تعزیه با پرداختن به موضوع قیام امام حسین (ع) و واقعه عاشورا با استفاده از نمادهای مختلف نمایشی با مخاطب خود بیشترین ارتباط را برقرار می‌کند. این ارتباط تا حدی است که مخاطب با توجه به آشنایی کامل با موضوع مورد نظر، در هر بار تماشای آن اشک می‌ریزد و منقلب می‌شود.
استفاده درست و مناسب از نمادهای نمایشی در تعزیه باعث شده تا این آئین کهن ملی و مذهبی بعد از گذشت سال‌ها همچنان طراوت و جذابیت خاص خود را حفظ کند. از این رو در ایام ماه محرم در نقاط مختلف ایران شاهد برگزاری مراسم تعزیه و شبیه‌خوانی هستیم.
آماده‌سازی عروسک‌های اپرای عروسکی "عاشورا"
در تئاتر ایران و آثار نمایشی اجرا شده در سالن‌های مختلف کشور نیز رد پایی از تعزیه به چشم می‌خورد و هنرمندان مختلف در آثار خود از شیوه و نمادهای تعزیه استفاده می‌کنند و از آنها بهره می‌برند. اما شاید کمتر هنرمندی تعزیه را به صورت عروسکی اجرا کرده و به صحنه برده باشد.
این روزها بهروز غریب‌پور، از اساتید برجسته نمایش عروسکی، قصد دارد تعزیه را به صورت اپرایی عروسکی به صحنه ببرد. غریب‌پور پیش از این نیز دو اپرای عروسکی "رستم و سهراب" و "مکبث" را در ایران و خارج کشور به صحنه برد که مورد استقبال مخاطبان و علاقمندان به تئاتر و نمایش عروسکی قرار گرفت.
تالار فردوسی بنیاد فرهنگی هنری رودکی این روزها میزبان گروه نمایش عروسکی "آران" است که در حال آماده‌سازی عروسک‌ها و اپرای عروسکی "عاشورا" برای اجرا در بخش ویژه بیست و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر و همچنین اجرای عمومی هستند.
در مجاورت تالار کارگاهی کوچک قرار دارد که در آن عروسک‌های اپراهای مختلف از جمله عاشورا توسط غریب‌پور و گروهش ساخته می‌شوند. علی پاکدست چهره آشنای تئاتر عروسکی و مسئول کارگاه ساخت عروسک در کارگاه و در کنار دیگر اعضای گروه به چشم می‌خورد.
گروه در حال آماده‌سازی دکور اپرا است و برخی از بازی‌دهندگان عروسک‌ها نیز مشغول تمرین میزانسن‌های عروسک‌های خود هستند. غریب‌پور با دقت تمام به حرکات عروسک‌ها نگاه می‌کند و نکات مورد نظر را متذکر می‌شود. بعد از تست نورهای مورد نظر در هر صحنه بخش‌هایی از اپرا که درباره سپاهیان عمر ابن سعد است اجرا می‌شود.
نکته قابل توجه این است که عروسک‌های نخی با ابعادی کوچک در قاب صحنه تالار و در زیر نورهای موجود، ابعادی بزرگتر گرفته و گاه به اندازه یک انسان بالغ به نظر می‌آیند. نورپردازی زیبای صحنه نیز حال و هوای بیابان و صحرای کربلا را در ذهن تداعی می‌کند.
سواران به همراه اسب‌های خود در پی ابن سعد حرکت می‌کنند و این حرکت با تغییراتی که غریب‌پور در میزانسن‌ها می‌دهد، به واقعیت نزدیکتر می‌شود. رنگ‌ها و حرکات عروسک‌ها به گونه‌ای است که مخاطب تصور می‌کند به تماشای فیلمی نشسته و مجذوب آن شده است.
لحظاتی بعد یک به یک وقایع کربلا روی صحنه شکل می‌گیرد و تعزیه‌ای زیبا توسط عروسک‌هایی زنده به تصویر کشیده می‌شود. نبرد میان حق و باطل و مبارزه امام حسین (ع) و یارانش وفادارش در قالب صحنه‌های زیبا در صحنه نمایش عروسکی اجرا می‌شوند.
غریب‌پور درباره اجرای اپرای عروسکی "عاشورا" و استفاده از تعزیه می‌گوید: یکی از دغدغه های همیشگی من هنگام تحقیق روی تعزیه و تماشای آن استفاده از ظرفیت‌های تعزیه برای معاصر شدن بوده است. تعزیه‌خوان‌ها و اهالی تئاتر مذهبی ما از دوران صفویه تا امروز کوشش کردند از امکانات مختلف بهره‌برداری کنند تا تعزیه هم جوابگوی خواسته‌های اعتقادی مردم باشد و هم جذابیت‌های تصویری و تأثیرگذار را افزایش دهد.
