روسیه؛ بازگشت به صحنه بین المللی و تداوم چالش با غرب

 به گزارش خبرگزاری مهر، روسیه کشوری است که به سبب دیدگاه سنتی غرب به آن از گذشته تا کنون حتی در ضعیف ترین دوران خود یکی از بازیگران تاثیر گذار در صحنه ای منطقه ای و جهانی بوده است.

به همین سبب تحولات داخلی این کشور تاثیر گذار، در صحنه جهانی و همچنین تحرکات منطقه ای و بین المللی آن با حساسیت بسیار زیادی از سوی بازیگران دنبال می شود.

این مقال بر آن است تا آنچه بر این قدرت و کشوری که در حال تجدید حیات و ظرفیت پیشین خود است می گذرد را در سه حوزه مشخص مورد بررسی قرار دهد؛ صحنه داخلی، منطقه ای و بین المللی.

1) صحنه داخلی:

صحنه داخلی یکی از حوزه های سه گانه فوق است که تحولات آن تاثیری مستقیم در رویکرد بین المللی روسیه دارد. سال گذشته روسیه  شاهد مهمترین تحولات از زمان فروپاشی این کشور بود.

1-1) انتخابات ریاست جمهوری

روسیه سال گذشته شاهد یکی از مهمترین تحولات تاریخ خود پس از فروپاشی شوروی بود.

ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری موفق این کشور جای خود را به دوست خود دیمیتری مدودف از هم حزبی خود روسیه واحد داد.

این مسئله زمانی رخ داد  که ماهها بحث و نظر در این باره بود که گفته می شد پوتین در تلاش است تا در قدرت باقی بماند.

همچنین پیروزی مدودف پس از پیروزی حزب واحد در انتخابات پارلمانی این نکته را آشکار کرد که بر خلاف تبلیغات غرب، شهروندان روسیه ملی گرایی برخاسته از سازمان کا.گ. ب را بر اندیشه ها و تئوری های مورد حمایت غرب ترجیح می دهند. زیرا این اندیشه و تئوری ملی گرایی پوتین و همقطاران وی بود که توانست فساد مالی و مافیایی را که روسیه امید به خلاصی از آن نداشت برچیند.

2-1) مدودف و درخواست برای تغییرات:

کسانی که فکر می‌کردند با به قدرت رسیدن مدودف دیگر اخبار دور از انتظاری از روسیه و جابجائی‌های قدرت در کرملین نخواهند شنید به نظر می‌رسد باید در دیدگاه خود تجدید نظر کنند.

مدودف، در نخستین سخنرانی سالانه‌ اش در مجمع فدرال، در مقام رئیس‌جمهوری خواستار افزایش دوره‌های ریاست جمهوری و نمایندگی دومای شد.

رئیس جمهوری روسیه 5 نوامبر در تالار "سنت جرج کرملین" در این خصوص اظهار داشت: "اجرای موثرتر اصلاحات به زمان طولانی‌تری از 4 سال مقرر شده فعلی نیاز دارد". بر این اساس او پیشنهاد کرد دوره ریاست جمهوری از 4 به 6 و دوره نمایندگی دوما از 4 به 5 سال افزایش یابد.

پیشنهاد مدودف برای افزایش دوره ریاست ‌جمهوری روسیه به مانند زمین لرزه ‌ای سیاسی در این کشور بود.

وی طرح قانونی افزایش دوره ریاست جمهوری را روز 11 نوامبر (21 آبان ماه) به پارلمان ارائه کرد که می توان این اقدام را شروع اصلاحات اعلام شده از سوی مدودف برشمرد.

طرح افزایش مدت دوره ریاست جمهوری و نمایندگی نمایندگان به تصویب دوما و سنای روسیه رسیده است.

2) صحنه منطقه ای؛ روسیه و بازیگری در صحنه منطقه ای

منطقه آسیای میانه و مرزهای شرقی از جمله مناطقی هستند که نحوه بازی و میزان هزینه و فرصت در آن از سوی هدایتگران کاخ سفید به دقت مورد بررسی قرار می گیرد.

مسئله حوزه نفوذ و تلاش برای ایجاد یک سیاست واحد در حوزه انرژی دو موضع مهمی بودند که مسکو در حوزه منطقه ای با آنها سرکار داشت.

1-2 ) روسیه و مناقشه گرجستان:

یکی از میدان های زورآزمایی روسیه در سال گذشته صحنه منطقه ای بود.در این حوزه روسیه شاهد تحولات بسیار مهمی بود.

سال گذشته در منطقه آسیای میانه یکی از مهمترین رویدادهای تاریخ روسیه رخ داد و این مسئله سبب گردید تا به کلی توازن قوا در منطقه و مؤلفه های بازی قدرت ها در آن تغییر پیدا کند.

