روابط تهران - دمشق روی ریل تعامل دو سویه و الگوسازی منطقه ای

به گزارش خبرگزاری مهر، به رغم تلاش های گسترده ای که در ایجاد شکاف بین دو کشور دوست ایران و سوریه از جهات مختلف شکل گرفته، نمی توان منکر این واقعیت شد که روابط تهران و دمشق طی سال های پس از انقلاب اسلامی همواره روندی رو به رشد داشته است؛ دو کشور همکاری‌های گسترده و تنگاتنگ شان در سطح بین المللی را « استراتژیک» می‌خوانند و بدون شک باید حمایت قاطع دمشق از مواضع تهران در مجامع بین‌المللی را از جمله مصادیق این مسئله برشمرد.

از سوی دیگر نباید از یاد برد که سوریه تحت رهبری حافظ اسد، پدر رئیس‌جمهور فعلی این کشور، در زمان جنگ ایران و عراق، تنها کشور عربی بود که تا پایان جنگ در کنار ایران ماند. در آن زمان، دولت حزب بعث در سوریه، که تحت تسلط شیعیان علوی بود و با دولت حزب بعث در عراق رقابتی دیرینه داشت، به جای حمایت از یک کشور عربی، به طرفداری از ایران پرداخت و در همین چارچوب نیز خط لوله انتقال نفت عراق از طریق سوریه را قطع نمود.

البته از سوی دیگر ایران نیز در مقابل از لحاظ اقتصادی همواره از اصلی ترین حامیان سوریه در منطقه و نظام بین الملل بوده است و این نکته ای است که علاوه بر مقامات سوری، شهروندان این کشور نیز اثرات آن را در زندگی روزمره خود درک کرده اند.

به رغم تلاش های گسترده ایران و سوریه جهت هدایت خاورمیانه به سمت و سویی صلح آمیز با مدد راهکارهایی درون منطقه ای،  دو کشور همواره از سوی آمریکا به دخالت و تلاش برای بی‌ ثباتی در عراق، لبنان و فلسطین اشغلی متهم شده‌اند، اتهامی که همیشه از سوی ایران و سوریه رد شده است.

تهران و دمشق در طول سالیان اخیر به عنوان دو کشور برخوردار از مناسبات استراتژیک، در بسیاری از مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی اشتراک‌نظر داشته اند که تاکید دو کشور بر پایان اشغال سرزمین‌های فلسطینی از سوی رژیم صهیونیستی و لزوم تامین حقوق فلسطینیان از جمله آوارگان فلسطینی تنها بخشی از این مواضع را نمایانگر می سازد. از دیگر سو، ایران و سوریه در خصوص تحولات عراق، پایان یافتن حضور نظامی آمریکا در این کشور را مورد تاکید قرار داده و ادامه حضور اشغالگران در این کشور را باعث تداوم ناآرامی‌ها در عراق می دانند.

با مرور تحولات مربوط به مناسبات تاریخی ایران و سوریه آنچه در دوره های مختلف جلب نظر می کند، این واقعیت است که  به رغم روابط نزدیک و مستحکم ایران و سوریه همواره غرب تلاش داشته تا سوریه را از حلقه دوستان ایران دور نماید که تلاش ها در این عرصه تا به امروز ناکام مانده و روابط استراتژیک ایران و سوریه همواره بر ریل تعامل دوسویه تداومی بیش از پیش داشته است.

از جمله نکات برجسته مناسبات تاریخی دو کشور ایران و سوریه، بخش مربوط به مناسبات اقتصادی دو طرف است. آنچه در این چارچوب از سوی مقامات ایرانی همواره مورد تاکید قرار داشته، فواید دو طرفه شکل گیری و تقویت مناسبات استراتژیک اقتصادی بوده است. بر این اساس توجه به وضعیت اقتصادی سوریه بی فایده نخواهد بود.

بعد از به قدرت رسیدن حافظ اسد در سال 1970 تغییری عمده در ساختار اقتصادی سوریه به عمل آمد و قدرت اقتصادی این کشور که به طور عمده در اختیار زمین داران، تجار و صاحبان صنایع قرار داشت، به دست بخش عمومی آن افتاد؛ نباید از یاد برد که اقتصاد سوریه در گذشته به شدت متاثر از تحولات جنگ سرد بوده و تا اوائل دهه 1990 در گروه بندی اقتصادی و سیاسی به رهبری شوروی سابق قرار داشت.

