به گزارش خبرنگار مهر، یونسکو چندی قبل در نامه‌ای به دکتر اعوانی رییس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران موافقت خود را با برگزاری روز جهانی فلسفه در سال 2010 در ایران و در این مؤسسه پژوهشی اعلام کرد. آنچه در پی می آید گفتگو با دکتر اعوانی است تا از کم و کیف این ماجرا بهتر و بیشتر مطلع شویم.
* مؤسسه پژوهشی حکمت وفلسفه ایران بی‌تردید یکی از مهمترین و معتبرترین نهادهای فلسفی در ایران و بلکه در خاورمیانه است. شما هم به عنوان یکی از برجسته‌ترین محققان فلسفه در ایران در مقام ریاست این مؤسسه فعالیت می‌کنید. اینها همه در اینکه یونسکو این افتخار را نصیب ایران کند و در سال 2010 مسئولیت برگزاری روز جهانی فلسفه را به ایران بدهد نقش داشته‌اند. به عنوان مقدمه می‌خواهم بپرسم که شما چه نقش و جایگاهی را برای مؤسسه قائل شده‌اید و چه سیاست‌هایی را برای آن هم از نظر داخلی و هم به لحاظ بین‌المللی برای آن در نظر دارید؟
- این مسئله به جایگاه ایران در فلسفه بر می‌گردد. شما خودتان بهتر می‌دانید که ایران یکی از معدود کشورهایی است که در سراسر جهان یک سابقه بسیار عظیم در حکمت و فلسفه داشته است. می‌دانید که در جهان اسلام یک نهضت ضدفلسفه و ضدعقلانی به وجود آمد و در اکثریت جهان اسلام توفیق پیدا کرد و برای همیشه تفکر عقلانی را از این تمدن دور کرد و متأسفانه گرایش‌های ضد عقلی را رواج داد. اما در ایران چنین نشد، با اینکه بزرگترین نمایندگان این نهضت ضدعقلی هم ایرانی بودند.
خود من اساتید بزرگی داشتم که اساتیدشان تا ملاصدرا و ابن سینا می‌رسیدند. همچنین حکمت اسلامی در ایران ویژگی‌هایی دارد که با هیچ کشوری قابل مقایسه نیست. نه با یونان قابل مقایسه است و نه با حکمت در شرق. یعنی اولاً جامع حکمت ذوقی و حکمت بحثی است، یعنی روش استدلال و کشف و شهود در کنار یکدیگر به معنای کامل در ایران بوده است که از سهروردی شروع شده است و تا علامه طباطبایی ادامه داشته است و هم اکنون ادامه دارد؛ ثانیاً در واقع ایران از حیث فرهنگی پل بین تمدن‌ها و شرق و غرب است. روش استدلالی غرب را در نهایت در فلاسفه‌ای چون ابن سینا و خواجه نصیر الدین می‌بینید و همچنین روح حکمت شرقی به کمال در فلاسفه ایرانی مشهود است. توجه داشته باشید که حکمت اسلامی از طریق مراکز غربی چون طلیطله به خود اروپا هم منتقل شد. یعنی حکمت اسلامی- ایرانی واسطه بین یونان و خود غرب بوده است، واسطه بین شرق و غرب هم بوده است. کمتر فرهنگی را در تاریخ جهان می‌بینید که چنین ویژگی‌هایی داشته باشد.
*من در کتاب زیر آسمان‌های جهان دکتر شایگان دیدم که ایشان از یکی از ایران‌شناسان بزرگ پرسیده بود که شما چرا ایران‌شناس شدید، این ایران‌شناس جواب داده بود که من البته در غرب تربیت شده بودم و تحصیل کرده بودم و رشته دانشگاهی‌ام هم هندشناسی بود، اما بعداً فهمیدم که بین غرب و هند حلقه‌ای مفقود است که آن ایران است.
