برای جبران عقب ماندگی یک راه داریم / تحول در نظام آموزشی ضروری است

دکتر محمد باقر خرمشاد مدرس دانشگاه و معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم در گفتگو با خبرنگار مهر درباره تاکید مقام معظم رهبری مبنی بر کمک نظرات کارشناسی اساتید به تصمیم سازی در دولت، مجلس، مجمع تشخیص مصلحت نظام و دستگاههای اجرایی مرتبط با دانشگاهها و مراکز علمی گفت: اساسا اداره کشور در هیچ مقطعی از تاریخ بخصوص در عصر ما بدون نظر کارشناسی و نظر نخبگان امکان پذیر نیست و حتما باید مبتنی بر این مهم باشد تا بتواند توام با موفقیت باشد منتها این مهم مانند هر مهم دیگری نیاز به ساختار و ساز و کار دارد. بنابراین باید جمعهای مختلف اساتید که قابل رجوع باشند و بتوان از آنها طلب کار کرد به ایجاد این ساختار اقدام کنند.

معاون وزیر علوم با بیان اینکه باید به راههای ارتباط میان جامعه ساختارهای برجسته حکومتی با ساختارهای دانشگاهی فکر کرد، گفت: یکی از علل رشد علم، صنعت و فناوری در جوامع پیشرفته وجود تعریف شده و سامان مند ارتباط جامعه ساختارهای برجسته حکومتی با ساختارهای دانشگاهی است اما جامعه ما از خلا این ارتباط رنج می برد.

وی جامعه استادان نمونه که دربرگیرنده بیش از 200 عضو استاد نمونه کشور طی دو دهه گذشته است و همچنین انجمنهای علمی تخصصی اساتید و قطبهای علمی در دانشگاهها را از جمله ساختارهایی نام برد که می توان آنها را برای تحقق ارتباط دانشگاه و جامعه و در یک عنوان خاص تر برای تحقق ارتباط دانشگاه و صنعت می توانند به کار گرفت و ساختارهای دانشگاهی می توانند به منزله اتاق فکر عمل کنند.

بخشهای خصوصی با دانشگاه ارتباط گیرند

این استاد جامعه شناسی سیاسی خاطرنشان کرد: اگر مکانیسم ارتباط میان "جامعه و دانشگاه" و "دانشگاه و جامعه" محقق شود از جهات مختلف جهش ایجاد می شود. یعنی یکی از راههایی که هم سیاست و حکومت را تسهیل می کند و هم رفاه اجتماعی را بالا می برد پرداختن به این مفهوم است که سیاست و حکومت از دولتی سازی امورات مختلف زندگی جامعه خارج شود و بخشهای خصوصی با دانشگاه ارتباط گیرند و نیازهایشان را به دانشگاه سفارش دهند و دانشگاه برای آن نیازها تولید علم، فکر و فناوری  کند. این یکی از ضرورتهای ایران امروز است که اگر تحقق پیدا کند جهش فوق العاده ای را ایجاد می کند و فقدان آن می تواند به عنوان مانعی بزرگ عمل کند و جلوی رشد کشور را بگیرد.

سرمایه گذاریها در حوزه های آموزش و پرورش و دانشگاهها در چند سال اخیر بازده لازم را نداشته است

محمد باقر خرمشاد درباره فرمایشات رهبر معظم انقلاب در زمینه ایجاد روحیه پژوهش و پرهیز از فرهنگ حفظ محوری در دانشگاهها به مهر گفت: چندین سال است که کارشناسان و نخبگان در ایران فقدان روحیه پژوهش محوری یا فقدان آموزش پژوهش در آموزش کشور را یادآوری می کنند. این خلا باعث شده که سرمایه گذاری فوق العاده ای که کشور در حوزه های آموزش و پرورش و دانشگاهها انجام می شود بازده لازم را نداشته باشد.

وی افزود: در جوامعی که در این زمینه پیشرفته تر از ما هستند وجود این مکانیسم پژوهش از سالهای نخستین تحصیل در آموزش و پرورش و تقویت فزاینده آن در مقاطع مختلف تحصیلی تا دانشگاه باعث می شود که دانشجو به صورتی اتوماتیک و در خلال 12 یا 15 سالی که قبل از دانشگاه تحصیل کرده است روحیه پژوهشی و مسئله محوری و جستجوی راه حلهای مبتکرانه برای حل مسائل علمی را بیاموزد اما ما در این فضا دارای ضعف جدی هستیم.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: گاهی اوقات در دانشگاه با دانشجویان سال اول یا دومی مواجه می شویم که توان مراجعه به کتابخانه و استفاده از کتابهای کتابخانه برای هدایت یا انباشت و گردآوردی مطالبی درباره یک موضوع را ندارند، در حالی که فرد باید این فن را در دوره ابتدایی آموخته باشد. انس با کتابخانه باید در دوره ابتدایی اتفاق بیافتد و این روش کاملا در وجود فرد نهادینه شود، در دوره راهنمایی تقویت شود و در دبیرستان ابعاد تخصصی تری پیدا کند. در این حالت است که دانشجو در بدو ورود به دانشگاه یک مکانیسم پویای جستجوگری است که با کتابخانه تنفس می کند و با پژوهش زندگی می کند اما این روال در سیستم آموزشی کشورمان وجود ندارد.

