دلیل اضافه یا کم نمی شود.

ادبی تصریح کرد: طنز و ظرافت جایگاه ویژه ای در ساختار سبکی آثار سعدی دارد که البته خاستگاه این طنز به نوع نگاه و تفکر شاعر بر می گردد. طنز سعدی سرشار از روح حیات و سرزندگی است و این شاعر به یاری لحن طنز، خشکی را از کلام خود می گیرد و البته تیغ کلامش را تیز و برنده و اثرگذار می کند.

در آن زمان گرچه شعرایی چون ظهیر فاریابی و خاقانی در زمان حیات، نزد شعرشناسان عصر خود مشهور بوده اند اما هیچ یک از آنها در شهرت میان فارسی شناسان کشورهای مختلف از آسیای صغیر گرفته تا هندوستان به پای سعدی نرسیده اند به نحوی که امیرخسرو و حسن دهلوی که در خارج از ایران می زیسته اند هر دو در غزلهای خود از سعدی پیروی می کرده اند.

همچنین آثار و افکار سعدی تقریبا پیش از همه شعرای ایرانی در اروپا ترجمه شده و گلستان وی نخستین اثر بدیع شعر و ادب پارسی است که به یک زبان اروپایی برگردانده شده است و علت این اقبال به آثار سعدی از سوی سخن شناسان غربی، روانی و شیوایی بیان سعدی از یک سو و حکمت اخلاقی و مشرب فلسفی آن از سوی دیگر بوده است.

شهرت سعدی که در زمان حیات به دست آورد به طور شگفت انگیزی بعد از مرگ او افزایش یافت و سخنش حجت فصحا و بلیغان زبان فارسی قرار گرفت و این شهرت او به این دلیل بود که زبان فصیح و معجزه آسای خود را تنها وقف مدح یا بیان احساسات عاشقانه نکرد بلکه آنرا در خدمت سعادت آدمیان و هدایت گمراهان به کار گرفت همچنین وی شاعری جهاندیده و با اطلاع بود و همه تجارب خود را برای همنوعان خود به تصویر کشید. علاوه بر آن این شاعر بزرگ نظم و نثر اخلاقی و اجتماعی خویش را با امثال و حکم همراه کرده و آنها را تنها با نصایح خشک مطرح نکرده است.

از دیگر خصوصیات شعر سعدی این است که در مدح و غزل راهی تازه پیش گرفت چنانچه در مدح، بیان مواعظ و اندیشه های حکیمانه خود را از جمله مبانی قرار داد و در غزل و اشعار غنایی خویش هم هر جا که ذوق او حکم کرد از تحقیق و بیان و حکم و امثال غفلت نورزید.

سعدی همچنین در عین وعظ و حکمت و هدایت خلق، شاعری شوخ، بذله گو و شیرین بیان است و در سخن جد و هزل خود آنقدر لطایف به کار می برد که خواننده خواه ناخواه مجذوب نوشتار وی می شود. در اشعار سعدی بسیاری از امثال و حکم که از گذشته در زبان فارسی رواج داشته به کار رفته است و از طرفی سخنان موجز و پرمایه وی چنان روشنگر افکار و آرمانهای جامعه ایرانی است که خود به صورت امثال در میان مردم رایج شده است و تاکنون نیز خاص و عام آنها را در گفتارها و نوشته های خود به کار برده اند.

محمدعلی فروغی درباره سعدی می نویسد: "اهل ذوق تعجب می کنند که سعدی هفتصد سال پیش به زبان امروزی سخن گفته است ولی حقیقت این است که ]...[ ما پس از هفتصد سال به زبانی که از سعدی آموخته ایم سخن می گوییم." همچنین ضیاء موحد درباره وی می نویسد: "زبان فارسی پس از فردوسی به هیچ شاعری به اندازه سعدی مدیون نیست." در واقع نوشته های سعدی از طرفی آسان و قابل درک است و از طرفی گفتن یا ساختن شعرهای مشابه آن ناممکن است.

آثار این شاعر نامی به دو دسته آثار منظوم و منثور تقسیم می شود و شامل آثار مختلفی است که بوستان و گلستان وی بیشتر در بین عامه مردم شناخته شده است. وی سرودن بوستان را در سال 655 شروع کرد و کتاب را در 10 باب به نام اتابک ابوبکر بن سعدبن زنگی که در آن زمان ولیعهد مظفرالدین ابوبکر بود، سرود و پس از یکسال که از اتمام بوستان می گذشت در بهار سال 656 دومین اثرش را به نام گلستان سرود. قصاید فارسی، قصاید عربی، مراثی، ملعمات، مثلثات و ترجیعات، غزلیات، مجالس پنجگانه، نصیحة الملوک، صاحبیه، خبیثات از دیگر سروده های سعدی است که در مجموعه ای به نام کلیات سعدی چاپ شده است.

وفات وی را در سال 691 هجری قمری نوشته اند. سعدی در خانقاهی که اکنون آرامگاه اوست و در گذشته محل زندگی او بوده است به خاک سپرده شده است. برای اولین بار توسط خواجه شمس الدین محمد صاحب دیوانی، وزیر معروف آباقاخان، مقبره ای برای قبر سعدی ساخته شد که این خانقاه در سال 998 هجری قمری به حکم یعقوب ذوالقدر حکمران فارس ویران شد و دوباره در سال 1187 هجری قمری به دستور کریمخان زند، عمارتی ملوکانه از گچ و آجر بر فراز مزار شیخ بنا شد که دارای دو طبقه بود.

بنای کنونی آرامگاه سعدی نیز از طرف انجمن آثار ملی در سال 1331 هجری شمسی با تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی در میان عمارتی هشت ضلعی با سقفی بلند و کاشیکاری ساخته شد و روبروی این هشتی، ایوان زیبایی است که دری به آرامگاه دارد.