به گزا رش خبرگزاری مهر، هجدهمین نشست از سلسله درس‌گفتارهای تبیین ماهیت هنر اسلامی به همت کرسی‌های نظریه‌پردازی و معاونت پژوهشی فرهنگستان هنر برگزار شد.
در این نشست که با حضور اعضای گروه نشانه‌شناسی و کرسی ترویجی نظریه پردازی در حوزه هنر، دانشگاهیان و دانشجویان و علاقمندان مباحث نظری هنر اسلامی برگزار شد، دکتر احمد آکوچکیان؛ عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان، پیرامون " گفتمان دین شناختی هنر (هنرمعیار) با رویکرد تفقه در دین " و با تاکید بر مهندسی فکر دینی، سخنرانی کرد.
دکتر آکوچکیان در آغاز این سخنرانی با اشاره به نیاز احیای تفکر دینی در نسبت با مقولة هنر گفت: جامعه دانش، تمدن و هنر ایرانی در دورة گذار تمدنی خویش به جهان جدید و بر بنیان هرسه منبع هویتی خودی (ایرانی بودن، اسلامیت و تجدد) چند اولویت راهبردی اندیشه‌ای دارد. از منظرجنبش دانش تمدنی احیای فکر دینی و نسبت با مقولة هنر، اولویت اول بر بنیان انقلاب معرفت‌شناختی در فضای دانش در جهان ایرانی- اسلامی است. پرداخت گفتمان دین‌شناختی، مدیریت تغییر و در راستای آن گفتمان تحقیق و توسعه ملی اولویت‌های بعدی است که در راستای آن ضرورت بازخوانی گفتمان تمدنی هنر دینی و در متن آن گفتمان دورة مدرن هنر دینی در تعامل با جهان جدید درمیان می‌آید.
دکتر آکوچکیان با اشاره به چهارچوب نظریة خود گفت: نقطه رهسپاری به پرداخت گفتمان دین‌شناختی هنر، بر بنیان اندیشه و دانش درونزایی ترقی است که درونزایی گفتمان تغییر و ترقی، در گروه نظام بخش آن، در نطقة گرانیگاه مؤلفه‌های هویت هر قوم و ملتی است و در فضای هویت ایرانی، عناصر ایرانی بودن، اسلامی بودن و تجدد و در برآیند آن سنت و عرف ایرانی است. دستگاه ادراکی جامع‌نگر در دین پژوهی و بر بنیان آن تفسیر دین‌شناختی پدیدارها منجر به انذار و تدبیر؛ امر فردی- اجتماعی، تا مرتبة خود تکاپویی جامعه در دفاع از کیان هویتی خویش می شود.
او گفتمان دین‌شناختی هنر را زیر مجموعة نظام «تفقه در دین» دانست و گفت: گفتمان دین‌شناختی هنر در فرآیند مدیریت تغییر کارکرد می‌یابد و همان‌گونه که در ایدة مهندسی تحقیق و توسعه هنر فصلی از نظام ولایت فقیه دیده می‌شود؛ در گفتمان دین‌شناختی هنر نیز در منظومة عظیم «تفقه در دین» و ایدة مهندسی تحقیق و توسعه هنر در نظام «ولایت فقیه» تصویر می‌شود. «تفقه در دین» الگوی معیار رشد را در سه سرفصل الگوی نظام تعلیم و تربیت، الگوی مدیریت و فرایند تحقیق و توسعه جامع‌نگر انسانی و گفتمان هنر، به دست می‌دهد.
دکتر آکوچکیان وجوه سه‌گانه‌ای را برای رویکرد تفقه در دین پیشنهاد کرد و گفت: وجوه سه‌گانة گفتمان دین شناختی هنر، یکی گفتمان به مثابة یک نظریه در حوزة اندیشة هنر، دوم گفتمان به مثابة یک رویکرد در جریان هنر در هنرمند و سوم گفتمان به مثابة رویکرد مهندسی تحقیق و توسعة هنر است. در دینداری معرفت‌مدار از گفتمان دین‌شناختی هنر، توقع ارائة یک نظریه ادراکی دربارة هنر می‌رود، مفهوم هنر نه به تفسیر دین، و نه به سلوک دینداران و یا فرهنگ مذهبی، بلکه باید به متن کتاب و سنت و گوهر دین ارجاع شود و از دین انتظار پیشنهاد تجربه خودی و زبان خاص آشکارگر آن تجربه می‌رود و سرچشمه هنر دینی در تکاپوی وجودی خودآگاه برگزیده ، آرمان رشدی برای آشکارگی و زبان دار کردن تجربه‌های وجود خویشتن دریافت می‌شود.
دکتر آکوچکیان دربارة معیارهای زیبایی در هنر گفت: در مبانی زیبایی‌شناختی معیارزیبایی در برآیند پنج اصل حقیقت، واقعیت اجتماعی، دنیای هنرمند، دینای مخاطب و هماهنگی اجزای اثر دیده می‌شود و در مبانی فقه هنر، نظام احکام اخلاقی، حقوقی حاکم بر جریان هنر در هنر مند- مخاطب و مهندسی هنر - استنباط می‌شود و برای پرداخت گفتمان دین شناختی جریان هنر بر هنرمند، لازم است فرآیند درونی این جریان و به طور خاص فرایند روانشناختی این جریان را در نظر داشته باشیم.
