پرونده تقلب علمی هنوز باز است/ مسابقه «منشور» نویسی برای مبارزه قاطع با "دستبرد علمی" !

به گزارش خبرنگار مهر، پس از اینکه انتقادات جدی جامعه علمی نسبت به تقلبهای علمی در کشور مطرح شد، پروتکلها و منشورها و آئین نامه های اخلاق حرفه ای و ... بودند که برای مقابله با تقلبهای علمی از ساحت مسئولان علمی کشور حاصل می شدند، شاید عنوان شدن این منشورها در حالی که جامعه علمی نسبت به ابعاد مختلف تقلب علمی - از جعل مدرک دانشگاهی تا خرید و فروش پایان نامه و مقاله - حساس شده بود، می خواست پاسخی مسئولانه از سوی مدیران علمی کشور باشد.

فتح الله مجتبایی عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی با وجود اینکه ترجیح می دهد موضعی در قبال ابتکارات منشوری و پروتکلی مسئولان ابراز نکند اما می گوید: "هیچ امنیتی در این زمینه (دست برد نخوردن تولیدات علمی) نداریم. وقتی قانونی نبود، قاعده ای نبود و امکانی وجود نداشت، شکایت کردن از یک متقلب علمی فایده ای ندارد جز این که آدم به دست خودش اعصابش را خراب کند! چه کار می شود کرد، کاری نمی شود کرد." 

صراحت فتح الله مجتبایی برای اعلام آمار تقلبهای علمی در قالب این اظهار نظر که "دزدیهای علمی فراوان است" متبلور شده است تا جایی که در یک موضع انتقادی به مهر گفت: "وقتی در یک جامعه انتقاد نباشد و کارها به دست کسانی که صاحب صلاحیت هستند، سپرده نشود شاهد دزدیهای فراوان علمی می شویم. وقتی که مسئولان، امانت علمی نداشتند از این دزدیها می شود."

این برگزیده جشنواره فارابی با بیان اینکه "این مشکلات به این آسانی ها حل نمی شود" نشان می دهد که چندان امیدوار به حل مشکلاتی نظیر دزدیهای علمی نیست. دکتر مجتبایی پرده دیگری از موضوع "تقلبهای علمی" را نیز می شکافد و می گوید: "تنها تقلب هم نیست، حسادت هم است و ... ."

کاظم معتمد نژاد پدر علم ارتباطات ایران نیز در گفتگوی دیگری با اظهار این نظر که نمونه های تقلب علمی زیاد است، این عقیده را ابراز کرد که برای جلوگیری از آنچه که تحت عنوان سرقت علمی مطرح است باید از دبیرستانها فرهنگ سازی شود. آنطور که پدر علم ارتباطات ایران می گوید، از وی نیز سرقت علمی صورت گرفته اما تا کنون پیگیری قضایی درباره این سرقتهای علمی انجام نداده است.

دکتر رضا داوری اردکانی رئیس فرهنگستان علوم نیز معتقد است که پدیده ای مانند تقلب علمی نتیجه کم تلاشی برای توسعه علمی است و می گوید: "اگر علم را توسعه دهیم، علم را بالا ببریم و حقیقتا به علم توجه کنیم تقلب صورت نمی گیرد." داوری اردکانی در عین حال تاکید دارد که تقلب علمی را بزرگ جلوه ندهیم زیرا بسیار نادر است. البته این تاکید رئیس فرهنگستان علوم نظر اولیه اش مبنی بر اینکه توسعه علمی ضامن خشکیده شدن پدیده ای مانند تقلی علمی است را نقض نمی کند.

رئیس فرهنگستان علوم به برخی بدعتهای سستی اشاره کرد که جامعه علمی از آن رنج می برد و گفت: "وقتی می گوییم ملاک دانشمندی کمیت مقالات است آن وقت یک نفر می رود مقاله ای را با 6 عنوان در 6 مجله مختلف چاپ می کند و این می شود تقلب علمی! البته این تقلب علمی نیست بلکه تقلب از سوی کسانی رخ می دهد که عالم نما هستند. تقلب علمی زمانی صورت می گیرد که بگوییم فردی که 100 مقاله نوشته است از فردی که 90 مقاله نوشته عالم تر است. یعنی تقلب علمی برای وقتی است که ارزشها اشتباه گرفته باشیم."

امان الله قرائی مقدم جامعه شناس جرم نیز موضوع تقلبهای علمی را از دیدگاه تخصصی خود بررسی کرده است. این جامعه شناس با بیان اینکه تقلبهای علمی باعث از بین بردن وجهه علمی کشور می شود، گفت: قوانینی که در زمینه برخورد با متقلبان علمی وجود دارد از مصوبات قدیم است و ضروری است مجلس و دولت در این زمینه اقدام کنند.

امان الله قرائی مقدم با بیان اینکه سوء استفاده های علمی از تحقیقات و پژوهشهای دانشمندان مخصوص ایران نیست، گفت: متأسفانه در ایران هم در سالهای اخیر موضوع روح علمی داشتن مقداری ضعیف شده است. دانشمندی که تحقیق می کند باید روحش علمی باشد یعنی به جز علم به چیز دیگری فکر نکند و سوء استفاده و دزدی نشود و مطالب دیگران را به نام خودش نقل نکند.

