به گزارش خبرگزاری مهر، دکتر محسن اسماعیلی عضو حقوقدان شورای نگهبان با بیان اینکه مردمسالاری دینی در حقیقت یک روش مردم‌مدارانه برای اجرای حاکمیت الهی است اظهار داشت: عملکرد بد حاکمان دینی نباید به پای دین و این نظریه نوشته شود. اجرای بد یک نظریه نباید موجب نادیده گرفتن اصل نظریه شود. ما با اینکه معتقد به حاکمیت الهی هستیم در عین حال معتقدیم که حاکمیت الهی از طریق خود مردم اعمال می شود و اینگونه به مفهوم مردمسالاری دینی می رسیم.
اسماعیلی در گفت و گو با دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای ، با بیان اینکه وقتی رهبری این مسئله را مطرح کردند، عده ای دچار کج فهمی شدند و گفتند اصلاً چنین مفهومی نادرست و تناقض آمیز است چون مردمسالاری با دینی بودن نمی سازد یادآور شد: این ناشی از همان تاریخچه ای است که در ذهن آنها بود و خیال می کردند مردمسالاری موقعی پیدا می شود که ما خداسالاری و دین را نفی کرده باشیم.
مردمسالاری به مثابه یک روش در حاکمیت دین قابل استفاده است
عضو حقوقدان شورای نگهبان با اشاره به اینکه مردمسالاری به مثابه یک روش در حاکمیت دین قابل استفاده است گفتگوهای امام خمینی(ره) با برخی رسانه ها را پیش از انقلاب یادآور شد و افزود: شهید مطهری بعد از پیروزی انقلاب این فرمایش امام را تئوریزه کرد و اینگونه گفت "در جمهوری اسلامی جمهوریت قالب است و اسلام محتوا. یعنی آرای مردم و مردمسالاری ظرفی است که در آن احکام الهی را می ریزیم." بنابراین خواست و رأی مردم در اینجا مقید است به اینکه در چارچوب احکام دین باشد، تفاوت ما با دیگران همین‌جاست.
مردمسالاری دینی دچار کج‌فهمی دوستان و غرض ورزی دشمنان
اسماعیلی ضمن مخالفت با اینکه مردمسالاری سوغات غرب قلمداد شود گفت: متأسفانه بعضی از متفکران مسلمان هم در مقابل این گزاره موضع گرفته‌اند. میگویند مردمسالاری سوغات غربی است و با مبانی دینی ما نمیتواند سازگار باشد. ما می‌گوییم این یک روش است. همانگونه که ما از روشهای دیگری برای تحقق اهداف اسلامی استفاده می کنیم، مثلاً از تکنولوژی مردمسالاری انصافاً در میان روشهای متفاوتی که وجود دارد، کم هزینه ترین است نه اینکه بی هزینه است. کم هزینه ترین و کم اشکال ترین است.
وی تصریح کرد: متأسفانه نظریه مردمسالاری دینی از یکسو دچار کج‌فهمیهای دوستان و از سوی دیگر موجب غرض ورزی دشمنان شده است.
تبیین حکیمانه نظریه مردمسالاری دینی عامل اجرای دین و احکام شرعی با تمایل مردم است
اسماعیلی یادآور شد: ما باید به هر دو آسیب، عاقلانه و به صورت منطقی پاسخ دهیم. تبیین حکیمانه نظریه مردمسالاری دینی به ما کمک می کند تا اهداف دین و احکام شرعی را راحت تر و با تمایل مردم اجرا کنیم. به همین دلیل امام(ره) به همان اندازه که به اسلامیت نظام اهمیت میداد به جمهوریت هم اهمیت می داد. به همان اندازه که راضی نبود ذرهای و سر سوزنی از احکام دور شویم به همان اندازه اجازه نمیداد که ذره ای اصل انتخابات در کشور زیر سؤال برود و شرکت مردم در انتخابات کمرنگ و بیاثر تلقی شود.
عضو حقوقدان شورای نگهبان افزود: رهبر انقلاب نیز در دوران نزدیک به بیست‌ساله رهبری خودشان این را به شدت دنبال کرده‌اند. تأکیدی که ایشان به اهمیت انتخابات در هر دوره دارند نشانه همین اهمیت است. تا الان هم ما نسبت به کشورهای مشابه بالاترین تعداد شرکت کنندگان در انتخابات را داریم.
نگاه تشریفاتی به رأی مردم با مبانی رهبر انقلاب همخوانی ندارد
رئیس دانشکده حقوق دانشگاه امام صادق(ع) با تأکید براینکه یکی از کج فهمیها درباره تحقق مردمسالاری این است که آن را فقط در مشارکت در انتخابات ببینیم اظهار داشت: بگذریم از کسانی که اصولاً برای رأی مردم جایگاه قائل نیستند یا بر اساس تفکرات خاص خودشان معتقدند که رأی مردم حداکثر به صورت یک تشریفات و تزئین مورد احتیاج است اما این گرایش کاملاً با مبانی رهبر انقلاب و دین ما ناهمخوان است.
به هر حال از قانون اساسی و از رهنمودهای رهبر انقلاب کاملاً برمی آید که اکتفا به شرکت مردم در انتخابات، معنایش تحقق مردمسالاری ناقص و غیرمفید است.