وی ادامه می‌دهد: در دوران صفویه به کوشش تئاترخوان‌ها، فرشتگان توسط دستگاه منجنیق وارد صحنه می‌شدند که این کار حال و هوایی تصویری و نمایشی‌تر به تعزیه می‌داد. قدیمی‌ترین عروسک‌های میله‌ای شمر و درویش و چند شخصیت دیگر در موزه "اپراتسوف" مسکو نگهداری می‌شود که مربوط به دسته‌های عزاداری ایرانیان است. بعدها کوشش‌های دیگری شد تا با تعبیه کانالی از زیر فضای تکیه و عبور برخی شخصیت‌ها، حضور ناگهانی آنها در صحنه نمایش استفاده شود.
این مدرس تئاتر عروسکی این روند را نشاندهنده وجود جریانی فعال در تعزیه برای جذابتر شدن آن برای مخاطب می‌داند و می‌گوید: بیشتر این توجه‌ها از ناحیه افرادی شده که اعتقادات مذهبی داشته‌اند و توانایی هنری آنها کمتر بوده است. از این رو هنرمندان تئاتر باید در راستای معاصر کردن تعزیه گام بردارند. کارگردان‌هایی روی فرم‌ها و قابلیت‌های تعزیه و فاصله‌گذاری ملهم از آن کار کردند که همه در حد فرمالیستی باقی ماند.
غریب‌پور می افزاید: من دنبال راه حلی بودم تا از طریق بکارگیری امتیازات غیر قابل انکار تعزیه به شکل نمایشی جدید دست پیدا کنم. معتقدم تعزیه اپرای شرقی است و پس از اجرای دو اپرا که هر دو برگرفته از موسیقی و ساختار موسیقایی غربی بودند، تلاش کردم تعزیه را از شکل ثابت خود درآوردم و با حفظ امتیازات تعزیه و هم ملهم از تجربیات اپرای غربی، اپرای عروسکی "عاشورا" را به اجرا درآورم.
وی درباره امتیاز استفاده از عروسک به جای بازیگر می‌گوید: در نمایش عروسکی امکان نشان دادن اسطوره و قهرمان‌ها بدون تصوری از پیشینیه شخص بازیگر و تأثیر مثبت و منفی آن وجود دارد و می‌توان بدون این تصورات پرسوناژی را روی صحنه نشان داد. در دنیای تئاتر پیشینه بازیگر نقش رستم روی نقش اثر می‌گذارد، ولی در دنیای نمایش عروسکی بدون اینکه تماشاگر بیوگرافی بازیگر را به نقش اضافه کند، شخصیت‌ها را به نمایش درمی‌آوریم.
بهروز غریب‌پور طراح و کارگردان اپرای عروسکی "عاشورا"
کارگردان اپرای عروسکی "عاشورا" با اشاره به استفاده از اشعار محتشم کاشانی در این اپرا تأکید می‌کند: با این کار قصد داشتم قدرشناسی خود را به یکی از مرثیه‌سرایان بی‌نظیر شعر مذهبی‌مان نشان دهم. همچنین استفاده از این اشعار این امکان را فراهم می‌کند تا روایت را آنچنان که باید و شاید نشان دهیم.
غریب‌پور درباره تعداد عروسک‌ها و مدت زمان اپرای عروسکی "عاشورا" می‌گوید: این اپرا از 72 عروسک تشکیل شده که در 72 دقیقه اجرا می‌شود. البته بدون تصمیم‌گیری قبلی تعداد دقایق اجرای اپرا با تعداد عروسک‌ها یکسان شد که این خود نکته‌ای قابل توجه برای گروه تئاتر عروسکی "آران" بود.
اپرای عروسکی "عاشورا" در بیست و هفتمین جشنواره تئاتر فجر در تالار فردوسی به صحنه می‌رود و بعد از جشنواره به اجرا ادامه می‌دهد. بهزاد عبدی آهنگساز نمایش بوده که در ارکستر ملی اوکراین ضبط شده است. پاکدست طراح و علی ابوالخیریان قالب‌گیر عروسک‌ها، مریم اقبالی سرپرست کارگاه ساخت عروسک و هنگامه سازش سرپرست کارگاه ساخت دکور هستند.
غریب‌پور علاوه بر کارگردانی، طراحی صحنه و نور اپرای عروسکی "عاشورا"، پژوهش، تنظیم و بازآفرینی این اثر را نیز انجام داده است.
نظر شما