مخاطب شناسی در کتاب درسی صورت نگرفته است

به گزارش خبرنگار مهر، همزمانی آغاز سال تحصیلی با هفته دفاع مقدس که گرامیداشت یاد و خاطره دلاوریهای جوانان و مردان و زنان این سرزمین است ما را بر آن داشت که در آغاز فصل جهاد دانش اندوزی به نقد و بررسی "تأثیر فرهنگ دفاع مقدس در کتب درسی" بپردازیم. در این نشست رئیس پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، رئیس گروه ادبیات دفتر تألیف کتب درسی آموزش و پرورش و میرجعفری از کارشناسان حوزه تألیف به بیان دیدگاههای خود در این زمینه پرداختند.

سردار سوداگر در این نشست گفت : جنگ علاوه بر اینکه یکسری از واژه ها مثل قهرمانی، پهلوانی، شجاعت و شهامت را در درون خود دارد یکسری از مفاهیم خاص فرهنگ اسلامی را مثل ایثار، شهادت طلبی و... به همراه دارد که در جوامع دیگر به فراخور نیاز و فرهنگ برای این موضوعات واژه های دیگری را به کار می برند.

بیان برخی از مسائل دفاع مقدس در کتب درسی بدون تحقیق و روانشناختی

رئیس پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس در خصوص میزان تأثیر و انعکاس فرهنگ و تاریخ دفاع مقدس در کتب درسی با تأکید بر اینکه فرهنگ سازی دفعی نیست بلکه به مرور زمان اثرگذار است تصریح کرد: نه تنها موضوع دفاع مقدس در کتب درسی به لحاظ روانشناختی کار نشده بلکه حتی در دفاع مقدس مخاطب شناسی صورت نگرفت، به این معنی که در چه سنی چه موضوعی نیاز است و در چه سال تحصیلی چه مطلبی با چه ادبیاتی نوشته شود.

سردار سوداگر تصریح کرد: به عنوان مثال درسی تحت عنوان آمادگی دفاعی در آموزش و پرورش تدریس می شود که بنا به دلایل مختلف به بیراهه و به سمت مسائل فیزیکی و رزمنده پروری رفت و نه فرهنگ سازی که این درس هم دستخوش حوادث شد و به عناوین مختلف و برخوردهای سلیقه ای مباحث اصلی را تحت تأثیر قرار داد.

وی عدم تأثیر فرهنگ دفاع مقدس در کتب درسی را ناشی از خلاصه کردن جنگ در نیروهای نظامی دانست و افزود: ما کار پژوهشی و مطالعاتی به صورت موضوعی و علمی در حوزه دفاع مقدس کمتر انجام دادیم و نتوانستیم مطالب فرهنگی را بر اساس اصول علمی و تعلیم و تربیت در کتب درسی مقاطع مختلف وارد کنیم. ضمن اینکه ما خواسته یا ناخواسته جنگ را صنفی کردیم و کسانی که با قلم و بیان خود در خدمت دفاع مقدس بودند و می توانند باشند را فراموش کرده ایم.

طرح متناسب سازی مباحث دفاع مقدس در کتب آموزشی مدارس و دانشگاه

سردار سرتیپ احمد سوداگر در ادامه به اقدامات اخیر پژوهشگاه در این زمینه اشاره کرد و از مصوبه "طرح مباحث دفاع مقدس در کتب درسی مدارس و دانشگاهها به تناسب دستاوردهای دفاع مقدس و رشته های تحصیلی" در جلسه شورای اسلامی شدن دانشگاهها در اواخر سال 86 خبر داد و ابراز امیدواری کرد در شهریورماه این مصوبه از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی ابلاغ شود.

رئیس پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس متولیان فرهنگی را از تقدس نمایی غیر واقعی و اسطوره سازی شهدا بر حذر داشت و بر تجلیل از رزمندگان و فرماندهان برجسته جنگ که هم اکنون در گمنامی به سر می برند تأکید کرد.

در ادامه این مبحث دکتر فریدون اکبری شِل دره رئیس گروه زبان و ادبیات فارسی دفتر تألیف و برنامه ریزی کتب درسی وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه روان و پیکره یک جامعه باید بر بنیاد ساختار فرهنگی آن شکل بگیرد افزود: یکی از اصلی ترین بنیادهایی که سبب فرهنگ سازی در ذهنیت نسلها می شود از منظر کتابهای رسمی و مدرسی آن سرزمین است.

وی ساختار تألیف کتب درسی از پایه اول ابتدایی تا دوره تربیت معلم را دارای یک پیوستار محتوایی دانست که بر اساس این زنجیره محتوایی– موضوعی با توجه به تخصص های مختلف و عنایت به زوایای متفاوت روانشناختی و مباحث تعلیم و تربیت و حتی علوم میان رشته ای برنامه ریزی صورت می گیرد و در نهایت به صورت پلکانی یک سیر صعودی را نشان می دهد.