ضعف جدی نظام آموزشی کشور از دیدگاه خرمشاد

معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم با بیان اینکه در حال حاضر چند سال اول دانشگاه صرف این می شود که دانشجو به تدریج ابتدائیات پژوهش را دریابد، گفت: نتیجه این می شود که نیرویمان با تاخیری شاید 15 ساله آماده پژوهش و طراحی سوال و جستجوی پاسخ برای آن می شود. این یک ضعف جدی است که نظام آموزشی کشور از آن رنج می برد البته پدیده بسیار پیچیده ای است که تغییر و تحول آن نیاز به زمان دارد اما قطعا به برنامه نیز نیاز دارد یعنی گذر زمان به خودی خود این مسئله را حل نمی کند.

تنها راه غلبه بر عقب ماندگیهای کشور

محمد باقر خرمشاد درباره تکریم عالمان که رهبری انقلاب در دیدار با دانشگاهیان تاکید کردند، گفت: تکریم عالم برای تکریم علم است و تکریم علم هم به عنوان تنها راه حل غلبه بر عقب ماندگی مزمن چند صد ساله ایران مطرح است. یعنی برای غلبه بر عقب ماندگی دو راه نداریم بلکه فقط یک راه داریم و آن علم است و علم است و علم. یعنی علم کلید درهای بسته توسعه بر روی ماست و با علم باید بر عقب ماندگی غلبه کنیم و درهای توسعه و رشد و پیشرفت را باز کنیم. علم زمانی می تواند این رشد را داشته باشد که مبتنی بر عالم باشد، علم به صورت مجرد و در خلا وجود ندارد بلکه حاملان علم عالمان هستند و برای اینکه علم تکریم شود باید عالمان تکریم شوند.

معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم با بیان اینکه جامعه باید بزرگترین مدارج را به عالمان دهد، افزود: حکومت و مردم، دولت و مردم، جامعه سیاسی و جامعه مدنی، بالا و پائین و همگان باید در تکریم عالمان اتفاق نظر داشته باشد و این تبدیل به یک فرهنگ شود. صد البته در دنیای امروز نقش حکومتها و دولتها در تکریم عالمان نقش بسیار بالایی است اما متاسفانه در  سالیان اخیر در ایران این تصور ساده و غیر قابل قبول پدید آمده که به نام عدالت زندگی نسبتا مرفه و مطلوب عالمان مورد سوال قرار می گیرد یا در موردش اما و اگرهایی مطرح می شود.

باید اساتید مرفه و تامین شده ای داشته باشیم

این عضو هیئت علمی دانشگاه خاطرنشان کرد: اگر قرار باشد جهشی در کشورهای در حال توسعه ای مانند ایران ایجاد شود باید چند قشر که به عنوان پیشرو عمل می کنند حتما مورد توجه خاص رفاه مادی و معنوی قرار گیرند که یکی از این اقشار معلمان و استادان دانشگاه هستند. نیروی انسانی ساخته شده لازمه رشد و ترقی است و این نیروی انسانی را معلمان و استادان می پرورانند بنابراین اگر اساتید مرفه یا تامین شده ای داشته باشیم که بتوانند به رشد علم کمک کنند و با فراق بال دغدغه ساعات شبانه روزشان دغدغه علمی باشد، می توانیم تحولی را ایجاد کنیم.

محمد باقر خرمشاد درباره تاکید رهبر معظم انقلاب برای استفاده توامان از اساتید پیشکسوت و جوان به مهر گفت: یک گزاره می تواند این باشد که جامعه فقط به عالمان پخته و کهنسال و سالخورده نیاز دارد و جامعه را نیازی به عالمان جوان نیست یا اینکه در گزاره ای دیگر بگوییم جامعه فقط به عالمان جوان نیاز دارد و عالمان تجربه اندوخته استخوان خورد کرده را دیگر نباید استفاده کرد و به درد نمی خورند! این هر دو گزاره را نمی توان به صورت مطلق پذیرفت.

جامعه ای موفق است که فضا برای گردش نخبگان علمی در آن کاملا باز باشد

وی افزود: جامعه ای موفق است که فضایی برای گردش نخبگان علمی در آن کاملا باز باشد یعنی به گونه ای باشد که همیشه راه برای اینکه نخبگان جوان وارد گردونه رقابت شوند باز شود و از طرفی نیز انتهای راه برای استفاده بهینه از همه عالمان تا حداکثر نقطه امکان فراهم باشد. اگر این فضای گردشی دچار خلل شود جامعه دچار سکته می شود یا چنانچه در ابتدای راه نخبگان جوان نتوانند وارد گردونه رقابتی و فضای سالم علمی و پژوهشی و تحقیقاتی شوند دچار خلل می شویم. همچنین اگر اساتید فن و نخبگان برگزیده و پیشکسوت نتوانند در فضای مطلوب به حیات علمی خود ادامه دهند و شاگرد پروری کنند دچار مشکل می شویم.

معاون وزیر علوم تاکید کرد: جامعه باید به حالت تعادلی برسد که در آن فضا برای گردش نخبگان علمی از جوان ترین تا پیرترین فراهم باشد، اینجاست که جامعه می تواند راه رستگاری و فلاح را به خوبی پیش رود و لازمه اش این است که از این قطب بندی جوان و پیر کاملا بپرهیزیم بلکه به صورت گردشی نگاه کنیم، یعنی روند و پروسه ای دیده شود که تمام لحظاتش و تمام نفرات موجود در این پروسه مهم هستند و اهمیت یکی به منزله ناچیز انگاشتن بقیه نیست.