- واقعاً چنین است و متأسفانه امروز غرب از شرق بیگانه شده است، در حالی که ایران بهترین جایگاه تفاهم میان غرب و شرق است و از یک دیدگاه فلسفی و جهان‌بینی فلسفی این تفاهم را می‌تواند ایجاد کند. بنابراین ما ایرانیان باید اهمیت فرهنگ خود و سهم آن را در فرهنگ جهان بدانیم. مؤسسه ما و شخص بنده همواره به این موضوع توجه کرده‌ام که این یکی از مهمترین سرمایه‌های فرهنگی ماست و نقشی که ایران ممکن است در جهان اسلام داشته باشد بسیار مهم است. لذا حفظ این سرمایه بزرگ وظیفه دست اندرکاران فرهنگی ماست. زیرا فرهنگ چیزی است که از طریق تعلیم از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و اگر فتور در این پیوستگی رخ دهد، این سنت عظیم از دست می‌رود. لذا یکی از اهداف مؤسسه شناختن این فرهنگ و آشنا ساختن ایرانیان و جهانیان با آن و قابلیت‌های عظیم آن است، در حد وسع خودمان.
* با توجه به اینکه خبر تشکیل روز جهانی فلسفه در رسانه‌های جمعی بسیار محدود منعکس شد، بهتر است اندکی توضیح بفرمایید که از کجا و با چه انگیزه‌ای تصمیم به این کار گرفتید و روند مکاتبات چگونه بود و چگونه ادامه پیدا کرد؟
- البته ما قبلا با سازمان یونسکو مکاتباتی داشتیم و همواره با آنها در تماس بودیم. مخصوصاً که در سال مولوی بنده رئیس دبیرخانه علمی این همایش در ایران بودم که بخش علمی آن در مؤسسه برگزار شد. سال گذشته به مناسبت سال مولانا ما با وزیر محترم علوم، دکتر زاهدی سفری به یونسکو داشتیم و در مراسم بسیار خوبی که آنجا برگزار شد، شرکت کردیم. از ایران نیز به عنوان افتتاحیه جناب آقای دکتر زاهدی سخنرانی داشتند، بنده هم مقاله مفصلی داشتم، با عنوان «انسان در نگاه مولانا» که به انگلیسی ارائه کردم و مورد استقبال قرار گرفت و جناب دکتر محمد علی موحد هم مقاله‌ای در مورد شمس تبریزی ارائه کردند که بسیار مورد توجه قرار گرفت. لذا با اینکه افراد مشهور و معتبری از کشورهای مختلفی چون: فرانسه، ترکیه، پاکستان و افغانستان حضور داشتند، جای ایران خیلی مشخص و درخشنده بود، به علاوه نمایشگاهی از طرف ایران برگزار شد که خیلی خوب بود و ایران هم برنامه خوبی داشت و به هر حال روز روز ایران بود. در همانجا در مورد روز جهانی فلسفه که هر سال به یک کشور اختصاص می‌یابد بحث شد.
این روز جهانی از سال 2002 به طور بین المللی برگزار می‌شود که دو سال قبل برگزارکننده آن ترکیه، امسال ایتالیا و سال آینده روسیه است. برنامه بین المللی این سال به طور گسترده در سایت یونسکو ارائه شده است. من این موضوع را با جناب مجیدی سفیر ایران در یونسکو در میان گذاشتم و ایشان استقبال کردند و گفتند شما نامه‌ای بنویسید که هر چه سریعتر تقاضا بدهیم تا قبول کنند. بنده هم نامه دو صفحه‌ای دقیقی برای دبیر کل یونسکو نوشتم که مضمون آن این بود که جایگاه فلسفه در گذشته در ایران یکی از محورهای بزرگ تفکر در عالم بوده است و نقش ایران در حکمت با توجه به گرایش ضد فلسفی در کشورهای اسلامی فراوان بوده است، همچنین سهمی که ایران در انتقال فلسفه و تفکر هم در غرب داشته و هم در شرق و هم سهم آن را به عنوان واسطه بین غرب و شرق توضیح دادم. همچنین به وضع آموزش فلسفه در ایران اشاره کردم که ما اکنون نزدیک به شصت دپارتمان آموزش فلسفه داریم که در آنها حتی تدریس فلسفه غرب بیشتر از تدریس فلسفه اسلامی است و آموزش فلسفه به شدت رواج دارد و کتابهای فلسفی غرب در اینجا ترجمه می‌شود و به طور خلاصه تصویر دقیق و روشنی از وضعیت فلسفه در ایران ترسیم کردم، گفتم. بنابراین حیف است که شما ایران را نادیده بگیرید.
