به گزارش خبرنگار مهر، در ادامه سلسله سخنرانی‌های تبیین ماهیت هنر اسلامی سخنرانی دکتر احمد پاکتچی عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق با عنوان "نشست رویکرد فقه شیعی نسبت به هنر اسلامی" عصر امروز در مرکز هنرپژوهی نقش جهان فرهنگستان هنر برگزار شد.
دکتر پاکتچی در ابتدای این نشست با اشاره به این نکته که هنر به مثابه ابزاری برای ارتباط و ابزاری کارآمد برای آموزش غیرمستقیم و انتقال دانایی‌های عمیق بشری، همواره در طول تاریخ مورد استفاده فرهنگهای مختلف بوده و هست گفت: امروز با ورود بشر به عصر ارتباطات از تاریخ تمدن خود، وارد مرحله نوینی از کارآمدی شده است. متخصصان مباحث انسانی در این نکته اتفاق نظر دارند که در عصر حاضر، هنر در زندگی بشری نقشی بسیار پراهمیت ایفا می‌کند و ابزاری بسیار کارآمد برای توسعه فرهنگی است.
وی افزود: بالطبع در جوامع اسلامی نیز شاهد حضور هنرمندان و آثار هنری هستیم. در این میان مباحث فقهی به‌عنوان یکی از مهمترین مباحث مطرح در زندگی مسلمانان (در کنار مباحث اعتقادی و اخلاقی) بخش عمده‌ای از مطالعات علمای مسلمان در مذاهب مختلف را به خود اختصاص می‌دهد.
دکتر پاکتچی فقه را حوزه‌ای از مطالعات دینی دانست که موضوع آن رفتار و اعمال مکلفین و تعیین حدود و بایدها و نبایدهای ناظر به اعمال و رفتار مکلفین است. در واقع فقیه در زمان عدم حضور پیامبر و ائمه، با روشی خاص به کشف حکم شرعی از منابع معین می‌پردازد که این منابع در فقه شیعی عبارتند از قرآن، سنت و عقل. بر این اساس فقیه با استفاده از این منابع به اجتهاد و کشف حکم شرعی می‌پردازد و نه تشریح آن.
دکتر پاکتچی همچنین در بخش دیگری از سخنانش با تأکید بر این نکته که یکی از فعالیتهای افراد جامعه فعالیتهای هنری است گفت : بی‌شک فقیه موضع خاصی در خصوص این فعالیت‌ها خواهد داشت. لذا در طول تاریخ اسلام شاهد احکام مختلف فقهی و فتاوی مختلفی در باب شاخه‌های مختلف هنری در جامعة اسلامی بوده‌ایم. با توجه به تعاملات بین جامعة هنری و جامعة عالمان دینی گاهی شاهد تحولات و فراز و نشیب‌هایی در خصوص حکم فقهی فعالیتهای هنری در جامعة شیعه بوده‌ایم.
وی در ادامه اظهار داشت: با توجه به آنکه برخی هنرها از قبل در جوامع مسلمان (و بویژه شیعه) حضور داشته و برخی هنرها با ظهور اسلام شکل گرفته‌اند (نظیر کتابت، تذهیب، مصحف و هنرهای قرآنی، آیین‌ها و نمایش‌های مذهبی، معماری و تزئینات مساجد و اماکن مذهبی و ...) و برخی هنرها در دورة جدید (وبا پیشرفت علوم و فنون) شکل گرفته است، رویکرد فقیه و فقیهان شیعه متناسب با هر یک، رویکردی متفاوت و متنوع بوده است.
دکتر پاکتچی تصریح کرد: در مباحث فقهی گاهی شاهد تحریم برخی شاخه‌های هنری (در محتوا یا فرم) و گاهی شاهد صدور حکم با حد و یا استحباب برخی شاخه‌های دیگر هنری بوده ایم. این احکام متأثر از جهان‌بینی و اصول اعتقادی فقهای شیعه و براساس مستندات قرآن و سنت و براساس اجتهاد و استنباط صورت گرفته‌اند.
دکتر پاکتچی همچنین بر این نکته تأکید کرد که برخی از گونه‌های هنر مانند نگارگری و خوشنویسی از گذشته‌های دور وجود داشته و هنوز نیز با همان اهمیت گذشته جایگاه خود را حفظ کرده است، برخی از گونه‌های نوظهور هنر مانند سینما، و برخی از رسانه‌ها مانند تلویزیون با چنان سرعتی در حال گسترش است که کارکرد هنر و سازوکارهای هنری را وارد مرحله‌ای کاملاً متفاوت با کارکرد تاریخی آن ساخته است. بر همین پایه، بدیهی است که هنر از وجهه‌های مختلف باید در جامعه مورد بررسی قرار گیرد و رویکردهای تلفیقی با سمت و سوی مسائل مهم فرهنگ بومی به آن وجود داشته باشد تا این پدیده و اثرات آن در جامعه به خوبی شناخته شود.
وی در بخش دیگری از سخنانش اظهار داشت: توجه به این نکته که فعالیتهای هنری در جوامع گوناگون باید به الگویی از هماهنگی با هنجارهای آن جامعه دست یابد تا از حمایت نهادهای مختلف اجتماعی برخوردار شود و زمینه برای بالندگی برای آن فراهم گردد، ضرورت مطالعه این الگوها کاملاً احساس می‌گردد. به طور خاص در جوامع اسلامی، بخش مهمی از هنجارهای مورد توجه در جامعه، باید و نبایدهای دینی است که در قالب فقه اسلامی تحقق یافته و همین امر در طول تاریخ اسلام، زمینه بحث‌هایی از سوی فقها در باره آنچه امروزه هنر نامیده می‌شود را فراهم ساخته است.
دکتر پاکتچی بر این باور است که در سده‌های پیشین، هنر به مثابه یک کل آن گونه که امروز کاربرد دارد کاربرد نداشته و آنچه امروز به عنوان گونه‌های مختلف هنر شناخته می‌شود، در گذشته فعالیت‌هایی مستقل بوده و در باره آنها داوریِ مستقلی وجود داشته است. پرواضح است که هنر به عنوان هنر در فقه اسلامی باب ویژه‌ای به خود اختصاص نداده و مباحث مربوط به آن به طور پراکنده و با مناسبت‌های مختلف در ابواب گوناگون فقهی مورد توجه قرار گرفته است. حتی گونه‌هایی از هنر مانند خوشنویسی از آن جهت که تکلیف فقهی خاصی متوجه آنها نبوده، از دایره فقه که موضوع آن افعال مکلفین است، بیرون مانده است.
دکتر پاکتچی تأکید کرد: بحث نکردن فقیهان از این گونه‌های هنری نه از آن جهت بوده که آنان با چنین فعالیت‌هایی مواجه نبوده‌اند، یا این موضوعات از دیدگاه آنان مغفول مانده است، بلکه از آن روست که در دانش خود زمینه‌ای برای پرداختن به آن نمی دیدند.
نظر شما