افروغ در گفتگو با مهر: از تعطیلی فکر نگرانم / مکانیزم ها در خدمت شعارها و برنامه ها نیستند

دکتر عماد افروغ در ادامه گفتگو با خبرنگار مهر در مرور و تحلیل سیاستهای حوزه های فرهنگی و علم و فناوری برنامه پنجم توسعه ، ضمن اشاره به تاکید رهبر معظم انقلاب در سیاستهای علم و فناوری این برنامه مبنی بر تحول و ارتقای علوم انسانی با تقویت جایگاه و منزلت این علوم، جذب افراد مستعد و با انگیزه، اصلاح و بازنگری در متون و روشهای آموزشی، ارتقای کمی و کیفی مراکز فعالیتهای پژوهشی و ترویج نظریه پردازی، نقد و آزاد اندیشی گفت: بحث تحول و ارتقای علوم انسانی مطرح شده است چون  امروز به نظر می رسد جایگاه علوم انسانی در کشور جایگاه درخوری نیست و زیر سایه سنگین علوم طبیعی قرار گرفته و جایگاه اصیل و واقعی خود را از دست داده است.

ارزیابی علوم انسانی با شاخصهای علوم دقیقه جفا است

این استاد جامعه شناسی با بیان اینکه "اکنون علوم انسانی منزلت شایسته خود را در سیاستگذاریهای آموزشی و پژوهشی ندارند" گفت: در حالی که در جامعه ایرانی باید با وجود عواملی مانند فرهنگ ایرانی و انقلاب اسلامی همواره شاهد جایگاه بالاتر علوم انسانی نسبت به علوم دقیقه باشیم ، اما کماکان علوم دقیقه در سیاستگذاریها حاکم هستند و به علوم انسانی خط می دهند. متاسفانه شاخصها و ملاکهای مهندسی و پزشکی حاکم هستند و عالمان انسانی نیز با تراز و محک آنها مورد ارزیابی قرار می دهند. این یک مصیبت است، مصیبتی است که هم سراغ اندیشمندان و استادان علوم انسانی می آید و هم مصیبتی است که سراغ جامعه و فرهنگ و انقلاب می رود. اینکه علوم انسانی را با شاخصهای علوم دقیقه ارزیابی کنیم، جفا است.

برخی نهادها اجازه نواندیشی را سلب کرده اند

عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی خاطرنشان کرد: اگر انقلاب اسلامی یک وجه نرم افزاری، فرهنگی، فلسفی و فکری پر رنگی دارد ، خواه ناخواه باید جایگاه فلسفه و فکر و نظریه پردازی شجاعانه دارای جایگاه قابل قبول تری باشد. این در حالی است که در حال حاضر به هیچ وجه شاهد این جایگاه نیستیم که شخصا معتقدم کشور در این زمینه روند افولی و سیر قهقرایی نیز طی می کند که به هیچ وجه این شرایط زیبنده جمهوری اسلامی ایران نیست.

عماد افروغ با بیان اینکه "ما دچار نقض غرض شده ایم" درباره الزامات نهادینه شدن نقد و نظریه پردازی در جامعه گفت: در واقع نظریه پردازی، آزاد اندیشی و نقد عمدتا با عرصه قدرت غیر رسمی  گره خورده اما متاسفانه دچار نقض غرض شده ایم زیرا قدرت غیر رسمی مان ضعیف است اما دم از نظریه پردازی می زنیم. برخی دستگاهها و نهادها نیز به اندازه کافی فضای ملاحظه کاری، محافظه کاری و خود سانسوری را سنگین کرده اند که اجازه نو اندیشی را سلب کرده اند. بالاخره یا عرصه رسمی شجاعت و آزادمنشی بیشتری به خرج دهد و یا حداقل به ملزومات آزاد اندیشی و نقد تن دهند . به عبارتی نبایدعرصه مدنی تضعیف شود.