اسماعیلی با اشاره به اینکه مردم علاوه بر اینکه در انتخابات به عنوان رأی دهنده شرکت می کنند، باید بتوانند به عنوان انتخاب شونده هم شرکت کنند اذعان داشت: فقط مشارکت نیست، رقابت هم پایه‌ای از پایه های مردمسالاری است. زمانی می توان به مردمسالاری دینی به شکلی که مورد نظر قانون اساسی است رسید که آحاد مردم همانگونه که در انتخابات شرکت میکنند و نه فقط به عنوان یک حق بلکه به عنوان یک وظیفه این کار را انجام می‌دهند بتوانند در صورت داشتن شرایط برای احراز مناصب عمومی با همدیگر رقابت کنند. این که افراد بیشتری تمایل داشته باشند تا در ارکان حاکمیت حضور داشته باشند و برای اداره جامعه به طور مستقیم دخالت کنند، خود پارامتری دیگر برای سنجش میزان تحقق مردمسالاری دینی است.
نظارت مردمی مهمترین ساخصه مردمسالاری دینی است
وی نظارت مردمی را مهمترین شاخصه مردمسالاری دینی دانست و گفت: وقتی مردم مشارکت کردند چه به عنوان رأی دهنده و چه به عنوان رأی گیرنده تازه شروع کار است. در مردمسالاری دینی شرکت در انتخابات پایان کار نیست، تازه آغاز کار است.
این‌جاست که مردم باید بر منتخبان خود نظارت کرده و ببینند آیا در همان مسیری که برایشان تعیین شده حرکت میکنند، یا نه. به همین دلیل است که نظارت عمومی مردم بر حکومت در اصل هشتم قانون اساسی نه به عنوان یک حق، بلکه به عنوان یک وظیفه تلقی شده، یعنی نظارت مردم بر حکومت، یک وظیفه ملی و دینی است. کسی نمیتواند کنار بکشد. مردم بعد از رأی دادن، باید بر منتخبانشان براساس همان معیارها مراقبت کنند.
اسماعیلی افزود: خوشبختانه قانون اساسی ما در این زمینه ظرفیت بالایی دارد و یکی از نمادهای اصلی مردمسالاری دینی همین‌جاست. ما هیچ مقامی را در جمهوری اسلامی نداریم که خارج از حوزه نظارت مردم باشد. حتی رهبری هم که یک مقام قدسی و معنوی است و ما برایش غیر از زعامت سیاسی، رهبری معنوی هم قائل هستیم به همین دلیل از واژه ولایت استفاده می کنیم که یک نوع همبستگی و نزدیکی قلبی را می رساند خارج از قلمرو نظارت نیست و مجلس خبرگان طبق اصل صد و هفتم قانون اساسی بر رهبری نظارت می کند.
به تعبیر امام (ره) در نظام اسلامی حکومت بر قلبها جاری است
عضو حقوقدان شورای نگهبان با اشاره به اینکه امام(ره) این تعبیر را داشتند که در نظام اسلامی حکومت بر قلبها صورت می گیرد گفت: فرق ما با مردمسالاری های دیگر همین است. در کشورهای غربی اگر با تعریف خودشان هم مردمسالاری هست، به صورت فیزیکی یا ظاهری وجود دارد. از طرف دیگر اگر میزان آرایی را که در آمریکا یا فرانسه که میگویند ما مهد مردمسالاری هستیم، در نظر بگیرید،به مراتب پایین تر از میزان مشارکت در کشور ماست.همان اندازه از مشارکت هم برخاسته از احساسات و عواطف افراد نیست. در حالی که در جمهوری اسلامی مردم اگر شرکت می کنند، از روی انگیزه های باطنی و با عشق و علاقه می آیند رأی می دهند. در هیچ فرهنگی نمی توانید پیدا کنید که مشارکت سیاسی با انگیزه های معنوی و مذهبی صورت گیرد.
وی با اشاره به اینکه دیده شده مردم با وضو پای صندوقهای رأی می‌روند یادآور شد: مردم ایران برای رأی‌دهی قصد قربت می کنند و انتظار ثواب و پاداش از درگاه الهی دارند. این همان مردمسالاری دینی است ولی ما به این اکتفا نمی کنیم. واژه "امت همیشه در صحنه" واژه بسیار معناداری است که باید به آن پرداخت. مردم ما هیچگاه از صحنه فعالیت سیاسی غایب نمی شوند.
وی با اشاره به تفکر شهید مطهری گفت: ایشان میفرماید که باید توجه داشت که هر موقع حقوق شهروندی را در مقابل حاکمیت الهی قرار دهیم خدمتی به دین نکردیم و حتماً ضربه ای به دین وارد می کنیم. چون درخواست حقوق شهروندی و اینکه مردم بخواهند به حقوق آنها احترام گذاشته شود یک امر فطری است.
در قانون اساسی ایران بیشترین توجه به حقوق مردم شده است
اسماعیلی تصریح کرد: در قانون اساسی جمهوری اسلامی تعداد اصولی که مربوط به حقوق ملت است از تعداد اصولی که مربوط به رهبری است خیلی بیشتر است. اگر بخواهم بگویم هیچ شاید مبالغه باشد اما کمتر قانون اساسی را در دنیا پیدا می کنید که این اندازه به حقوق مردم توجه کرده باشد. ما یک قاعده مسلّم در معارف فقهی خودمان داریم که میگوید أدای حق‌الناس بر حق‌الله مقدم است یعنی اگر جایی بین حق‌الناس و حق‌الله ناگزیر به ادای یکی باشیم حتماً باید به حقوق مردم توجه کنیم. برای همین قرآن می فرماید ما پیامبران را فرستادیم "و أنزلنا معهم الکتاب و المیزان"، "لیقوم الناس بالقسط"؛ تا خود مردم بپا خیزند و حق خودشان را بگیرند و عدالت و قسط جاری شود. مطالبه حقوق شهروندی چیزی نیست که به عنوان یک امتیاز برای مردم تلقی شده باشد.
نظر شما