كار من اصلاح روش تدريس فلسفه است

 

 * خبرگزاري " مهر" -  گروه دين وانديشه :  در ابتداي گفت وگو لطفا خود را معرفي كنيد .

من فيلسوف هستم و چند سال است كه در رابطه با آموزش فلسفه فعاليت مي كنم . تخصص من در زمينه آموزش فلسفه است كه  اكنون به نحو نامطلوبي تدريس مي شود

- پرفسور برينيفير : من اسكار برينيفيرهستم و در فرانسه متولد شده ام . من فيلسوف هستم و چند سال است كه در رابطه با آموزش فلسفه فعاليت مي كنم . تخصص من در زمينه آموزش فلسفه است كه  اكنون به نحو نامطلوبي تدريس مي شود. معمولا استادان ، آموزش فلسفه را بسيار خشك و انتزاعي شروع مي كنند و تنها به دانش نويسنده ها متكي هستند . به نظر من علاوه بر وجه سرگرم كننده  آگاهي از تاريخ فلسفه ، جاذبه فلسفه در مسائلي همچون چگونگي " وجود " ، چگونگي برخورد با چالش هاي " وجود " ، چگونگي بازتاب " وجود "، و چگونگي معنا بخشيدن به " وجود " است. فلسفه اي كه از وجود جدا باشد چگونگي مسائل فوق الذكر را در نظر نمي گيرد . نكته ديگر در آموزش فلسفه اين است كه درك گفتار فيلسوفان اغلب بسيار دشوار است . بيشتر دانش آموزان،  فلسفه اي را كه از طريق درس استاد مي شنوند تكرار مي كنند ، چرا كه اساسا به اصول فلسفه پرداخته نمي شود و تنها عقايد فيلسوفان در نظر گرفته مي شود . به نظر من در آموزش فلسفه  بررسي عميق تر معنا و مفهوم انديشه ها جذابتر است . بنابراين، كار من اصلاح روش تدريس فلسفه است و در اين زمينه يكي از موفقيت هايي كه كسب كرده ام طرح اين سوال است كه اگر نتوانيد با بچه هايي كه هنوز به سن تدريس فلسفه - كه معمولا هجده سالگي است - كار كنيد ، چگونه مي توانيد با بچه هاي كوچك تر اين كار را انجام دهيد و آنها را تشويق كنيد كه خود به طور مستقل بينديشند ، مسائل را مجسم كرده و مسئله سازي كنند. كار من مربوط به اهميت فلسفه مي شود ، از اين رو به كشورهاي بسياري سفر كردم تا  ايده كار كردن با كودكان را ترويج دهم.

*  پس شما آموزگار هستيد . 

- بله، تحقيقاتي هم انجام داده و در اين زمينه كتابهايي منتشر كرده ام و در كلاسها و مدارس تجاربي كسب كرده و در اين امر به معلمان آموزش مي دهم.
* كجا تدريس مي كنيد؟
- هيچ جا و همه جا . در فرانسه بنيادي را تاسيس كرده ام كه چنين فعاليتي را تبليغ كرده  و ترويج دهند . به كشورهاي بسياري، از جمله نيجريه، چين، ايالات متحده، لبنان، سوريه و بلغارستان سفر كردم تا در همايشها شركت كنم.  در فرانسه صرفا به مدارس مختلف مي روم تا فعاليتم را رواج دهم.

* آيا در دانشگاه خاصي تدريس نمي كنيد؟

- خير، اين امر بدين دليل است كه نمي توانم در يك جا اقامت داشته باشم. از آن جا كه به سفر كردن علاقمند هستم به كشورهاي مختلف سفر مي كنم .

* لطفا درباره تحقيقاتي كه انجام داده ايد و كتابهايي كه نوشته ايد بيشتر صحبت كنيد؟

من سعي كردم نشان دهم كه آموزگار تنها يك ناظر است كه فقط پرسش مي كند ، يا اشتباهاتي كه دانش آموزان مرتكب مي شوند را مشخص مي كند . من  هجده اشتباه مختلف را كه همواره با آن روبرو مي شويم مورد بررسي قرار داده ام . يكي از آنها عجله كردن براي  پاسخ به پرسش و ديگري  ارتباط ميان پاسخ و پرسش است. سومين مورد كه بسيار شايع است، پذيرش، وازنش، و يا به تعليق درآوردن باورها  بدون داشتن دليل است. اين ها برخي از مواردي هستند كه  ازآن به عنوان بعد منفي ياد مي كنم

