برداشت بی رویه از بستر رودخانه اکوسیستم گیلان را تهدید می کند

به گزارش خبرنگار مهر در رشت، کاهش در ذخیره و موجودی شن و ماسه در اثر بهره برداری بی رویه منجر به پائین افتادن بستر رودخانه و خط  داغ آب و بزرگ شدن تدریجی محل برداشت شن و ماسه در اثر حفاری و گودبرداری شده و در طول زمان باعث انحراف بیش از حد مسیر آب و در نتیجه تغییرات موردینامیکی می شود.

علاوه بر این در محل حفاری، آهسته شدن جریان آب همراه با تجدیدپذیری کم، میزان رسوب ذرات معدنی ریز و مواد آلی را افزایش داده و به علت ارتباط تنگاتنگ اجزای مختلف اکوسیستم رودخانه ها، اثرات بیولوژیکی برداشت از بستر، گروه های مختلف زیست کنندگان رودخانه ای را نیز در بر می گیرد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان در این باره با اعلام اینکه از سال 84 ارائه مجوز دائمی برداشت شن و ماسه در سطح رودخانه‌های گیلان قطع شده است، گفت: با همگرایی ایجاد شده با دفتر فنی استانداری گیلان در خصوص معادن رودخانه‌ای و کشاورزی و سازمان صنایع و معادن در خصوص برداشت از معادن کوهی، وضعیت برداشت شن و ماسه به سمت یک ساماندهی نسبی در سطح استان پیش می‌رود.

کامران زلفی نژاد بیان داشت: واگرائی‌های گذشته به خصوص در حوزه معادن رودخانه و کشاورزی صدمات بدی را بر پیکره رودخانه ها وارد کرده که ترمیم آن سال‌ها به ‌طول خواهد انجامید.

وی همچنین گفت: اگر سرمایه‌گذاری مناسبتری بر روی معادن شن و ماسه کوهی انجام شود علاوه بر حفظ اکوسیستم‌های آسیب پذیر آبی، حجم بیشتری از شن و ماسه در اختیار صنعت ساخت و ساز قرار می گیرد.

این مسئول خاطرنشان کرد: شهرستانهایی مانند رودبار، رودسر، سیاهکل و تالش توانایی پذیرش استقرار شن و ماسه کوهی را دارند.

زلفی نژاد در ادامه با اعلام اینکه در سال گذشته 91 استعلام معادن کوهی از سازمان صنایع و معادن به محیط زیست استان ارسال شده بود، گفت: از این میزان، 31 مورد موافقت، 28 مورد مخالفت و 32 مورد استعلام نیز به دلیل عدم مراجعه بررسی نشده است.

وی گفت: در حوزه معادن رودخانه‌ای نیز از مجموع 238 استعلام دفتر فنی با 183 مورد موافقت و 41 مورد مخالفت و 14 مورد نیز به ‌دلیل عدم مراجعه بررسی نشد.

زلفی نژاد همچنین اظهارکرد: برداشت‌های غیرقانونی و بدون مجوز شن و ماسه از مناطق رودخانه‌ای هم‌ اکنون مهمترین چالش فراروی محیط زیست گیلان به ‌شمار می‌آید.

وی در ادامه به میزان زیاد تقاضا برای دسترسی به معدن شن و ماسه در گیلان اشاره کرد و افزود: شتابزدگی از کارشناسی برخی تصمیمات می‌کاهد و کانون‌های تصمیم‌گیرنده باید مراقب باشند تا اینگونه تراکم تقاضاها موجب شتابزدگی در تصمیمات و تخریب محیط زیست رودخانه‌ها نشود.

زلفی نژاد با اعلام اینکه برداشت های فصلی و مقطعی شن و ماسه از رودخانه ها بخشی ازنیازهای استان را رفع می کند، گفت: با این روش از مقطع خاصی از رودخانه‌ها در طول مدت زمان زیاد برداشت نمی‌شود و با پایان یافتن انباشته ی مورد نظر، فعالیت برداشت نیز به پایان می‌رسد و در این رهگذر فرصتی به رودخانه داده می‌شود تا دوباره خود را بازسازی کند.

وی خاطرنشان کرد: بر اساس مصوبه هیئت وزیران هم اکنون برای استقرار و صدور مجوز واحدهای برداشت شن و ماسه، دفتر فنی استانداری، اداره کل صنایع و معادن و محیط زیست استان تصمیم گیری می کنند.

استاندار گیلان نیز در این باره اظهارداشت: بر اساس ماده دو قانون توزیع عادلانه آب، بستر انهار طبیعی، کانال های عمومی و رودخانه ها و مسیل ها و بستر مرداب ها در اختیار حکومت جمهوری اسلامی ایران قرار دارد و مسئولیت حفظ و اجازه و نظارت بر بهره برداری از آن به دولت محول شده است.

روح الله قهرمانی چابک همچنین با اشاره به دست اندازی افراد سودجو به حریم و بستر رودخانه ها، تاکید کرد: برداشت های غیرقانونی شن و ماسه از رودخانه ها تجاوز به انفال عمومی است و از جمله مصادیق جرم مشهود است که با آن برخورد قانونی می شود.

وی در ادامه تعامل مطلوب دستگاه قضایی، انتظامی و امور منابع آب استان در خصوص صیانت از حقوق مردم و مقابله با متجاوزین حریم و بستر رودخانه ها را خواستار شد.

