رفتار غیر کارشناسانه برای حذف کشند! / محیط زیست در معرض صدمه بیشتر

خبرگزاری مهر - گروه فناوریهای نوین: رسیدن کشند قرمز به بوشهر استانداری بوشهر را به تکاپوی رسیدگی درباره کشند قرمز انداخت به همین دلیل نمایندگان ارگانهای مختلف دریایی و سازمان مدیریت بحران وزارت کشور را در این استانداری جمع کرد تا نمایندگان شیلات، سازمان حفاظت محیط زیست و مرکز ملی اقیانوس شناسی گزارشهای خود از وضعیت حضور کشند قرمز در سواحل کشور را ارائه کنند.

وحید چگینی رئیس مرکز ملی اقیانوس شناس شناسی در گفتگوی مشروح با خبرنگار خبرگزاری مهر در اعلام آخرین گزارشهای کارشناسان این مرکز درباره وضعیت آبهای ساحلی کشور در مواجهه با پدیده "کشند قرمز" گفت: کشند قرمز به مرز خوزستان رسیده و احتمال گسترش آن در آبهای خوزستان طی روزهای آتی وجود دارد. هم اکنون فعالیت "کشند" در اطراف جزایر فارور، کیش و آبهای سطحی بندر لنگه کاسته شده و به سمت آبهای ساحلی استان خوزستان می روند. هنوز "کشند" به وضوح در آبهای اطراف جزایر قشم و نارک قابل مشاهده است.

* خبرگزاری مهر : گزارشی از آخرین مخاطرات و صدماتی که پدیده کشند قرمز به لحاظ اکوسیستمی در سواحل جنوبی کشور ایجاد کرده است وجود دارد؟

- وحید چگینی: مرگ و میر ماهیان و آبزیان در سطح وسیعی رخ داده و پلانکتونها، زئوپلانکتونها و فیتوپلانکتونها در اثر "کشند" از بین می روند. با کاهش چشمگیر زئوپلانکتونها در آبهای اطراف جزیره فارور مواجه هستیم. همچنین از آنجا که این موجودات خوراک آبزیان هستند لذا چرخه غذایی در نتیجه از بین رفتن آنها دچار آسیب شده است بنابراین باید انتظار داشته باشیم که سال بعد مشکلات بیشتری برایمان ایجاد شود.

تعداد زیادی از بی مهرگان، نرم تنان، خار پوستان، سخت پوستان، مار ماهیان و مرجانها از بین رفته اند یعنی موجوداتی از بین رفته اند که به نوعی در چرخه حیات موثر هستند و بخشی از اکوسیستم یا بوم سامانه محیط محسوب می شوند.

"کشند" به عنوان منشا تلف شدن تعدادی از لاکپشتهای دریایی در اطراف ساحل بندر لنگه گزارش شده و همچنین بخشی از مرجانهای شاخه گوزنی به ویژه در جزایر لارک و قشم به دنبال "کشند" و ایجاد خفگی و کاهش نور سفید شده اند.

*برآوردی از میزان مرگ و میر ماهیان در خلیج فارس در اثر "کشند" وجود دارد؟ 

- این آمار باید توسط سازمان شیلات اعلام شود اما تاکنون سازمانهای ذی ربط برآورد دقیقی را ارائه نکرده اند. البته به تازگی صحبت از اتلاف 30 تن ماهی در جریان بروز پدیده "کشند" شده است.

*آیا پدیده "کشند" در سواحل جنوبی کشور پدیده ای سمی است؟ در رابطه با آن مرکز ملی اقیانوس شناسی چه توصیه هایی  برای مردم دارد؟

- نوعی که تا کنون شناسایی شده است سمی نیست اما برای افرادی که دچار آلرژی و حساسیتهای پوستی هستند ایجاد مشکل می کند زیرا ممکن است در صورتی که این افراد داخل آب بروند پوستشان حساسیت نشان دهد. طبیعتا بوی تعفن نیز اذیت کننده است و به مردم توصیه می شود ماهی هایی که از این آبها گرفته می شود را خوب بشویند.