ویژگی اصلی اقتصاد این کشور نیز عبارت است از یک بخش صنعتی دولتی بسیار بزرگ و انحصاری همراه با تمرکز گرایی شدید تصمیم گیری در سطح دولتی؛ با این حال باید گفت از ابتدای به قدرت رسیدن بشار اسد، اقتصاد این کشور به تدریج به سوی بازار آزاد و بخش خصوصی گرایش یافته و بخش هایی نظیر مخابرات، بانک، واردات خودرو در این عرصه بیش از سایر زمینه ها مورد توجه و تمرکز قرار داشته اند. 

منبع اصلی درآمد دولت سوریه نفت است؛ تا سال 2006، ذخائر نفتی این کشور با تولیدی در سطح 350 هزار بشکه در روز، تا ده سال تخمین زده می شد؛ 60 الی 70 درصد درآمد صادراتی سوریه نیز از نفت خام یا پالایش شده تامین می شود؛ تولید نفت خام این کشور به 405 هزار بشکه در روز می رسد که از این میزان حدود 230هزار بشکه در داخل کشور مصرف می شود اما از آن جائی که چشم انداز منابع نفت خام سوریه چندان روشن نیست به همین جهت دولت سعی در تمرکز برروی منابع گاز طبیعی داشته است.

توجه به این نکته نیز ضروری است که تراز تجاری سوریه همواره مثبت بوده و به استثنای نفت، مهمترین تولیدات صادراتی این کشور از بخش کشاورزی شامل پنبه و غلات می باشد. به هر حال سوریه دارای اقتصادی بکر وتقریبا دست نخورده است و به دلیل عدم برخورداری ازساختارهای قوی و بنیادین، نیازمند تکنولوژری پیشرفته و متوسط در عرصه های مرتبط با صنعت و اقتصاد می باشد.

با شکل گیری نظام جمهوری اسلامی در ایران واولویت برقراری و تحکیم روابط با دولت های اسلامی، روابطی مستحکم میان دولت های ایران و سوریه شکل گرفت؛ البته همانگونه که ذکر آن رفت، دوستی دو کشور ایران و سوریه زمانی قوت گرفت که دولت سوریه در جنگ عراق علیه ایران جانب ایران را گرفت.

در حال حاضر نیز دولت حاکم بر سوریه با همان ایدئولوژی و خط مشی پیشین تعاملات خود با ایران را سازماندهی کرده و گویا رئیس جمهور جوان این کشور قاطعانه می خواهد راه پدرش حافظ اسد را در عرصه روابط با تهران ادامه دهد. این دولت همچنان از مقاومت حزب الله درلبنان و مبارزه با اشغالگری اسرائیل حمایت می کند و مخالف دخالت های استعماری آمریکا وغرب در منطقه است.

اما به دلایلی نامعلوم همواره حسن روابط دو کشور در زمینه روابط تجاری و اقتصادی انعکاسی کمرنگ داشته و علیرغم مناسبات سیاسی عالی ایران و سوریه، حجم مبادلات تجاری دو کشور در سطح پایینی قرار دارد که یکی از دلایل این مسئله را باید بالا بودن تعرفه های گمرکی دانست؛ با این حال در سال های اخیر با توجه مسئولین دو کشور به اهمیت روابط  تجاری و اقتصادی، این روابط به صورت فزاینده ای در حال رشد است.

بررسی روابط تجاری دو کشور در دهه گذشته نشان دهنده روند رو به رشد مبادلات تجاری دو کشور است؛ صادرات ایران به سوریه(به استثنای سرمایه گذاری ها و بخش توریسم) از 4.7 میلیون دلار در سال75 به حدود 180 میلیون دلار درسال 85 رسیده و طی سال های پس از آن تا به امروز نیز این رقم، روندی فزاینده و چشم گیر داشته است. در همین چارچوب شرکت های ایرانی تا کنون بیش از یک میلیارد دلار در صنایع اتومبیل – سیمان و کشاورزی سوریه سرمایه گذاری کرده اند.

عمده ‌ترین‌ اقلام‌ صادراتی جمهوری اسلامی ایران‌ به‌ سوریه‌ را باید مواردی چون اتومبیل های‌ سواری‌ و سایر وسایط نقلیه‌ موتوری‌، پسته، ترانسفورماتور، دستگاه های گیرنده و فرستنده، شیرآلات بهداشتی، پارافین، گرانول های رنگی، اسکلت و قطعات اسکلت، بلدوزر و لاستیک نامید که تاثیری بسزا در رشد سال های اخیر این کشور در عرصه های مختلف داشته است.