مکانیسم ها در خدمت شعارها نیستند

وی ارتباط صنعت و دانشگاه را از فرازهای دیگری یاد کرد که مقام معظم رهبری در سیاستهای برنامه پنجم توسعه مورد تاکید قرار داده اند و به مهر گفت: البته ارتباط صنعت و دانشگاه همیشه حداقل در شعار در دستور کار بوده اما به ملزوماتش توجه نشده است. شعارها خوب است اما مکانیسم ها در خدمت این شعارها نیستند. اگر قرار است دانشگاه با صنعت پیوند بخورد باید این پیوند در ذیل یک معرفت شناسی علمی خاص تعریف شود، آن معرفت شناسی که معتقد است بین "علم و فرهنگ" و "علم و جامعه" رابطه وجود دارد بنابراین باید ابتدا معرفت شناسی را تعریف کنیم و بعد دم از ارتباط صنعت و دانشگاه بزنیم.

وقتی رئیس دانشگاه را مقام سیاسی انتخاب کند ، دانش به صنعت پیوند نمی خورد

این جامعه شناس افزود: همچنین برای تحقق ارتباط صنعت و دانشگاه باید دانشگاه از استقلال نسبی برخوردار باشد تا بتواند با صنعت ارتباط بگیرد. دانشگاهی که مستقل نیست و وابسته به تصمیمات دولتی است و دانشگاهی که رئیس اش را هم مقامات سیاسی تعیین می کنند، مسلم است که استقلال و آزادی عمل ندارد. دانشگاهی که استقلال و آزادی عمل ندارد، مسلم است که احساس رقابت هم نمی کند و در این حال دیگر ارتباط دانشگاه با صنعت هم بی معنا می شود. ظاهرا به نظر می رسد که داریم با این حرفهای خوب به صورت مجمع الجزایری برخورد می کنیم.

عماد افروغ در میانه صحبت از استقلال دانشگاه در پاسخ به اینکه روسای دانشگاهها بر طبق قانون توسط وزیر علوم یا وزیر بهداشت منصوب می شوند، تاکید کرد: "اکنون برای پیشرفت هم به اصلاح قوانین نیاز داریم و هم به اصلاح نوع نگاهی که شورای عالی انقلاب فرهنگی به دانشگاهها دارد."

دانشگاهها باید بیشتر خط بدهند و کمتر خط بگیرند

وی افزود: استقلال و آزادی عمل هم در پذیرش دانشجو می تواند خود را نشان دهد، هم در ملاکهای داوری و ارزشیابی استادان و هم در رشد کیفی اش و هم در ارتباط دانشگاه با جامعه و صنعت می تواند خود را نشان دهد.  اگر رقابت از عرصه فکر و اندیشه گرفته شود دیگر نباید توقع رشد داشت. اکنون دانشگاههای کشور فاقد رقابت هستند. ساحت علم ساحت خط دهی است نه خط گیری. اما در حال حاضر دانشگاهها بیشتر خط می گیرند تا خط بدهند.

نظام فرهنگی باید به نظام سیاسی خط بدهد

این استاد دانشگاه با بیان اینکه "در حال حاضر نظام سیاسی کشور در حال خط دهی به نظام فرهنگی است" به مهر گفت: نهادهای فکر ساز اعم از حوزه های علمیه و دانشگاهها متاسفانه به خاطر این نظام سازی به جای اینکه خط دهند، به غلط خط می گیرند. البته در این بین حوزه های علمیه بیشتر ضرر  کردند زیرا حوزه ای که یک عقبه تمدنی و فرهنگی داشته و باید پی به قابلیتهایش می برد، خود را ارزیابی می کرد و به علم بومی یاری می رساند، نه تنها خود را ارزیابی نکرد و قابلیتهای فرهنگی و تمدنی خود را فهم نکرد بلکه در پیوند وحدت حوزه و دانشگاه بیشتر تابع دانشگاه شد.

وی افزود: متاسفانه اطلاع دقیق دارم که برخی مراکز مطالعاتی حوزه وقتی می خواهد فعالیتی داشته باشد از دانشگاه اجازه می گیرند. این مصیبت مضاعف است و به تفسیر غلطی برمی گردد که از قدرت وجود دارد که قدرت را فقط در وجه رسمی اش به تصویر می کشد و از قدرت مدنی، قدرت نقد و از قدرت نهادهای تاریخی غافل می شود.