دفاع مقدس یکی از عناصر سازه ای برنامه درسی است

دکتر اکبری خاطرنشان کرد: در حال حاضر حدود 180 میلیون جلد کتاب درسی در سال تدوین می شود که حدود 12 درصد(21 میلیون جلد) ویژه گروه زبان و ادبیات فارسی است که ما در چینش موضوعی-محتوایی پیمانه ها را در کنار هم می بینیم. به این معنی که در دوره ابتدایی به فراخور درک و دریافت دانش آموز از موضوع دفاع مقدس به عنوان یکی از موضوعاتی که کتاب درسی ما به عنوان پیمانه باید در خودش داشته باشد استفاده می کنیم.

وی افزود: کتاب درسی ویژه یک نحله و گروه و سازمان و... نیست بلکه کتاب ملی است پس باید سیمایی از فرهنگ، جمال و جلال کشور را در خود نشان دهد. به همین میزان سیر نیازها به سمت دفتر تألیف سرازیر می شود یعنی سهم خواهی می کنند. مثلا نیروی انتظامی، جامعه دانشگاهی، بازار و... حتی مباحث گویشی و نمودهای محلی، منطقه ای و استانی انتظار دارد خودش را در کتاب درسی ببیند.

وی به محدودیتهای حوزه تألیف کتب درسی اشاره کرد و افزود: به همین دلیل ما از واژگان کلیدی حوزه دفاع مقدس به عنوان مفاهیم اصلی برای رفتن به سمت سازماندهی محتوایی آنها استفاده کرده ایم.

مسؤل گروه زبان و ادبیات دفتر تألیف آموزش و پرورش، جنگ را یکی از مسائل جریان ساز پس از انقلاب خواند و تأکید کرد: جنگ یک نام است اما در پس آن فرهنگ نهفته است چون واژگان کلیدی آن آبشخور فکر و فرهنگ شدند. واژه ایثار، جانبازی، مقاومت، پایداری و... هر کدام جریان ساز است که از این موضوعها به عنوان مفاهیم محتوایی سازماندهی کتابهای درسی بهره می بریم.

14 درصد از مفاهیم کتب درسی دوره ابتدایی مختص دفاع مقدس است

وی با بیان اینکه در دوره ابتدایی تصاویر بخشی از محتوای درسی است، افزود: در پایه اول تصویر به عنوان محتوا یک اصل است که ناگزیریم از این عنصر برای انتقال آموزه ها و مقاهیم استفاده کینم اما هر چه به پایه های بالاتر می رویم تصویر ارزش محتوایی خود را از دست داده و محتوا اصل می شود و در اینجا تصویر برای فهم بهتر موضوع در کنار محتوا(شعر و نثر) قرار می گیرد.

دکتر اکبری تصریح کرد: در حوزه نثر نمونه هایی از زندگینامه سرداران جنگ را آورده ایم که نه تنها در دفاع مقدس نقش به سزایی داشتند بلکه در بستر سازی فرهنگی، جامعه آنها را به عنوان الگو پذیرفته است. اما مهم این است که کدام بخش از زندگی این بزرگان برجسته شود. ما اگر از شهید باکری به عنوان یکی از فرماندهان جنگ یاد می کنیم به بخش حوزه رزم و مسائل نظامی وی اشاره ای نکرده ایم -چون مخاطب ما در دوره راهنمایی در اوج غرور است- بلکه در کنار تصویری از حضور او در جبهه که در حال خواندن نامه دانش آموزان به جبهه است گفته ایم این نمونه عالی دوران دفاع مقدس از میان شما و از همین مدارس برخاسته است.

آموزشی کردن به معنی وارونه سازی نیست

وی با اشاره به انتقاد سردار سوداگر مبنی بر انعکاس وارونه مباحث دفاع مقدس، گفت: به فراخور مخاطب ما ناگزیریم که اگر متن شعر است به نثری ساده به تناسب درک و فهم مخاطب برگردانیم یا اگر می خواهیم پیکره اصلی را حفظ کنیم باید آن را آموزشی کنیم . این آموزشی کردن به معنای وارونه سازی محتوا و موضوع نیست بلکه ناچاریم بخشهایی را حذف کنیم و اگر مفاهیمی است که گرههایی در آموزش ایجاد می کند با حفظ پیکره اصلی آن را برطرف کنیم.

دکتر اکبری ضمن اشاره به فصل" سرزمین من" و " مفاهیم ملی-میهنی" در تألیف کتب درسی دوره راهنمایی و ابتدایی افزود: این موضوع در ادبیات به "ادبیات پایداری" و "ادبیات انقلاب" تقسیم می شود که در بخش مستقل "روان خوانی" از ادبیات معاصر استفاده می شود که به طور نمونه در این بخش داستان "مرخصی" از محمدرضا کاتب آمده که ماجرای شوق و اشتیاق بسیجیهای آن دوره برای حضور در جبهه را به نحو زیبایی شرح می دهد. علاوه بر این "روایت" بخش دیگری در فصل "سرزمین من" در دوره راهنمایی است که در آن درس" سد کرخه تا سد کرخه" آمده و مقاومت نیروی انسانی در دوره جنگ را مانند سدی از دفاع و مقاومت در برابر دشمن تصویر کرده که  امروز همان نیروهای سپاهی با پشتوانه علمی و اندوخته های تجربی دوره جنگ "سد عظیم کرخه" را ساختند.

ادامه دارد...