جناب مجیدی این مطلب را پیگیری کردند و بعد از مدتی این نامه به دستم رسید. دبیر کل یونسکو در نامه‌شان پس از تقدیر و قدردانی از نامه بنده و اعلام آمادگی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه جهت برگزاری میزبانی روز جهانی فلسفه در سال 2010، به پذیرفته شدن درخواست ما از سوی یونسکو اشاره کرده بودند. ایشان همچنین درخواست کرده بودند که تمهیدات لازم برای برگزاری این همایش فراهم شود و همچنین جهت همکاری با مؤسسه در زمینه برنامه‌ریزی برای برگزاری و برنامه‌ریزی روز جهانی فلسفه اعلام آمادگی کرده بودند. همچنین در نامه آقای پیرسانه معاون محترم فرهنگی و اجتماعی یونسکو که به انگلیسی است و خطاب به سفیر ایران در یونسکو است، ضمن تشکر از به اطلاع رساندن درخواست برگزاری روز جهانی فلسفه در ایران، وی اعلام کرده بود که یونسکو با افتخار این پیشنهاد را مورد قبول قرار می‌دهد، در این نامه تصریح شده است اگر به خاطر داشته باشیم میراث بسیار شناخته شده فلسفی و سهم بسیار اساسی ایران در پیشبرد فلسفه هم در عالم اسلام و هم در جاهای دیگر جهان در می‌یابیم که ایران در واقع محلی بسیار مناسب، برای میزبانی این رویداد است،.
همچنین در این نامه ذکر شده است که بخش علوم انسانی و اجتماعی یونسکو بسیار مفتخر است که با ایران و با همکاری مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و فلاسفه ایرانی مشارکت داشته باشد تا این جشن و مراسم بین المللی را یک رویداد به یادماندی و موفق بسازد، بنابراین ما با شادی موافقت می‌کنیم که این کنگره بین‌المللی در ایران برگزار بشود. ما باید پیرو این نامه، موضوع کنگره را پیشنهاد بدهیم که بنده و خانم دکتر اعوانی بسیار در این مورد مشورت کردیم و در دو هفته گذشته در جلسه‌ای با حضور حدود بیست نفر از صاحبنظران فلسفه و علوم اجتماعی من جمله آقای دکتر داوری، رئیس محترم فرهنگستان علوم و دبیر کل یونسکو در ایران و بسیاری از اساتید برجسته دیگر، مسائل را مطرح کردیم و هر یک از این اساتید موضوعاتی را مطرح کردند که سه یا چهار موضوع پیشنهاد شد که یکی از اینها را باید یونسکو بپذیرد.
البته از ده یا دوازده موضوع مطرح شده، همه روی موضوع «نظر و عمل از دیدگاه فلسفی در ابعاد فرهنگی و اجتماعی و جهانی آن» موافق بودند. در این کنفرانس قرار است اساتیدی از تمام جهان حضور داشته باشند، همچنین این همایش فرصتی است که ایران در سراسر جهان مطرح شود، البته ایران کنفرانس‌های بزرگی نیز تا کنون تشکیل داده است، اما به نظر من این یکی از بهترین فرصت‌هایی است که ایران را مطرح کنیم. معمولاً خارجی‌هایی که به ایران می‌آیند، آشنایی با سنت‌های فلسفی ما ندارند و وقتی می‌بینند، عجیب تحت تاثیر قرار می‌گیرند. وقتی با اساتید و دانشجویان و حجم تحقیقات صورت گرفته مواجه می‌شوند، خیلی تحت تاثیر قرار می‌گیرند. من امیدوارم که ما ایران و مخصوصاً سنت ایرانی و فلسفه ایرانی را در کنار فلسفه غرب بتوانیم به درستی در تمام ابعاد خودش معرفی کنیم. این به نظر من یک فرصت طلایی برای این هدف است.