- مجله اي را پايه ريزي كرده ام كه به انعكاس مطالب مربوط به آموزش فلسفه مي پردازد . در اين مجله از مقالات متفاوتي كه از كشورهاي گوناگون مي رسد استفاده مي كنيم . همچنين چند جلد  كتاب به نام " دانش آموزان فيلسوف " منتشر كرده ام. آخرين مجموعه اي را كه به طبع رسانده ام مجموعه " فلسفه براي كودكان " است . اين كتاب داراي تصاوير و نقاشي هاي بسياري است . در اين كتاب پرسش هاي فراواني براي وادار كردن كودكان  به تفكر طراحي كرده ام .  مجموعه " دانش آموزان فيلسوف "  شامل هشت كتاب است و كتاب اول  درباره "عليت " است. چشم انداز اين كتابها تا حدي انقلابي بود ، چرا كه محور اين كتابها انتقاد از روش تدريس فلسفه و ارائه يك روش جديد در آموزش فلسفه  است . در روش قديمي تنها يك نفر صحبت مي كند و ديگران گوش مي دهند، اما در روش جديد هر كدام از دانش آموزان خود مي توانند آغازگر يك گفت وگو باشند . من سعي كردم نشان دهم كه آموزگار تنها يك ناظر است كه فقط پرسش مي كند ، يا اشتباهاتي كه دانش آموزان مرتكب مي شوند را مشخص مي كند . من  هجده اشتباه مختلف را كه همواره با آن روبرو مي شويم مورد بررسي قرار داده ام . يكي از آنها عجله كردن براي  پاسخ به پرسش و ديگري  ارتباط ميان پاسخ و پرسش است. سومين مورد كه بسيار شايع است، پذيرش، وازنش، و يا به تعليق درآوردن باورها  بدون داشتن دليل است. اين ها برخي از مواردي هستند كه  ازآن به عنوان بعد منفي ياد مي كنم.

همچنين در اين كتابها مشخص كرده ام هنگامي كه شما به انديشيدن مي پردازيد، مسائل مختلفي مي توانند ذهن شما را به خود مشغول  كنند . نشان داده ام كه فيلسوفان اصولا چگونه نكات خاصي را كه در ذهن هركسي وجود دارد به خود اين  افراد  يادآوري  مي كنند  و اين كار بسيار دشوار و پيچيده اي است. حتي ارتباط بين دانش آموزاني كه در گفت وگوها مورد پرسش قرار مي گيرند و بازتاب متون فيلسوفان را مورد توجه  قرار داده ام . اين كتابها روش بحث كردن راتدريس مي كند و براي آموزگاران همچون راهنما محسوب مي شود. اين مجموعه به زبانهاي مختلف چاپ شده و حتي مي توان آن را به زبان فارسي هم ترجمه و چاپ كرد . من در اين كتابهاي راهنما سعي كردم به آموزگاران توضيح دهم چگونه مي توان درس داد، اما الزاما از كلام استفاده نكرد. دانش آموزان را وادار به تفكر كرد كه مجبور شوند از يكديگر سوال كنند.

شما شاهد يك نمونه كار عملي در يكي از مدارس تهران بوديد و مشاهده كرديد كه دانش آموزان همواره انتظاردارند آموزگارشان به جاي آنها فكر كند. من به آنها گفتم شما از من سوال كرديد، اما اين خود شما هستيد كه بايد به سوال پاسخ دهيد. متاسفانه آموزگاران باعث شدند تا دانش آموزان دچار اين عادت بد شوند .

*  آموزگاران چگونه مي توانند به  تفكر كودكان كمك كنند ؟

- از آنجايي كه فلسفه با مسائل انتزاعي سروكار دارد، آموزگاران مي توانند براي كودكان داستانهايي تعريف كنند يا از آنها بخواهند نقاشي كنند . براي مثال ، مي توانند  از كودكان بپرسند  آيا بايد همه چيز را بگوييم؟  مسائل،  قلب فلسفه را تشكيل مي دهند. " ژيل دلوز" فيلسوف فرانسوي مي گويد :  اگر مسئله اي وجود نداشته باشد مفهومي هم در ميان نيست . يكي از قوانين ما دوست داشتن  مسائل است،  چرا كه مسائل شرط تفكر را فراهم مي كنند .

*  مي دانيد كه در كشورهاي مختلف،  كار با كودكان روش خاصي دارد .  ويژگي هاي خاص اين رويكرد در فرانسه چيست؟

در بسياري از كشورها روش" متيو ليپمن " به عنوان تنها روش موجود تلقي مي شود. در شرايطي كه راههايي كه در اين زمينه وجود دارند يك طرفه نيستند . در فرانسه يك نوع روش فلسفي سنتي بسيارقوي وجود ارد. برخي ها از روش " ليپمن" استفاده مي كنند و برخي از اين روش استفاده نمي كنند و از روش هاي گوناگوني سود مي برند

-  هم اكنون در جهان تئوري هاي گوناگوني در اين رابطه وجود دارد . در بسياري از كشورها روش" متيو ليپمن " به عنوان تنها روش موجود تلقي مي شود. در شرايطي كه راههايي كه در اين زمينه وجود دارند يك طرفه نيستند . در فرانسه يك نوع روش فلسفي سنتي بسيارقوي وجود ارد. برخي ها از روش " ليپمن" استفاده مي كنند و برخي از اين روش استفاده نمي كنند و از روش هاي گوناگوني سود مي برند.  افرادي همچون من كه  در فلسفه آموزش ديده اند نيز روش خاص خود را دارند . در اين روش ما مي خواهيم بين دو روش فوق يك تعادل برقرار كنيم. در فرانسه چندانگي وجود دارد.  فكر مي كنم نمي توان فلسفه را از طريق يك راه به ديگران شناساند . من از زماني كه بسيار جوان بودم به روشي كه هم اكنون  در پيش گرفته ام بسيار علاقه مند بودم، اما راه و روش هاي ديگرهم بسيار مهم است .