بودجه ها به سمت پژوهش های "دهان پر کن" نروند

عماد افروغ درباره تاکیدات مقام معظم رهبری در سیاستهای علم و فناوری برنامه پنجم توسعه بر مشارکت بخش غیر دولتی در تولید علم و فناوری گفت: مجریان متوجه باشند که اگر واقعا مشارکت بخش غیردولتی در تولید علم را می خواهند، دست از تمرکزگرایی بردارند. یعنی با تمرکزگرایی و نگاه سلسله مراتبی تمرکز گرایانه نمی شود مراکز علم ساز در عرصه مدنی را تقویت کرد. همچنین در سیاستهای علم و فناوری برنامه پنجم توسعه سهم بودجه پژوهش از تولید ناخالص ملی را 3 درصد قرار داده است. مجریان برنامه باید متوجه و مراقب باشند که پروژه های پژوهشی به خوبی انجام شود یعنی بودجه ها به سمت پژوهش های بنیادین برود و فقط "دهان پر کن" و عددی و رقمی نباشند.

اندیشه های امام (ره) مبنای برنامه ریزیها قرار گیرد

این جامعه شناس در تبیین تاکیدات مقام معظم رهبری در سیاستهای فرهنگی برنامه پنجم توسعه به مهر گفت: مقام معظم رهبری در سیاستهای فرهنگی برنامه پنجم توسعه ، به زنده نگاه داشتن اندیشه دینی و سیاسی امام (ره) به عنوان معیار اساسی سیاستگذاریها و برنامه ریزها تاکید کرده اند. این یک بحث کاملا کلیدی است یعنی باید اندیشه دینی و سیاسی امام راحل را فهم کرد و آن را مبنای سیاستگذاریها و برنامه ریزیها در عرصه های مختلف قرار داد. به هر حال این اندیشه ها روشن هستند و اگر برخی ابهامی دارند، بروند و وقت بگذارند و اندیشه امام را مطالعه کنند و سپس آن را اساس سیاستگذاریها و برنامه ریزیها قرار دهند.

مقابله عقلانی و عملی با خرافه و انحرافات معنوی

عماد افروغ افزود: مقام معظم رهبری در ابلاغ سیاستهای برنامه پنجم توسعه به مقابله با جریانات انحرافی در حوزه دین و زدودن موهومات تکیه کرده اند. به نظر می رسد که جریانات انحرافی و موهومات امروز سکه رایج است و فقط هم منشا آن به درک های خرافی مردم برنمی گردد بلکه به برخی رضایتمندیهای بدنه هایی از حاکمیت از این خرافه سازیها نیز برمی گردد. به نظر می رسد جمودگرایی بر ظواهر و ظاهرگرایی و اشعری گری فقط ریشه های غیر رسمی ندارد بلکه گاه ریشه های رسمی نیز دارد. یعنی این ظاهرگرایی در ساحتی از تصمیم گیریها و رفتارهای اصحاب قدرت رخنه کرده است. بی تردید وقتی به عقلانیت توجه نکنید و به گونه ای اسیر توهم شوید و وقتی دایره مشارکت را محدود کنید خواه نا خواه فضا برای ظاهرگرایی فراهم می شود.

با گونه ای تفکر ضد عقلانی روبرو هستیم

عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی خاطرنشان کرد: وقتی فضا برای ظاهرگرایی ایجاد می شود نقش علمای دین و روشنفکران حقیقت گرا برای عمق بخشیدن معرفت دینی مردم و مقابله جدی با مظاهر مختلف خرافه و خرافه سازان مضاعف می شود. در حال حاضر چه در عرصه رسمی و چه در عرصه غیر رسمی با گونه ای تفکر ضد عقلانی روبرو هستیم که این وظیفه همه درد آشنایان را سنگین می کند که با این قضیه مقابله کنند و خوشحالم که مقابله با خرافه و خرافه سازیها در تاکیدات مقام معظم رهبری در سیاستهای برنامه پنجم توسعه آمده است.

وی افزود: مقام معظم رهبری در سیاستهای فرهنگی برنامه پنجم توسعه به ایجاد درک مشترک از چشم انداز 20 ساله اشاره کرده اند بنابراین اگر ابهامی و تردیدی برای کسی درباره چشم انداز 20 ساله و ضرورت تحقق آن وجود دارد و اگر "ان قلت هایی" درباره این چشم انداز دارند آن را اصلاح کنند. بنابراین باید تلاش شود تا گروهها و نخبگان مختلف به درک مشترک نائل آیند.

