"آخرین پدرخوانده" کامل‌ترین داستان مافیایی ماریو پوزو؛ مروری بر یک کتاب

سالها قبل وقتی در سینمای جهان یک کارگردان نوگرا اثری پربار به نام "پدر خوانده" ساخت، کمتر کسی به ذهنش رسید درباره رمانی صحبت کند که الهام بخش تالیف فیلمنامه بود. رمانی اجتماعی که توانست به معنای واقعی کلمه به لایه های واژه مافیا بپردازد. گروهی که گفته می شود در بسیاری از کشورهای جهان می توان ریشه هایش را جست؛ فیلمی که بر اساس رمان ماریو پوزو ساخته شده است.

مترجم این اثر حبیب الله شهبازی در پیشگفتار کتاب (آخرین پدرخوانده) می نویسد: "ماریو پوزو نویسنده آمریکایی سیسیلی الاصل و خالق پدرخوانده در این اثر نیز چون دیگر آثار ماندگار خود، جامعه آمریکا را به نقد می کشد. او از همه چیز می گوید؛ از عشق و سیاست و اقتصاد گرفته تا طنز و جنایت و روان شناسی و سینما. پدرخوانده روایت زندگی انسانهای سنتی و عمیقا پرورش یافته در اخلاق و مناسبات عشیره ای است که می کوشند در جامعه مدرن آمریکایی نه تنها زنده بمانند بلکه رشد کنند و به ثروتهای کلان دست یابند. نظام قبیله ای برای سیسیلی های مهاجر کلید جادویی پیروزی بر جامعه مدرن است. جامعه ای که بر فرد گرایی مفرط استوار است و آنان را به قله های قدرت و ثروت در این جامعه رهنمون می کند."

"آخرین پدر خوانده" در فصول "سرآغاز"، "کتاب اول؛ هالیوود، لاس و گاس و 1990"، "کتاب دوم؛ کلریکوزیو و پیپی دلنا"، "کتاب سوم؛ کلادیا و آتنا آکیتین"، "کتاب چهارم؛ کراس دلنا و خاندان کلریکوزیو"، "کتاب پنجم؛ لاس و گاس، هالیوود و کواگ"، "کتاب ششم؛ مرگ در هالیوود"، "کتاب هفتم؛ سانتادیوها"، "کتاب هشتم؛ کامونیون" و فصل پایانی "نیس، فرانسه، کواگ" حکایتی است عجیب از آمیزش سنت و مدرنیته.

پوزو در بخشی از کتاب آورده است: "تمام دنیا عاشقش بود. اما برایش کافی نبود. او زشتی نفسش را می شناخت، آنکه دوستش نداشت و آزارش می داد. این جزئی از تعریف یک ستاره زن است که اگر صد نقد مثبت بگیرد و یک نقد نفرت انگیز افسرده می شود."

در واقع زیبایی قصه در تصویر فوق العاده شفاف و همه جانبه و واقع گرایانه ای است که ماریو پوزو با نبوغش از این تقابل "سنت" و "مدرنیته" به ما می دهد. از یک سو جامعه آمریکایی است با فسادی همچون جذام نفوذ کرده از بالاترین تا پایین ترین لایه هایش و در سوی دیگر مهاجرانی که می خواهند با اتکا بر انسجام و سنن عشیره ای خود راه خویش را در این باغ وحش بگشایند و به هدفشان برسند.

اما در بخش دیگری از پیشگفتار آمده است : "... و البته که این مافیای افسانه ای ما هم به فساد کشیده شد. از نام و معنی اش تا سنت و منش اش، زیرا همان طور که ماریو پوزو بارها اشاره می کند، نسلهای جدید احترامی برای پدران و سنتهایشان ندارند. متولدین آمریکا دیگر سنتهای پدران سیسیلی شان را نمی فهمند. از "اصل" خود که قدرتمند و ثروتمندشان کرده دور شده و نابود می شوند و نوبت تقلید دیگران از نام مافیا می رسد؛ کلمبیایی ها، روس ها، چینی ها، ژاپنی ها و بسیاری دیگر. و اکنون مافیا همه جا هست. از مافیای مواد مخدر و نفت تا مافیای شیر گاو و تره بار و کود حیوانی!"

برای کسانی که می خواهند رمان تاریخی - اجتماعی بخوانند این اثر می تواند قابل اعتنا باشد؛ چرا که نگاه موشکافانه نویسنده به این جریان فساد در کشورهای جهان به خصوص آمریکا و ایتالیا خود منبعی برای تحقیق و نگارش به شمار می رود.

اما چطور شد که پوزو این رمان را نوشت. ماریو پوزو که داستانهای جعلی برای نشریات فکاهی می نوشت، رمان "پدر خوانده" را بر اساس زندگی و پیشینه خانواده های ایتالیایی الاصل نیویورک می نویسد و از طریق یکی از دوستانش به کمپانی پارامونت ارائه می دهد. آنها حقوق این اثر را می خرند و به پوزو پیشنهاد می دهند فیلمنامه را هم خودش بنویسد. قصد پارامونت از ساخت "پدر خوانده" یک فیلم گنگستری کم هزینه بود که داستانش دوره ای از سالهای دهه 40 و 50 را در بر می گرفت. به همین دلیل به عنوان کارگردان فرانسیس فورد کاپولا را انتخاب می کنند. فیلمساز جوانی که در کنار راجر کورمن تجربه اندوخته و فیلمنامه هایی چون "آیا پاریس می سوزد؟" و "انعکاس در چشم طلایی" را نوشته و چند فیلم نه چندان معروف هم از جمله "حالا تو پسر بزرگی هستی" (1967) و "مردم باران" (1969) را هم ساخته بود.