یک کارشناس ارشد محیط زیست هم اعلام کرد: بستر رودخانه در حقیقت یک انکوباتور فعال برای زادآوری تولید مثل ماهیان و سایر گونه‌های ارزشمند آبزی محسوب می‌شود و تخریب آن نیز تاثیر مستقیم بر زادآوری و بقای نسل ماهیان دارد.

علی اکبر رحمانی گفت: ذخایر بسیاری از گونه‌های ارزشمند استان از جمله ماهیان خاویاری به شکل مایوس ‌کننده ای در حال تنزل و کاهش است.

وی بیان داشت: هنگامی که بسترهای تخم ‌ریزی این ماهیان به دلیل برداشتهای غیراصولی از کف بستر رودخانه و برهم خوردن نیم رخ طبیعی آنها تخریب می‌شود، تخم ریزی در مکان‌های نامناسبی انجام می‌شود که ضریب بازگشت آن بسیار پائین است.

رحمانی افزود: واحدهای برداشت شن و ماسه علاوه بر تخریب بستر تخم‌ریزی ماهیان موجب گل آلود شدن آب و نرسیدن اکسیژن به تخم‌ها و لاروهای جانوران آبزی می شود.

وی همچنین گفت: یکی از مهمترین دغدغه‌هایی که در دو دهه اخیر کانونهای طرفدار محیط زیست را به خود وا داشته است وضعیت رودخانه‌هاست که کانون‌های مولد اکوسیستمهای آبی و جایگاه باروری بسیاری از جانوران آبزی است.

این کارشناس زیست محیطی عنوان کرد: اگر اهمیت کف بستر رودخانه‌ها در علم لیمنولوژی "علمی که به بررسی خواص فیزیکی و شیمیایی آب و ارتباط آن با موجودات زنده می‌پردازد" بیشتر از محیط آبی آنها نباشد کمتر نیست.

وی بیان داشت: بستر رودخانه‌ها یکی از مهمترین منابع غذایی برای زیست کنندگان آن است و بخش مهمی از شبکه‌های غذایی این اکوسیستمها در کف بستر آنها قرار دارد.

رحمانی اعلام کرد: تنوع گونه‌های بستر رودخانه‌ها به حدی است که گاه از این موجودات به عنوان شاخص‌های زیستی استفاده می ‌شود.

این کارشناس خاطرنشان کرد: شاخصهای زیستی یا بیواندیکاتورها به محققین کمک می‌کنند تا بدون استفاده از آزمایشات شیمیایی به کیفیت آب این نوع اکوسیستمها پی ببرند، بدین نحو که هر گونه‌ای که در کف بستر رودخانه "از لار و حشرات گرفته تا ماهیان کف‌زی" شاخص یک خاصیت فیزیکی و یا شیمیایی رودخانه است، بنابراین نجات هر رودخانه‌ای در گرو نجات بستر و کف آن است.

دبیر شبکه زیست محیطی شمال کشور در ادامه به خبرنگار مهر گفت: بزرگترین مشکل سفیدرود، برداشت بی رویه و خارج از ضابطه شن و ماسه از این رودخانه، بدون در نظر گرفتن حداقل های زیست محیطی و آیین نامه های مرتبط با آن است.

حسن احمدپور، مهمترین تبعات نامطلوب برداشت بی رویه شن و ماسه از سفیدرود را از بین رفتن تعادل اکولوژیک و محیط زیست، تغییر وسیع در مرفولوژی رودخانه، فرسایش و تخریب دیواره ها و تعمیق خط القعر رودخانه ذکر کرد و افزود: چنانچه مسئولان چاره ای نیندیشند ادامه روندی که امروز شاهد آن هستیم در یک جمله به نابودی حیات رودخانه سفیدرود ختم خواهد شد.

دبیرشبکه سبز گیلان گفت: نه تنها وضعیت سفیدرود که وضعیت رودخانه پلرود در شرق گیلان نیز بسیار اسفبار است، زیرا شرکتهای پیمانکاری، بستر این رودخانه را به طور کامل تخلیه کرده اند به گونه ای که خاک رس آن که مربوط به شکل گیری اولیه خاک است آشکار شده و در نگاه اول این تصور را به ذهن تداعی می کند که این رودخانه یکی از رودخانه های جنوب کشور است.

احمدپور، برداشت شن و ماسه از رودخانه های گیلان را یک اشتباه تخصصی و عمرانی دانست و افزود: در واقع برداشت شن و ماسه از رودخانه ها با این استدلال صورت می گیرد که می خواهد در کارهای عمرانی به ویژه آسفالت مورد استفاده قرار گیرد در حالیکه کارشناسان استاندارد و مکانیک خاک و عمران و شهرسازی معتقدند شن و ماسه این رودخانه به هیچ عنوان برای ساخت و ساز، راهسازی و دیگر پروژه های عمرانی مناسب نیست.

این فعال زیست محیطی همچنین ادامه داد: برداشت بی رویه شن و ماسه باعث کاهش تولید ماهی، از بین رفتن بستر و اکوسیستم رودخانه شده، براساس سند ملی توسعه استان، برنامه چهارم توسعه، چشم انداز 20 ساله که توسط هیئت وزیران ابلاغ شده از برداشت و بهره برداری غیرمجاز شن و ماسه از بستر رودخانه ها به عنوان یکی از معضلات زیست محیطی استان یاد شده که حیات آبزیان را به خطر می اندازد و باید برای آن چاره ای اندیشیده شود.

استان گیلان دارای 38 رودخانه بزرگ و کوچک و دو هزار و 475 رشته چشمه است.