از گذشته هنر ايران چه خبر

نقشه ايران در 6000 تا 4000 پيش از ميلاد مسيح

به گزارش خبرنگار تجسمي خبرگزاري "مهر" ، قدمت هنر همزاد با تاريخ حيات انسان بر روي زمين است . قديمي ترين عصر زندگي نژاد كنوني انسان به دوره پارينه سنگي باز مي گردد  . نام ديگر پارينه سنگي  ،  " عصر حجر قديم"  است . اين دوره در حدود دو ميليون سال پيش ، با ساخت اولين ابزار هاي سنگي آغاز شد و با آخرين عصر يخبندان درحدود 11000سال قبل  از ميلاد مسيح پايان يافت . هنر پارينه سنگي از 32000 تا 11000 سال پيش به دودسته اصلي تقسيم مي شود : اشيائ قابل حمل ( پيكره هاي كوچك يا اشيائ تزئين شده اي كه از استخوان ، سنگ يا گل ساخته شده اند ) و هنر غارها  . طي اين دوره ويژگي هاي كلي هنر در همه جا تقريبا يكسان است .
ساكنان فلات ايران در دوره هاي اوليه عصر حجر در كوههايي كه گودي مركزي آن را در بر گرفته بود ، زندگي مي كردند . صحراهاي كنوني اين فلات در آن زمان در يا و درياچه بود . هنگامي كه  اين دريا ها خشك شدند  ، مردم از كوهها پائين آمدند و در تپه هاي حاصلخيز بوجود آمده در آنجا ها ساكن شدند .
تپه سيلك ، نزديك كرمان ، اولين محل آشكار شدن هنر دوره نوسنگي ( آخرين دوره عصر حجر ) در ايران است . طي اين دوره ، ساخت  ابزار خشن كوزه گري باعث بوجود آمدن كوزه گري خام شد . بر روي اين نمونه هاي بدست آمده  از اين دوره خطوط بي قاعده افقي و عمودي تقليدي از سبد ها كشيده شده است كه اولين نمونه هاي هنري در ايران محسوب مي شود .
طي سالهاي متمادي ابزار سفالگري توسعه مي يابد وبه تدريج نمونه اي ظريف تر و با كيفيت بالاتري توليد مي شود . ساغر هاي قرمز رنگي  كه بر روي آنها يك مجموعه از پرندگان ، گرازها و بزهاي وحشي با خطوط ساده سياه نقاشي شده بود در اين دوره ظاهر شد .