فرهنگ ما آنچنان عمیق و غنی است که بسیار در معرفی آن باید بکوشیم. امیدوارم تمام مقامات ما را کمک کنند. البته جناب دکتر زاهدی وزیر محترم، وقتی نامه را دیدند، به تمامی مؤسسات و مسئولین ذیربط توصیه کردند که ما را کمک کنند. اما من فکر می‌کنم سایر مسئولین مخصوصا شخص رئیس جمهور نیز به ما کمک کنند. زیرا این یک فرصت ملی است و احتیاج به کمک همگان دارد. ما تصمیم گرفتیم چند پیش¬همایش برای این برنامه برگزار کنیم. امسال و در همین جلسه تصویب شد که برای اینکه این کنگره بین المللی بهتر برگزار شود، چند کنگره بین الملی فرعی تشکیل دهیم که زمینه سازی شود. قرار شد موضوع همایش امسال " فلسفه در آسیا" باشد، یعنی متفکران و نمایندگان فلسفه در آسیا را در ایران جمع کنیم. یعنی متفکرانی از هند، چین، ژاپن و سایر کشورهای آسیایی که فلسفه دارند، یعنی وضعیت فلسفه در آسیا را بررسی کنیم.
سال آینده می‌خواهیم که وضعیت فلسفه در جهان اسلامی را بررسی کنیم و یک کنگره بین المللی در این زمینه برگزار کنیم. روشن است که در هر دوی این برنامه‌ها متفکران ایرانی هم حضور دارند. کار بعدی زمینه سازی در خود ایران است. ما باید تا زمانی که آن کنگره بین المللی برگزار شود، با مهمترین گروههای فلسفه در تهران و شهرستان‌ها و دانشگاه‌های بزرگ در ارتباط باشیم، و در هر دانشگاه در مورد یک موضوع مرتبط با موضوع نهایی کنگره، همایشی را تشکیل دهیم. ما این کار را در مورد کنگره مولانا انجام دادیم و دوازده موضوع را در دوازده دانشگاه به صورت همایش مورد بررسی قرار دادیم. بنابراین وقت زیادی داریم و باید در این دو سال و نیم، حداقل ده کنگره یک روزه یا دو روزه، با موضوعات مرتبط برگزار کنیم. البته این همایش‌ها به صورت علمی برگزار خواهند شد و سعی می‌کنیم که به صورت آبرومند و دانشگاهی برگزار شوند، نه اینکه فقط سخنرانی باشد.
* در مورد کشورهای شرکت کننده، چطور؟ شما دعوت می‌کنید یا خود یونسکو پیشنهاد می‌کند؟
- خیر، ما را در این زمینه آزاد گذاشته‌اند و هیچ منعی نگذاشته‌اند. ما هم سعی می‌کنیم کاری آبرومند در سطح آسیا برگزار کنیم، به شرط آن که بودجه و امکانات لازم در اختیار ما قرار داده شود و به دقت برنامه‌ریزی کنیم و از همه امکانات ایران استفاده کنیم. البته دانشگاه‌های بزرگ نیز حاضرند کمک کنند. منتها باید برنامه‌ریزی دقیق شود. البته بودجه لازم است و ما می‌کوشیم مقتصدانه عمل کنیم.