*"کشند" از کجا وارد سواحل جنوبی کشور شده و آیا ماندگاری 5 ماهه اش در آبهای جنوبی کشور طبیعی است؟

کشند قرمز در آبهای خلیج فارس نه تنها با گذشت 5 ماه از شناسایی از بین نرفته است بلکه در مرز ورود به آبهای خوزستان قرار دارد و ممکن است به آبهای خلیج فارس در سایر کشورهای منطقه نیز وارد شود

- حضور چنین مهاجم هایی در خلیج فارس بی سابقه نیست. 16 سال پیش نیز مشابه همین پدیده در خلیج فارس مشاهده شده است البته برخی کارشناسان معتقدند که "کشند" ناشی از یک نوع فیتوپلانکتون است که با طوفان گونو سال پیش به آبهای خلیج فارس در ایران آمده است. منتها تا به حال چنین پدیده ای با این وسعت و این ماندگاری در خلیج فارس دیده نشده است. یعنی پدیده ای که 5 ماه دوام پیدا کند و نه تنها از بین نرود بلکه گسترش بیشتری نیز پیدا کند، سابقه نداشته است. معمولا در کشورهایی نظیر کره جنوبی، ژاپن یا آمریکا و حتی در خلیج فارس که چنین پدیده هایی گزارش شده اند به اندازه 2 تا 3 هفته دوام داشته و سپس از بین رفته اند اما این بار وضع فرق کرده و "کشند" 5 ماه دوام پیدا کرده و در حال گسترش نیز است.

*ورود به فصل گرما تا چه اندازه می تواند بر گسترش "کشند قرمز" و در نتیجه آن صدمه به محیط زیست تاثیرگذار باشد؟

- در راه بودن فصل گرما مشکل را حادتر از گذشته می کند بنابراین باید یک فکر اساسی کرد. با افزایش دما طبیعتا این پدیده تبدیل به یک پدیده ماندگار در طول بهار و تابستان می شود لذا ممکن است مسئله در آینده حادتر شود.

*با توجه به گردش آب خلیج فارس آیا "کشند" در خلیج فارس هنوز هم باید یک دغدغه ملی تلقی شود یا باید یک دغدغه منطقه ای باشد؟

- آلودگی از تنگه هرمز شروع شد، به سمت هرمزگان آمد، سپس به سمت بوشهر رفت و اکنون ممکن است به سمت خوزستان و سپس به سوی کشورهای عربی برود بنابراین ممکن است بخش زیادتری از خلیج فارس را نیز پوشش دهد لذا این موضوع فقط ملی نیست و در حال تبدیل شدن به یک مسئله منطقه ای است.

* کارشناسان می گویند که امکان شناسایی وجود "کشند" در خلیج فارس زودتر از زمانی که این پدیده خود را با فریاد مرگ و میر ماهیان در خلیج فارس معرفی کند، وجود داشته است. آیا این را تائید می کنید؟

- بله! حداقل یک ماه قبلش امکان تشخیص پدیده وجود داشت.

* تحلیل مرکز ملی اقیانوس شناسی برای این تاخیر و یا به تعبیر برخی "سهل انگاری" چیست؟

سهل انگاری در تشخیص زودتر بروز پدیده کشند در خلیج فارس ناشی از فقدان سامانه پایش منسجم و خودمختاری سازمانهای مسئول در زمینه دریایی است

- ایران سامانه پایش منسجمی ندارد. البته سازمانهای مختلفی به طور جسته و گریخته و بدون ارتباط با یکدیگر کارهایی را انجام می دهند اما این وضعیت نمی تواند کشور را به جایی برساند. اینکه هر سازمانی برای خودش یک تکه ای را گرفته و فعالیتهایی منقطع و بدون تداوم انجام می دهد، نمی تواند کشور را به جایی برساند.

ایران سیستم داده های مرکزی دریایی ندارد و هر کس برای خودش و بدون اطلاع از همدیگر کار می کند. این شرایط کشور را در زمینه دریایی به جایی نخواهد رساند.