از سوی دیگر صفحه و ورق های نازک پلاستیکی، روغن زیتون، پلی اوره تان، قراضه و ضایعات مس، ایزوسیانات ها، ورقه های داغ زنی، کاغذ و مقوا، امولسیفایر، نخ، نوار لبه و روکش اوراق فشرده چوبی، بیل مکانیکی مستعمل، آمپلی فایر و پارچه را باید از جمله عمده‌ترین‌ اقلام‌ وارداتی جمهوری اسلامی ایران‌ از سوریه به شمار آورد.

بر اساس اخبار منتشر شده از سوی مراجع رسمی ایران و سوریه باید مهمترین اقدامات به عمل آمده در چارچوب روابط دو جانبه دو کشور را به این ترتیب برشمرد:

- توسعه همکاری ها در بخش امور نمایشگاهی و تلاش جهت کسب و تمدید مجوزهای قانونی اعطای تخفیف های نمایشگاهی

- تشکیل شورای مشترک بازرگانان وانجمن دوستی دوکشور

- توافق با سوریه برای ساخت پالایشگاه با استفاده از پیمانکاران ایرانی

- تأسیس شعبه بین المللی دانشگاه تربیت مدرس در سوریه با عنوان فارابی که مراحل اجرایی آن در حال پیگیری است.

- توافق در زمینه ایجاد صندوق مشترک 500 هزار دلاری برای انجام پروژه های مشترک

- حمایت بانک توسعه صادرات ایران از صادرات کالا و طرح‌های صدور خدمات فنی و مهندسی به کشور سوریه

- تصویب لایحه‌ موافقتنامه دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت جمهوری عربی سوریه در مورد کمک متقابل اداری در امور گمرکی در مجلس شورای اسلامی

- امضای اسناد ضمیمه توافقنامه‌ تجارت ترجیحی میان دو کشور

- توافق درخصوص اجرایی شدن تفاهم نامه های منعقده دو کشور

- بررسی طرح احداث خط لوله نفت خام صادراتی ایران در وزارت نفت که از جنوب ایران آغاز شده و پس از عبور از خاک عراق به بندر لازقیه سوریه در حاشیه مدیترانه خواهد رسید.

- تاسیس "بانک مشترک" درجهت افزایش همکاری‌های مالی و بانکی دوکشور.

- آغاز به کارکمیته پیگیری کمیسیون اقتصادی مشترک ایران و سوریه ‌

- برگزاری مداوم کمیسیون همکاری های مشترک جمهوری اسلامی ایران و جمهوری سوریه که هر شش ماه یک بار به تناوب در تهران و دمشق تشکیل می شود.

در همین راستا باید اهم اسناد مبادله شده بین دو کشور را به این شرح برشمرد: موافقتنامه بازرگانی، موافقتنامه ترجیحات تجاری و کاهش تعرفه گمرکی 500 قلم کالای تجاری، یادداشت تفاهم همکاری در زمینه استاندارد، چارچوب موافقتنامه تاسیس بانک در سوریه، موافقتنامه همکاری اداری گمرکی ، یادداشت های تفاهم همکاری در زمینه برق و آموزش فنی وحرفه ای، تشکیل کمیته سرمایه گذاری وکمیته پژوهش های پزشکی، تفاهم نامه همکاری مراکز نمایشگاهی دوکشور، موافقتنامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف، موافقتنامه حمایت و تشویق سرمایه گذاری بین دو کشور و بسیاری از موارد دیگر.

به هر صورت ایران و سوریه به عنوان دو کشور همسو، هم کیش، دارای منافع استراتژیک متقابل و بی طرف در خاورمیانه افق های بسیاری برای گسترش و تعمیق بیش از پیش مناسبات شان در مقابل داشته و دارند که بدون شک پیشبرد این مناسبات بر ریل تعاملات کارگشای دو طرفه بر صفحه شطرنج تحولات خاورمیانه، نه تنها منافع تهران - دمشق که صلاح منافع جمعی یکی از حساس ترین نقاط جهان را در پی خواهد داشت.

قطعا سفر بشار اسد به تهران که به مذاکراتی حساس با مقامات ایرانی می انجامد را باید نشانه ای دیگر از تاکید دو کشور بر خواست همه جانبه جهت گسترش مناسبات دوجانبه عنوان کرد که می تواند به الگویی برای "تعاملات درون منطقه ای" تبدیل شده و مورد توجه بازیگران عمده خاورمیانه قرار گیرد. الگویی که نخستین لازمه اجرای آن، تمرکز بر توانایی های داخلی و "نگاه از درون" به جای "تمنای از بیرون" را یادآور می شود. رویکردی که ایران و دمشق به پیگیری جدی آن پرداخته اند.