تپه سيلك كاشان ، اولين مركز شناخته شده تمدن در ايران

نقطه اوج پيشرفت نقاشي روي سفال ايران پيش از تاريخ ،  در حدود چهار هزار سال پيش از ميلاد مسيح آشكار شد . نمونه هاي متعددي همانند پياله نقاشي شده كشف شده در شوش ( 5000 تا 4000 سال پيش از ميلاد مسيح ) كه امروزه درموزه لوور پاريس نمايش داده مي شود از اين دوره به دست آمده است . الگوهاي روي اين پياله از سبك بسيار پيشرفته اي خبر مي دهند . بدن بز وحشي نقاشي شده روي اين پياله  به دو منحني تقليل يافته است و تبديل به ضميمه فرعي شاخهاي عظيمش شده است ، تازي هاي در حال دو بالاي اين بز وحشي كمي بالاتر از خطوط افقي درحالي كه دهانه ظرف شباهتي به نمايش نوعي  خطوط موسيقي دار دارد نقاشي شده اند .
بايد توجه داشت ،  تمام اين آثار با توجه به پيشرفت تمدن درناحيه فلات ايران نحوه زندگي مردم را دگرگون كرد .
نخستين تمدن مهم و شناخته شده ايران تمدن ايلامي بود .  تمدن ايلامي در ايران ؛ نخست در جلگه سوزين Susian plain تحت تاثير همسايگان سومري و بين النهرين كه  در تپه رود دجله و فرات مستقر بودند ،  حدود 3500 سال پيش از ميلاد مسيح شكل گرفت  در آن زمان ارابه هاي چرخدار حيوان كش درسومر استفاده مي شد . آنها همچنين از گاو آهن براي شخم زدن زمين هايشان استفاده مي كردند و براي راندن قايق هايشان برروي فرات   از پارو زدن سود مي جستند . سومري ها پيشرفته ترين و پيچيده ترين تمدن جهان در آن زمان و تا 3100 سال پيش از ميلاد مسيح بودند . آنها نظامي از نوشتن ابداع كردند كه درنوع خود اولين در جهان بود  .
در 3000 سال قبل  از ميلاد مسيح دسته اي از مردم به نام اكدي ها به سمت نواحي شمالي قلمرو سومر رانده شدند . اكدي ها برخي از جنبه هاي فرهنگي سومر را پذيرفتند و به همين دليل برخي مواقع از اين تمدن به نام تمدن سومري - اكدي شناخته  مي شود . در حدود 2340  سال قبل از ميلاد مسيح  ، سارگون ، فرمان رواي اكد توانست سومر را شكست دهد و گسترش سرزمين خود را تا فتح ايلام و سرزمين هاي كوهستاني شرق ادامه دهد  . امپراطوري وي از درياي مديترانه تا درياي خزر در شمال و خليج فارس در جنوب گسترده بود . 
در آن زمان مادها ، در ميان ديگر قبايل در منطقه كوهستاني غرب ايران  زندگي مي كردند و بسياري از راههاي عبوري غرب ايران را تحت نظر داشتند .

نمونه اي از ظروف سفالي پيدا شده در تپه سيلك

آنها با بهره برداري از نتايج دوره ضعف قدرت بابلي ها ، در حدود 2200 سال قبل از ميلاد مسيح حتي موفق شدند به بابل  تاخت و تاز كنند  ، و موجبات سقوط امپراطوري اكد را فراهم كنند .
سقوط امپراطوري اكد به ايلام  اجازه داد تا شوش ، شهري كه تبديل به پايتخت شد ، را به تصرف خود در آورد . به اين ترتيب تمدن ايلامي به تمدني كه مي توانست با سومر ياد شده مقايسه شود توسعه يافت و طي سيزدهمين و دوازدهمين قرن هاي قبل از ميلاد مسيح در اوج جلال خود ، موفق به تاخت و تاز بر آشوريها و بابلي ها شد .
با اين وجود طي قرن هاي بعد ، امپراطوري آشوريها به جنگ براي كنترل منطقه ادامه دادند . آنها جنگ را براي ترساندن ، چپاول شهرها و كشتن همه ساكنان آن انجام مي دادند . در 900 قبل از ميلاد مسيح آشوريها تقريبا موفق به اعاده كنترلشان بر بابل شدند . در 700 قبل از ميلاد امپراطوري آشوريها شامل تمام منتطقه دجله و فرات و تمام كرانه شرقي دريا مي شد . اين قدرتمندترين امپراطوري جهان تا آن زمان بود . 
                                 

يك لوح نقش برجسته از تمدن سومر

مجموعه اين تحولات بود كه در آينده با بوجود آمدن امپراطوري هخامنشي سرنوشت تمدن را تحت تاثير خود قرار داد . اصول هنري كه طي اين سالها در منطقه بين النهرين تدوين شد ، بعد ها در امپراطوري هخامنشي مورد استفاده قرار گرفت و از جمله اين اصول نحوه خاص پيكر تراشي در نقش برجسته هاي آن زمان است . دراين آثار به خوبي مي توان نحوه خاص ترسيم پيكر انسان در حالت رسمي شرقي را باز يافت . در اين پيكره ها پا ها و صورت از نيمرخ ترسيم مي شوند در حالي كه بقيه بدن تمام رخ است .