* پشنهاد مشخص مرکز ملی اقیانوس شناسی برای رفع سهل انگاریها و ایجاد امکانی برای تسریع در شناسایی پدیده های بحران زای دریایی و ارائه هشدارهای لازم به مردم و دستگاههای مختلف چیست؟

ایجاد سامانه پایش متمرکز، ایجاد بانک داده های دریایی متمرکز در کشور و انجام گشتهای دریایی منظم از ضروریات پیش آکهی دریایی است

رئیس مرکز ملی اقیانوس شناسی

 - باید کشورمان مجهز به سیستم پایش دائمی باشد. این پایش می تواند با استفاده از ماهواره و از طریق استفاده از تصاویر ماهواره ای انجام شود. تردیدی نیست که استفاده از علم اقیانوس شناسی ماهواره ای یکی از ابزارهای قدرتمند برای پایش و پیش آگهی است.

وقتی عکسهای ماهواره ای مربوط به یک ماه پیش از روز پدیده (کشند قرمز) تا کنون بررسی می شوند، ملاحظه می شود که  که این امکان وجود داشت تا با مطالعه آن عکسها اطلاع یافت که این پدیده در حال اتفاق است.

گشتهای دریایی و نمونه برداری از دیگر راههای پایش دائمی است. باید به طور فصلی در دریای خودمان گشت دریایی داشته باشیم و نمونه برداری کنیم تا مسائل مختلف دریا به خصوص محیط زیست دریا را بتوانیم تحت کنترل داشته باشیم.

بنابراین ایجاد یک سامانه پایش متمرکز، ایجاد بانک داده های دریایی متمرکز در کشور و انجام گشتهای دریایی منظم از راهکارهایی هستند که حوزه دریایی کشور برای پیشگیری و پیش آکهی به آنها نیاز دارد تا بتواند هشدارهای لازم را از قبل ارائه کند.

*حال که وضعیت به اینجا رسیده و ماندگاری "کشند" در آبهای ایران در خلیج فارس به 5 ماه رسیده است، مدیریت نهادهای مسئول دریایی کشور را در مهار و حداقل جلوگیری از پیشروی آن چگونه ارزیابی می کنید؟ 

برخی نهادها برای مبارزه با "کشند" در خلیج فارس چنان عجولانه رفتار می کنند که یکی از پیشنهادهایشان این است : "در خلیج فارس خاک رس بپاشیم!"

وحید چگینی

- در حال حاضر یک کارگروه ملی در رابطه با این موضوع در سازمان محیط زیست تشکیل شده که نمایندگان ارگانهای ذی ربط از جمله مرکز ملی اقیانوس شناسی در آن حضور دارند اما یک نکته جای تاکید دارد که راه حلهای پیشنهادی برخی نهادها آن قدر عجولانه است که ممکن است اجرایی شدن آنها منجر به صدمه بیشتر به محیط شود.

به عنوان مثال برخی پیشنهاد کرده اند که خاک رس بدون فسفات در خلیج فارس پاشیده شود. در حالی که از این راهکار در محیط های کوچک و محدود مانند حوضچه های پرورش ماهی و میگو استفاده می شود که امکان کنترل نیز وجود داشته باشد. به نظر می رسد نتیجه گیری از این راهکار که بخواهیم تن ها خاک رس داخل دریایی به وسعت خلیج فارس بپاشیم، بعید باشد. اصلا ممکن است این کار تبعات منفی  دیگری در بر داشته باشد و باعث مردن بیشتر کف زی ها یا مرگ و میر بیشتر مرجانها شود.

روشهای دیگری نظیر مبارزه بیولوژیکی نیز مطرح می شود اما مرکز ملی اقیانوس شناسی به عنوان مرکزی تخصصی تاکید دارد که باید حساب شده عمل کرد.

در حال حاضر باید روشهایی که در کشورهای دیگر تجربه شده را درباره این منطقه با این وسعت بررسی کنیم. همچنین ارتباط و تعامل با کشورهای اطراف در این زمینه امری ضروری است. یعنی علاوه بر انسجام ملی باید با کشورهای دیگر نیز ارتباط داشته باشیم. همچنین مدیریت در این زمینه باید واحد و منسجم باشد و مدیریت واحد برای تقسیم عادلانه کار بین دستگاهها و مراکز مختلف تلاش کند تا هر مرکزی فراخور توانمندیهای خود به حل موضوع کمک کند.