او دربارة زاویة دید و زبان هنرمند گفت: زاویة دید، راستای حساسیت ها و انگیزه‌هاست. آنچه که هنر را ازبان و گزارش ساده و معمول متفاوت می‌کند، از همین زاویة دید و ذهنیت سرچشمه می‌گیرد و هنرمند نیز به تدریج براساس نوع مهارتهای آموخته از انواع زبان‌های هنر، نوع زبان هنر در بیان و تصویر حساسیت‌های و انگیزه های خویش نوع نگاه خودش را برمی‌گزیند و به آزمون بیان می‌پردازد. احساس و ذوق هنری نیز همپای بینش و حساسیت و انگیزش و تمرکز در گزینش نوع نگاه و احساس و عاطفه نسبت به آرمان مؤثر است. تعهد هنرمند و سبک هنری وی، از همین احساس یا ذوق هنری سر‌می‌زند، این مجموعه، مرامی را برای هنرمند می سازد که در جریان زندگی درونی و اجتماعی وی شکل می‌گیرد. بلوغ هنر، بلوغ نوع تجربه درونی و جریان هنر در هنرمند و بلوغ زمان آشکارگی آن تجربه است. نیایش برآیند این دو تجربه بالغ است، بلوغ در تجربه‌های درونی و بلوغ در زمان بیان.
دکتر آکوچکیان گفت: هنر چونان فرهنگ، سیاست و اقتصاد و تعلیم و تربیت، مؤلفه‌‌‌ای از پدیدار درتب و تاب تغییرات انسانی و اجتمایی یک جامعه است. توسعه مؤلفه های پیشتر یاد شده ویا مهندسی تغییر و توسعه، اجتمایی است. مهندسی تحقیق و توسعه هنر یعنی برآورد و وضعیت موجود هنر در جامعه و از جمله وضعیت نظام آموزش عالی هنر، برآورد وضعیت مطلوب در جامعه و برآورد وضعیت راهبردی مدیریت هنراست.
وی در پایان گفت: گفتمان، دین شناختی هنر، در منظومة اندیشة دین شناختی مدیریت تغییر یعنی تفقه دین می‌تواند در جنبش نوین معرفت شناختی ورود جهان ایرانی به دنیای معاصر و راهبری آن بازخوانی شود.
در پایان سخنرانی دکتر آکوچکیان جلسة نقد و بررسی با حضور دکتر بهمن نامورمطلق، معاون پژوهشی فرهنگستان هنر، دکتر حسن بلخاری رییس پژوهشکدة هنر و دکتر احمد پاکتچی؛ عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق(ع) برپا شد. دکتر بهمن نامورمطلق در نقد این مقاله به پراکندگی نظری و روش شناختی اشاره کرد و گفت: مطلب بسیار گسترده مطرح شده بود و من چندان ساختار منسجمی در آن ندیدم. یک پراکندگی شاخه‌ای و روش‌شناختی در این مطالب وجود دارد. رویکردهای جامعه‌شناختی و روانشناختی در متن به چشم می‌خورد. از سویی گاهی مطلب مولف محور، گاهی متن محور و گاهی بافت محور است. پراکندگی و پیکرة متلاطم متن از سویی و اطلاعات گسترده نظری از سویی دیگر به کرات در این متن به چشم می‌خورد.
دکتر حسن بلخاری نیز در ادامه با اشاره به یک سری تعارضات در مقاله گفت: در شرح مبانی هنر اسلامی ایرانی بودن، اسلامیت و تجدد ذکر شده که تعارضاتی در آن دیده می‌شود. ضمن اینکه بخش ایرانی بودن و اسلامی اگرچه آرمان نظام پیوند این دو است، اما با هم تعارض دارند و در مواردی نمی‌توان پیوندی را بین این دو ایجاد کرد. از سویی دیگر دربارة مسالة هنر، پنج نظرگاه اصلی در جهان داریم که نظرگاه این مقاله با ، هیچکدام قابل تفسیر نبود.
دکتر احمد پاکتچی، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق در نقد این مقاله گفت: من در این بحث؛ باتوجه به عنوان مقاله، انتظارداشتم اصطلاحاتی را بشنوم و استدلالاتی را مبتنی بر آیات و احادیث دریافت کنم. اما مطالب این مقاله اگرچه به جایگاه دین به عنوان زیربنا در عنوان اشاره داشت بیشتر از منظر جامعه شناختی بود. در بعضی موارد دقت نظرهایی که به کار برده شده بیشتر به جنبه‌های اجرایی و تحقیقی نظریه می پردازد، از سویی دیگر تعریف هنر به عنوان یکی از کلیدی‌ترین بحث‌های مطرح شده در این بحث، نیاز به پرداخت و ارائة ادله تفقهی بیشتری داشت.
این جلسه با پرسش مخاطبان نسبت به مسائل مطرح شده در جلسه به پایان رسید.
نظر شما