اما گویا ماریو پوزو قبل از فروختن حقوق رمانش به پارامونت، آن را برای مارلون براندو فرستاده و خواسته بود که نقش دون کورلئونه را بازی کند که براندو هم بعد از چند تست شخصی از خودش موافقت کرده بود. وقتی "پدر خوانده" به نمایش در می آید، خیلی ها غافلگیر می شوند. باب تازه ای در تلفیق صنعت و هنر سینما در هالیوود باز می شود. رمان هم در واقع درباره آل کاپونی است که عملیات گنگستری اش به خاطر حفظ خانواده ای بزرگ است در جامعه ای غریب که برای آنها یعنی مهاجران ایتالیایی و بچه هایشان به شدت تهدید کننده به نظر می رسد.

در رمان آخرین پدرخوانده با نام اصلی "آخرین خان" به نظر می رسد که پوزو بر همان راه قبل ایستاده و سعی در به تصویر کشیدن همان فضاهای قدیمی دارد؛ البته این بار دید پوزو وسیع تر است، و واقع بینانه تر. آخرین پدر خوانده را می توان جامع ترین و کامل ترین داستان مافیایی ماریو پوزو نامید که زمان طولانی، موضوعاتی گسترده و شخصیتهای بسیاری را در بر می گیرد. این کتاب تقریبا دو برابر متن رمان معروف پدرخوانده، و به همین مقدار جامع تر و پیچیده تر از آن است.

آخرین پدر خوانده برای هر کس می تواند پیامی داشته باشد. این کتاب جزو آن گروه بسیار کوچک از رمانهاست که برای همیشه در ذهن بسیاری به عنوان یکی از بهترین شاهکارهایی که خوانده اند جای می گیرد، داستان آن قدر عمق و لایه دارد که هر ذهنی می تواند در آن چیزی ارزشمند و به یاد ماندنی بیابد. داستان انسانهایی که به احترام، خانواده، کار، سادگی و شرف ایمان دارند و با تکیه بر چنین باورهای سنتی و بعضا منقرض در دنیای مدرن نظامی شکل می دهند منظم و کارا، نظامی که در آن هر کس مسئول اعمالش است و خیانت بی پاسخ نمی ماند.

داستان مملو از خشونت است اما هیچ خشونتی در آن بیشتر از نمایش اعمال شخصیتها در تحت تاثیر قرار دادن دیگران نیست. پوزو در این داستان فوق العاده، بیش از هر چیز تلقی مقبول از قدرت و موفقیت را به سخره می گیرد و بیش از هر چیز، اصالت و سادگی و عشق و زیبایی را تقدیس می کند و در آخر انتقامش را از هالیوود می گیرد.

درباره مترجم:

حبیب الله شهبازی متولد اردیبهشت 1365 در تهران است. وی فرزند عبدالله شهبازی نویسنده و مورخ معاصر و نوه حبیب الله خان شهبازی رهبر آخرین قیام عشایر جنوب علیه حکومت پهلوی است.

تحصیلاتش را تا مقطع دبیرستان در مدرسه نیکان تهران انجام داد و سپس برای ادامه راهی انگلستان شد. در مدرسه شبانه روزی شربورن انگلستان با گرایش به هنر و تاریخ معاصر و تاریخ باستان فارغ التحصیل شد. سپس طبق سنت این مدارس مستقیما به دانشگاه وارد نشد و دو سال را صرف مطالعه و سفر و کار کرد. ترجمه رمان آخرین پدر خوانده را در اواخر این مدت انجام داد. سپس وارد رشته معماری دانشگاه آمریکایی شارجه در کشور امارات متحده عربی شد که هم اکنون در آنجا مشغول تحصیل و زندگی است.

گرچه تاکنون ترجمه ها و مقالاتی از وی به چاپ رسیده اما ترجمه رمان آخرین پدر خوانده ماریو پوزو اولین کار حرفه ای وی محسوب می شود. شهبازی در رشته کاریکاتور نیز فعال است و تاکنون دو بار مقام اول دنیا را به خود اختصاص داده است.

درباره ماریو پوزو

ماریو پوزو (15 اکتبر 1920- 2 جولای 1999) در خانواده ای مهاجر از سیسیل در محله "هلز کیچن" منهتن نیویورک به دنیا آمد. هنگام جنگ جهانی دوم در نیروی هوایی آمریکا در آسیا و آلمان خدمت کرد و سپس در دانشگاه علوم اجتماعی نیواسکول نیویورک و دانشگاه کلمبیا به تحصیل پرداخت. او نویسنده چندین کتاب است که شناخته شده ترین آنها رمان پدر خوانده است. وی همچنین نویسنده 10 فیلمنامه از جمله سوپرمن 1 و سوپرمن 2 است. او برای هر دو فیلمنامه پدر خوانده 1 و 2 برنده جایزه اسکار شد.