به خاطر اقتصاد زدگی ها، سیاست زدگی ها و کمیت زدگی ها سخت دچار مشکل اخلاق شده ایم

عماد افروغ با بیان اینکه مقام معظم رهبری در فرازهایی از سیاستهای برنامه پنجم توسعه به اصول اخلاقی اشاره کرده اند گفت: به نظر بنده سخت به اصول اخلاقی نیاز داریم. جامعه ما به رغم اینکه مبنای اخلاقی دارد، انقلاب ما به رغم اینکه غایت اخلاقی دارد اما بخاطر اقتصاد زدگی ها، سیاست زدگی ها و کمیت زدگی ها سخت دچار مشکل اخلاق شده ایم. اگر نگویم دچار بحران اخلاق شده ایم اما می گویم که سخت دچار مشکل اخلاقی در جامعه شده ایم که بخشی از آنها به نوع رفتارها و سیاستها برمی گردد.

تحقق برنامه پنجم دولت برنامه پذیر می خواهد

این استاد دانشگاه درباره ویژگیهای دولتی که می تواند برنامه پنجم توسعه را محقق کند، گفت: دولت باید دولت با برنامه و عقلانی باشد و برای مشارکت مردم در سطوح مختلف حساب باز کرده باشد مگر بخواهد بر اساس پندارهای شخصی و تشخیص های فردی خود پیش برود! هر قدر هم این تصمیم ها و پندارهای شخصی درست باشد اما کشور را به مقصد نمی رساند زیرا حتما باید دیگران را در اداره کشور مشارکت داد. مشارکت دیگران حتی اگر روی صحت مسیر ما اثر نگذارد اما بر روی توجیه مسیر اثر می گذارد. ضمن اینکه بر روی محتوای مسیر نیز اثر می گذارد و در سطحی دیگر نیز حداقل افراد مشارکت کننده پای سختی ها با مجموعه مشارکت پذیر می ایستد.

عماد افروغ با بیان اینکه "مگر می شود کشور جمهوری اسلامی ایران را بدون مشارکت مردمی اداره کرد." گفت: امام (ره) می فرمایند که مردم را باید مشارکت داد. مشارکت مردم فقط به "الله اکبر گفتن" نیست یعنی نگاه به مردم نباید نگاه توده وار و هیجانی باشد زیرا آرمانهای بنیان گذارانقلاب اسلامی می گوید که مردم از اقشار مختلف تشکیل شده و باید در اداره کشور همکاری کنند، نظارت کننده باشند و در تصمیم گیریها و اجرا نقش آفرین باشند.

من از تعطیلی فکر نگرانم

وی افزود: از ملزومات تحقق برنامه پنجم توسعه پرهیز از شعارهای کلی و کلی گویی و نگاه برنامه ای، استراتژیک و عملیاتی است و این امکان ندارد مگر اینکه با عقلانیت میانه خوبی داشته باشیم. تحقق برنامه پنجم توسعه امکان ندارد مگر اینکه از احساس گرایی و عاطفه گرایی صرف فاصله بگیریم. تحقق برنامه پنجم توسعه امکان ندارد مگر اینکه از توهم فاصله بگیریم. متاسفانه این توهم ها امروز باعث شده که فکر تعطیل شود و من نگرانم! وقتی عده ای هستند که هیچ تره ای برای تفکر خورد نمی کنند، بنابراین فقط برای "پز دادن" است که بگوییم گروههای فلسفه و اتاقهای فکرمان توسعه پیدا کرد.

عماد افروغ جامعه شناس در پایان مصاحبه مشروح با خبرگزاری مهر گفت: اگر برایمان مهم است که یک کشور برنامه محور و چشم انداز 20 ساله  داشته باشیم و اگر می خواهیم آرزوی همیشگی مان که راه رفتن بر طبق یک نقشه بود، برآورده شود بنابراین باید ملتزم به نقشه راه باشیم. باید شاهد تحقق بند بند سیاستهای برنامه های کشور باشیم ولی اگر به این سیاستها جامه عمل پوشیده نشود به تدریج مردم از هر گونه برنامه و استراتژی و فکر فاصله می گیرد و یک فضای روزمرگی حاکم می شود که من فکر می کنم به حد کافی شاهدش هستیم.

...............................................
مصاحبه از نیما شایان