جنگ با گرجستان در ماه اوت به سبب حمله نیروهای گرجی به منطقه خودمختار اوستیای جنوبی ،جاییکه صلحبانان روسیه رد انجا مستقر هستند، از مهمترین تحولاتی بود که در منطقه آسیای میانه رخ داد.

در پی این حادثه و حرکت نیروهای گرجستانی به سمت اوستیای جنوی و دریگری آنها با صلحبانان روسیه، مسکو نیز در حرکتی قاطع به این اقدام پاسخ داد.

اقدام روسیه در اشغال اوستیای جنوبی مخالفت هایی را از سوی آمریکا و اروپا در پی داشت، اما تلاش غرب برای فشار بر روسیه به منظور عقب نشینی از موضع خود، چندان تاثیری در پیروزی روسیه در این مناقشه نداشت و کرملین خود را به عنوان پیروز این نبرد در برابر غرب به جامعه جهانی معرفی کرد.

در پی این ماجرا روسیه از اعلام استقلال از سوی اوستیای جنوبی و آبخازیا حمایت کرد تا آخرین قدرت نمایی خود را به غرب نشان داده باشد.

2-2) روسیه و کارت انرژی در منطقه:

گرچه انرژی یک فاکتور و مؤلفه منطقه ای و حتی ملی است، اما به دلیل نیاز به آن در دنیا این مسئله امروز در هر سه سطح ملی، منطقه و بین المللی مورد بررسی قرار می گیرد.

اما در عین حال روسیه به عنوان یکی از مهمترین دارندگان گاز، در منطقه ای واقع شده است که بزرگترین ذخایر جهانی این محصول در آن قرار دارد. لذا این مسئله سبب گردیده است تا این موضوع تبدیل به یکی از مهمترین مسائل مطرح درسیاست گذاری این کشور شود و برای آن برنامه ریزی های مختلفی صورت گیرد.

روز سه ‌شنبه (۲۱ اکتبر/ ۳۰ مهر) روسیه، ایران و قطر، توافقنامه‌‌ ایجاد "اتحاد سه‌جانبه‌ گازی" را تحت عنوان "اوپک گازی" امضا کردند که هدف از آن  تلاش برای جلوگیری از کاهش بهای گاز در بازارهای جهانی است.

دیمیتری مدودف رئیس جمهور روسیه تصویب آئین‌نامه تشکیل اتحادیه کشورهای صادر کننده گاز را رویدادی مهم نامید کرد که این اتحادیه تاثیری قابل ملاحظه بر این بازار خواهد داشت. بر اساس مفاد این موافقتنامه، طرفین عملکرد خود را در کلیه امور اصلی مرتبط با گاز هماهنگ خواهند کرد.

در میان این فعالیت‌ها می‌توان به تبادل اطلاعات در خصوص پیش بینی‌های موجود درباره اجرای برنامه های سرمایه گذاری، نحوه همکاری با کشورهای مصرف کننده، مسائل پذیرش فناوری های جدید در بخش گاز و سازماندهی امور مشترک در باره مایع سازی گاز طبیعی اشاره کرد.

ولادیمیر پوتین، نخست وزیر روسیه نیز با هشدار نسبت به این که "عصر گاز ارزان به سر آمده"، از این موافقتنامه ابراز خرسندی کرد.

او در نشست وزرای کشورهای صادر کننده گاز تاکید کرد که حوزه‌های کنونی گاز در حال اتمام است و و منابع گازی جدید از مراکز اصلی مصرف فاصله زیادی دارند.

پوتین گفت: هزینه های اکتشاف، استخراج و انتقال محصول ناگزیر افزایش یافته و روسیه در حال سرمایه‌گذاری ده‌ها میلیارد دلاری در این بخش است.

برگ برنده روسیه در زمینه انرژی و سیاست های این کشور در این باره گرچه به سبب وجود کانونهای انرژی در خاورمیانه و آسیای میانه یک حرکت منطقه ای است، اما تاثیرات آن به گونه ای است که در سراسر جهان بازتاب دارد.

روسیه یکی از مهمترین تولیدکنندکان و صادرگنندگان گاز اهمیتی ویژه برای دنیای صنعتی غرب دارد. همین مسئله سبب گردیده است تا غرب به ویژه اروپا در بسیاری از مناقشات و اختلافات با این کشور جانب احتیاط را پیشه گرفتند.

رفتار احتیاط آمیز اروپا به ویژه اروپای غربی ( آلمان، انگلیس و فرانسه) در مناقشه گرجستان در قبال روسیه و همچنین مخالفت این سه کشور با عضویت گرجستان و اوکراین در ناتو در نشست چندی پیش بخارست، حکایت از آن دارد که بکار گیری کارت انرژی و همچنین وابستگی غرب به انرژی روسیه این کشور را در موضع برتر در مناقشات منطقه ای قرار داده است.