این جامعه شناس افزود: متأسفانه با توجه به اینکه اخلاقیات و تعهدات و پایبندی علمی در جامعه ما مانند بسیاری کارهای دیگر ضعیف شده است بخصوص با گسترش روزافزون درجه های بالا مانند دوره های فوق لیسانس و دکتری ملاک شده است که یک مقاله ای نوشته شود یا پایان نامه ای ارائه شود اما متأسفانه اخلاقیات و تعهدات علمی کمرنگ شده و جامعه بخصوص جامعه تحصیل کرده دست به خطا می برند و بسیاری از مطالب دیگران را برمی دارند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: حتی دیده شده که برخی افراد جلد رساله های دیگران را کنده اند و رساله را با جلدی جدید به نام خود ارائه کرده اند. این یک امری است که قبح و بدی اش از بین رفته است. بنابراین شرایط اجتماعی، مدرک گرایی، عدم تعهد اخلاقی و پایبند نبودن به اصول اخلاق علمی از عوامل این آسیب است.

امان الله قرائی مقدم با بیان اینکه "مشخص شده مدارک علمی خیلی ها جعلی است" به مهر گفت: این افراد شرافت علمی ندارند. دانشجویی جلد پایان نامه ای را پاره می کند و به نام خودش می دهد. استاد نیز به دلیل مشغله کاری و از آنجایی که می خواهد یک پایان نامه را تمام کنند و پولی دریافت کند بررسی نمی کند که این پایان نامه از کجا آمده است.

وی خاطرنشان کرد: شرافت علمی و اخلاقیات و تعهدات دینی و اخلاقی ما ضعیف شده که دزدی علمی انجام می شود. دزدی علمی از منظر جرم شناسی صد در صد جرم است و کسی که تقلب علمی کرده یا سند و مدرک علمی جعل کرده اگر در مرتبه ای بالاتر باشد جرمش بیشتر است. کسانی که از نظر اجتماعی مدرکی را جعل می کنند یا مدرک خود را خلاف آنچه که هست به دیگران می گویند و سوء استفاده می کنند باید به شدیدترین وجه مجازات شوند، هر کس که می خواهد باشد ...

این جامعه شناس افزود: بخصوص وقتی که فردی از مدرک جعلی اش سوء استفاده کرده و از بیت المال پول گرفته است نه تنها گناهش این است که الگوی بدی در جامعه شده است بلکه آسیببهای اقتصادی، سیاسی، علمی و فرهنگی به بار آورده و در واقع آسیب فرهنگی و سیاسی اش در جامعه خیلی زیادتر است زیرا مردم را نسبت به مدرک علمی و دانشگاهی بی اعتماد می کند و مقام علمی ایران در سطح بین المللی خیلی پایین می آید و سایر موفقیتها را نیز زیر سوال می برد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه "هر نوع تقلب علمی و خلاف گویی در حکم کسی است که جعل مدرک می کند" گفت: جعل مدرک کم اهمیت تر از این است که کسی با آگاهی از اینکه مدرکش تقلبی است اقدام به دریافت پول از بیت المال به واسطه مدرک جعلی خود کند. کسی که سند ملکی یا گواهینامه رانندگی جعل کرده، درست است که بدآموزی دارد اما گناهش از منظر  دیگری است، حال آنکه هر کسی که در مقام علمی قرار دارد و کار خلافی انجام دهد گناهش بیشتر است.

وی تاکید کرد: دولتی که ببیند فردی مدرک علمی تقلبی دارد و جعل مدرک دانشگاهی کرده است، باید فرد خاطی را مورد بازخواست قرار دهد حال خاطی هر کس که می خواهد باشد. زیرا جعل مدرک باعث از بین بردن وجهه علمی کشور می شود. خوشبختانه امروز مقالات ایران در ISI رو به فزونی است اما وقتی جعل ها برملا می شود اعتبار علمی مان در عرصه بین المللی دچار مشکل می شود.

امان الله قرائی مقدم معتقد است: قوانین کشور برای برخورد با متقلبان علمی کفایت نمی کند و وافی به مقصود نیست. قانونی که در این باره وجود دارد مربوط به قبل از انقلاب است و قوانین قبل از انقلاب به دلیل محدود بودن دانشگاهها و دانشجو و استاد وافی به مقصود نیست. قانون گذاران و مجلس باید بررسی کنند و قوانینی ایجاد شود که متقلبان علمی به شدیدترین وجه بازخواست شوند.

پرونده تقلبهای علمی پرونده ای نیست که بتوان آن را بست اما وقتی رئیس فرهنگستان علوم می گوید "نگران نباشیم، دانشمندان و عالمان تقلب نمی کنند." گو اینکه یک کد به جامعه علمی ارسال می شود و از آنها می خواهد که برای ترویج خصلتهای علمی در کشور تلاش کنیم و جامعه علمی بیش از آنکه بر ظواهر و ویژگیهای شکلی تاکید کنند، بروند و برای روح علم گرایی در جامعه گفتمان سازی کنند، شاید داوری اردکانی مسئولیت عالمان را در مقابله با پدیده هایی نظیر تقلب علمی بیشتر از کارکردی می داند می تواند از مسئولان برآید.

به هر حال اقدام برای مبارزه با یک پدیده یا تسری یک فرهنگ باید قابل سنجش باشد اما تا کنون سنجه ای ویژه و امیدوار کننده از سوی نهادها و دستگاههای مسئول کشور درباره مبارزه با پدیده تقلبهای علمی معرفی نشده و صرفا برخی تصمیمات و جهت گیریهای بخشی دانشگاهها یا وزارتخانه ها به چشم می خورد این در حالیست که دولتها و نمایندگان مردم نیز باید در کنار جامعه عالمان نسبت به دفع خطر توسعه تقلب علمی حساس و مسئول باشند.

جامعه رسانه ای نیز در کنار عالمان، دولتمردان و مجلسیان با رصد اقدامات فرهنگی و حقوفی در ارتباط با پدیده "تقلب علمی" در کشور به دنبال ادای سهم خود به جامعه علمی و فرهنگی و فرد فرد مردم است.