آرزوهای بزرگ جوایز ادبی و داورانی با معیارهایی یکنواخت

به گزارش خبرنگار مهر، جوایز ادبی که در ایران اغلب دارای ویژگیهای مشترکی است موجب شده تنها نام این جوایز، آنها را از یکدیگر متمایز کند.

نبود تفاوتی شاخص میان ویژگیهای فرمی و محتوایی اثری که در یک جایزه خاص شرکت می کند، بررسی آثار بسیاری از جوایز توسط تنها داورانی مشابه، روشن نبودن مرز میان معیارهای آثاری که به دبیرخانه جوایز ارسال می شود و شیوه ارسال و یا به عبارت واقعی تر، گردآوری آثار برای شرکت در جایزه از جمله نقاط قابل بحث و بررسی این تعداد از جوایزند.

وعده تحقق نیافته اعلام اسامی داوران کتاب سال

جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از جوایزی که از سال 1362 هر سال بدون وقفه برگزار می شود به نویسندگان برگزیده در بخشهای کلیات، فلسفه اسلامی، فلسفه غرب، دین، علوم اجتماعی، زبان، علوم کاربردی، هنر، ادبیات و تاریخ اهدا می‌‌شود.

با وجود قدمت و ریشه دار بودن این جایزه، هنوز معیارهای آثاری که می توانند دست کم در بخش ادبی آن نامزد یا برگزیده شوند به صورت دقیق مشخص نیست. از سوی دیگر، در بیست و پنج دوره برگزاری این جایزه و علیرغم وعده های مختلف هیچگاه اسامی داوران جایزه اعلام نشده است که این خود بر ابهامهای موجود در مورد جایزه کتاب سال می‌افزاید.
 
"روزی روزگاری" و سودای متفاوت بودن

جایزه ادبی روزی روزگاری - که البته هنوز خبری از دوره جدید آن منتشر نشده است - یکی از هداف خود را "بررسی آثار داستانی غیر ایرانی که برای نخستین بار در ایران منتشر شده" اعلام کرده و هیئت داوران آن هم - بدون آنکه وارد بحث درستی یا نادرستی ترجمه شود - آثار داستانی غیرایرانی را مانند آثار داستانی ایرانی و در کنار آن آثار فقط از لحاظ دو ملاک جایزه یعنی "ارزش ادبی" و "قابلیت بالقوه جلب مخاطب عام" بررسی می‌کند.

این دو ویژگی را می توان ملاکهایی عام دانست که هر کدام از جوایز ادبی می توانند دارا باشند ضمن اینکه با هیچ خط کش دقیقی هم نمی توان مفهوم "قابلیت بالقوه جلب مخاطب عام" را برای یک اثر را سنجید.

کتاب سال دفاع مقدس و پارادوکسهای حل ناشده

جایزه ادبی کتاب سال دفاع مقدس نیز با وجود مرزبندیهای نسبتاً مشخص آن در قیاس با دیگر جوایز، آثار متنوع و با مضامین مختلفی را در گردونه داوری خود قرار می دهد. این نکته شاید در نگاه نخست مثبت به نظر برسد اما پس از غربالهای متعدد در چرخه های داوری است که این جایزه تفاوت خودش را با سایر جوایز بروز می دهد. در سالهای اخیر آثاری به جمع نامزدهای دریافت جایزه راه یافته که به دلایلی که البته هیچگاه اعلام نشده از گردونه رقابتها کنار گذاشته شده‌است.

تمایل مسئولان برگزاری این جایزه به تذکر مکرر این نکته که "دست داوران را در بررسیها باز گذاشته ایم" با حذف تعدادی از آثار در مراحل پایانی تناقضی است که به احتمال زیاد این جایزه امسال نیز با آن درگیر خواهد بود.

جایزه نوپای کتاب فصل

در میان این جوایز ادبی جایزه تازه پا گرفته "کتاب فصل" نیز بی نصیب از مشکلات فوق نیست. بخش ادبی این جایزه که بسیار اندک در خصوص تعداد آثار ارسالی و شیوه انجام این کار، ملاکها و نحوه انتخاب کتاب برتر هر فصل و نوع داوریها، اطلاع رسانی شده است همواره با بحثهایی همراه بوده‌است.

اعلام نشدن اسامی داوران جایزه در هیچکدام از دوره های پنجگانه اخیر، نبود معیاری دقیق و البته غیر فصلی برای تمایز این جایزه با دیگر جوایز از جمله مشکلات آن است.

آرزوهای بزرگ جایزه شعر فجر

جایزه شعر فجر نیز از زمره جوایزی است که پیش و بیش از آنکه به هدف اصلیش - واکاوی شعر بعد از انقلاب اسلامی - بپردازد تمایل زیادی به بین المللی شدن آن هم در نخستین دوره های خود دارد. این جایزه سال گذشته با استقبال شاعرانی از چند کشور همسایه از جمله افغاستان، ترکیه، عراق و تاجیکستان مواجه شد که البته این امر با انتظار برگزار کنندگان آن که حضور چهره های معتبر شعر جهان باشد، بسیار تفاوت داشت.

این جایزه نیز به مانند تعدادی دیگر از جوایزی که توسط دولت برگزار می شود دغدغه فراخ اندیشی و باز گذاشتن دست داوران در بررسی آثار را دارد اما این انتظار نیز به طور صد در صدی استیفا شدنی نیست.

والس و تجربه ای تازه

در این میان شاید یکی از جوایزی که اندکی بیشتر از بقیه به متفاوت بودن قائل است جایزه ادبی والس باشد که امسال به رمانهای منتشر نشده اختصاص یافته است.

در فراخوان چهارمین دوره جایزه ادبی والس شناسایی رمانها و آثاری که طی سالهای اخیر به دلایل مختلف از انتشار بازمانده‌اند و بررسی ظرفیتها و تواناییهای واقعی ادبیات امروز ایران که به دلیل وضعیت نابسامان نشر، هدف این جایزه اعلام شده است. والس رمانهایی فارسی را بررسی می کند که پیش از این در داخل و یا خارج از کشور به صورت رسمی چاپ نشده اند و در واقع ملاک جایزه نداشتن شابک یا ISBN است.

با این وجود جایزه با ویژگی یاد شده امسال نخستین دوره خود را تجربه خواهد کرد بنابراین برای قضاوت درباره موفقیت یا شکست این جایزه در رسیدن به اهدافش هنوز زمان باقی است.