* جایگاه فلسفه اسلامی در این کنگره کجاست؟ زیرا قطعاً تمرکز بر این موضوع به عنوان سنت خودمان می‌تواند برای فرهنگهای دیگر جالب باشد
- حتماً بخش مهمی در مورد فلسفه اسلامی خواهیم داشت. ما همین الان طرح ابن سینا را در دست داریم که طرح تصحیح علمی و انتقادی مجموعه آثار اوست. متأسفانه آثار ابن سینا به طور کامل چاپ نشده است و آنها هم که چاپ شده، بسیار مغلوط دارند. لذا می‌توانیم در همین کنگره به این موضوع توجه کنیم. لذا باید خیلی برنامه‌ریزی کنیم. ما البته قدرت این کار را داریم، به شرط اینکه مقتصدانه به ما بودجه بدهند.
* فکر نمی‌کنید اندکی موضوع را تخصصی‌تر می‌کردید بهتر بود. مثلاً جایگاه فلسفه در زندگی عملی. هرچند موضوع نظر و عمل خیلی مهم است، اما بسیار کلی نیز هست. این کلی بودن را از این حیث گفتم که وقتی موضوع کلان باشد، امکان آن است که موضوعات از یکدیگر دور شوند و امکان وحدت بخشیدن میان آنها موجود نباشد.
- خیر. مدیران یونسکو به دو چیز خیلی اهمیت می‌دهند، یکی تأثیر این مسئله در زندگی عمومی و روزمره مردم و دیگری تأثیر آن در حل مسائل بین‌المللی. ما هم به این دو موضوع کاملا توجه داشتیم و سعی کردیم موضوع به گونه‌ای باشد که به سنت خودمان هم نظر داشته باشد. نظر و عمل هر دو موضوع را در بر می‌گیرد. ضمن آنکه سنت خودمان را هم در نظر داشتیم. لذا در مورد این موضوع تقریباً اتفاق نظر بود. این موضوع تفاهم فرهنگی و سایر موضوعات را در بر می‌گیرد.
* به نظر می‌رسد امسال که قصد دارید همایشی برای غزالی برگزار کنید می‌توان آن را به عنوان مقدمه‌ای بر آن بحث تلقی کرد.
- مستحضر هستید که سال غزالی از طرف یونسکو قبلاً اعلام شده بوده و جاهای دیگر نیز آن را پذیرفته‌بودند. غزالی یک شخصیت ایرانی است و کتاب‌هایی به فارسی دارد. اهل طوس و اولین مدرس نظامیه بغداد بوده است. انسان بزرگ و صاحب‌نامی در دنیا است که در دنیا بیشتر از ایران شناخته شده است. وقتی در بیروت بودم، می‌دیدم که عرب‌ها کتابهای او را می‌خوانند، در حالی که اینجا متأسفانه کیمیای سعادت او که چاپ شده است، کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. البته شایان ذکر است که بزرگانی چون علامه همایی و مرحوم زرین کوب کتابهای خوبی در مورد او نوشته‌اند. همچنین دکتر دینانی کتابی در زمینه آثار و افکار او نوشته است. اما عرب‌ها کارهای خوبی در زمینه آثار او انجام داده‌اند و کتابهای متعددی در این زمینه هست.
ترجمه‌های خوبی هم از آثار او به زبان‌های مختلف دنیا وجود دارد. خود من بعضی از کتابهای او را در دوره کارشناسی به زبان انگلیسی خوانده بودم. مثل فصولی از کتاب احیاء العلوم و کتابهای المنقذ من الضلال و ایها الولد. بنابراین کسی که این همه در دنیا بزرگ است، حیف است که در ایران به او توجه نشود. لذا جا دارد که امسال کنگره‌ای را در مؤسسه در مورد غزالی برگزار کنیم و امیدواریم که در دیماه با همکاری دانشگاه‌ها این کار را به نحو مطلوب انجام دهیم. موضوع روز جهانی فلسفه نیز پیگیری خواهد شد و امیدواریم که هر چه زودتر موضوع نهایی به ما ابلاغ شود.
نظر شما