از سوی دیگر گرچه مسکو همیشه اعلام می کند که در برابر غرب از حربه انرژی استفاده نخواهد کرد، اما رئیس جمهوری روسیه در آخرین سخنرانی تلویزیونی خود در سال 2008 ضمن اشاره به وقایع جنگ گرجستان، کشمکش گازی با اوکراین، تقویت روابط با دولت اوباما و بحران مالی در جهان در عین حال به کشمکش گازی روسیه با اوکراین و بدهی 2 میلیارد دلاری این کشور به گازپروم اشاره کرد و گفت: اوکراین باید بدهی های خود را تسویه کند که در غیر این صورت از اول ژانویه انتقال گاز قطع خواهد شد.

3) صحنه بین المللی:

بدون شک امروز روسیه بار دیگر به عنوان یک قدرت بین المللی و فرامنطقه ای تلقی می شود. هرگونه تعامل این کشور در سطوح فرامنطقه ای تاثیر کلی در مدیریت بحران های جهانی داشته و خواهد داشت. در این حوزه این کشور در سال جاری نیز مناقشه ای را به ارث برد که از سال های گذشته به ارث برده است.

مسئله توسعه ناتو به سمت مرزهای شرقی روسیه و همچنین استقرار سامانه ضد موشکی ایالات متحده در اروپای شرقی در زمره این موارد هستند. 

1-3) گسترش ناتو به شرق:

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، زمزمه های نفوذ بسیاری از بازیگران جهانی و منطقه ‌ای و همچنین شکل گیری اتحادهای نوین بر مبنای ژئوپلتیک جدید آغاز شد. 

در این بین پیمان آتلانتیک شمالی- ناتو- که پس از اضمحلال اتحاد کمونیستی و پیمان ورشو بدون رقیب در عرصه تعاملات نظامی و امنیتی جهان باقی مانده بود، نه تنها بر خلاف بسیاری از پیش بینی ها ماهیت وجودی خود را از دست نداد، بلکه در صدد گسترش حوزه نفوذ نیز بر آمد.

از این رو اتحادیه ناتو گسترش روابط با جمهوری‌ های تازه استقلال‌ یافته شوروی را در دستور کار خود قرار داد. این امر در حالی صورت می پذیرد که از یک سو تهدیدات نظامی ارتش سرخ و بلوک شرق از میان رفته و از سوی دیگر به سبب خلا امنیتی ایجاد شده، فضای بیشتری برای مانور سیاسی، نظامی و فرهنگی در اختیار ناتو قرار گرفته است. با این حال حتی اهمیت استراتژیک آسیای مرکزی و قفقاز پس از 11 سپتامبر و طرح جنگ پیشگیرانه مبارزه علیه تروریسم نیز نتوانست روند پیوستن کشورهای فوق را به ناتو تسریع نماید.

لذا گسترش سازمان پیمان آتلانتیک شمالی به شرق و مرزهای روسیه، مسئله ای بود که در دوران مدودف نیز یکی از اولویت های سیاست خارجی این کشور محسوب می شد.

آمریکا و غرب در تلاش هستند تا با این اقدام روسیه را تحت فشار قرار داده تا بتوانند بخشی از حوزه نفوذ این کشور در دوره شوروی را از اختیارات آن خارج کنند و به این سبب روسیه مخالفت شدید خود را با عضویت اوکراین و گرجستان در این ائتلاف نظامی اعلام و این اقدام ناتو را تهدیدی آشکار علیه امنیت خود تلقی کرده است.

2-3) سپر موشکی آمریکا در اروپا:

اختلاف بر سپر دفاع موشکی آمریکا در اروپای شرقی که از اوایل سال 2007 شروع شده یکی دیگر از چالش هایی بود که این کشور در صحنه بین المللی با آن رو به رو بود.

آمریکا در ژانویه 2007 به لهستان و جمهوری چک پیشنهاد داد تا یک سامانه دفاع ضد موشکی شامل 10موشک رهگیر در لهستان و یک سیستم راداری در خاک جمهوری چک مستقر کند.

آمریکا هدف از استقرار این سامانه را به زعم خود مقابله با تهدید کشورهایی همچون ایران اعلام کرده، اما روسیه ضمن رد توجیهات آمریکا در این باره، بر این نکته تاکید دارد که تهران فاقد چنان توان موشکی است که بتواند منافع واشنگتن را هدف قرار دهد، بنابراین به باور کرملین هدف استقرار چنین سامانه ای از سوی آمریکا در اروپای شرقی، کنترل سیستمهای موشکی روسیه است.

گرچه دو طرف بارها دراین باره به گفتگو پرداختند اما نتیجه ملموسی در این خصوص تاکنون بدست نیامده است.

روسیه بر این باور است که آمریکا با استقرار این سامانه در شرق اروپا در تلاش است تا این کشور را در مرزهای جغرافیایی خود محدود کند تا بتواند به این طریق و با استفاده از همپیمانان سابق شوروی بر کرملین فشار وارد کرده و به اهداف خود در منطقه دست یابد.

------------------------

نگارش: حسین امیری