به نظر من كساني كه روش " ليپمن" را بكار مي بندند  بيشتر علاقه مند به اصول عملي هستند . اخيرا يك مقاله طولاني را به چاب رساندم كه چند روش مختلف را نقد مي كند. اين مقاله از طريق اينترنت به صورت بين المللي به بحث گذاشته شد. بحث راجع به شكل و وجه تمايز اين مقاله صورت گرفت. هر كس نظري دارد اما به نظر من روش " ليپمن" با فلسفه  مطابقت ندارد . فلسفه همچون ابزاري  براي دستيابي به حقيقت و مسائل عميق تر است. آخرين مطلب در مورد فرانسه اين كه افرادي در دولت چند تصميم اتخاذ كرده اند مبني بر اين كه فلسفه را به دانش آموزان و كلاس درس معرفي نكنند، بلكه بحث كردن را به آنان در مدارس ابتدايي بياموزند. تعداد بسياري از آموزگاران نمي دانند چگونه در كلاس بحث بوجود آورند ، بنابراين از ما فيلسوفان كمك مي گيرند تا در اين آمر آنها را ياري دهيم . ما كودكان را با فلسفه آشنا مي كنيم، اما در فرانسه يك سيستم آموزشي خصوصي وجود دارد كه به كليساي كاتوليك مرتبط است . سيستم آموزشي كليساي كاتوليك يك قطعنامه ملي در اختيار دارد كه فلسفه را به مدارس ابتدايي معرفي كند. اين امر بسيار مهم  رفته رفته موجب رشد  انديشه هاي فلسفي در مدارس ابتدايي مي شود .

* لطفا درباره روش هايي كه در آموزش فلسفه به كودكان استفاده مي كنيد توضيح دهيد؟

هدف ما در فلسفه اين است كه بگوييم چگونه روي ايده ها و انديشه هايشان كار كنيد. اگر مي گويند فرانسويان مردمان خوبي نيستند بايد علت آن را مشخص كرد و سپس براي آن استدلال آورد . در آن صورت حرف شما پذيرفته خواهد شد. در واقع  پس از تجزيه و تحليل علل مي توان  گفت به اين علت ها حرف شما را مي پذيرم و يا به اين علل حرف شما را نخواهم پذيرفت

- مساله اي كه با آن آغاز بكار كردم چگونگي تشخيص مسائل اساسي و مهم در فلسفه بود، چرا كه فلسفه مي تواند به مسائل مهمي همچون نويسنده هاي گوناگون و مكتب هاي انديشه مختلف بپردازد . اگر بخواهيد در مدارس ابتدايي تدريس كنيد زماني كه به آنها بگوييد بايد ساعت ها وقت صرف مطالعه اين كتاب ها كنيد آنها از ادامه يادگيري امتناع خواهند كرد. آموزگار در مدارس ابتدايي بايد به طور كلي همه نوع كاري را انجام دهد اما در زمينه فلسفه بايد يك متخصص به اين كاربپردازد. هر كسي مي تواند بدون اين كه به دانشگاه وارد شود براي خود فلسفه سازي كند . من از زاويه ديد سقراط مساله را بررسي مي كنم. هر كسي راجع به هر مساله اي يك ايده بخصوص دارد . هدف ما در فلسفه اين است كه بگوييم چگونه روي ايده ها و انديشه هايشان كار كنيد. اگر مي گويند فرانسويان مردمان خوبي نيستند بايد دليل آن را مشخص كرد و سپس براي آن استدلال آورد . در آن صورت حرف شما پذيرفته خواهد شد.در واقع  پس از تجزيه و تحليل علل مي توان  گفت به اين علت ها حرف شما را مي پذيرم و يا به اين علل حرف شما را نخواهم پذيرفت.

اين روش نوعي روش علمي محسوب مي شود. از ديگر مسائلي كه سعي كردم در اين زمينه به آن دست يابم تعيين سه مرحله اصلي بود كه ما آن را توانايي فلسفي مي ناميم. اولين مرحله عمق بخشيدن به افكار توسط يافتن علل ، تجزيه و تحليل، ساده سازي و پرداختن به پيشفرض هاست . مرحله دوم مفهوم سازي است . اغلب وقتي از كسي سوالي مي پرسم آنها با مثال پاسخ مي دهند . مفهوم سازي بدين معناست كه مثال ها را كنار بگذاريم ، اگر هم از آنها استفاده مي كنيم، در چارچوب انتقال مفهوم باشد. مرحله سوم مسئله سازي است . هيچ چيز بدون مسئله نيست. هيچ چيز مشخص نيست . اين مرحله را با مطرح كردن سوال يا بحث كردن انجام مي دهيم  . وقتي به الف فكر مي كنيد ديگر به غير از الف به چيزي نمي انديشيد ، بنابراين فراتر از الف را نخواهيد ديد. اين سه مرحله را من توانايي فيلسوف مي نامم. نكته قابل توجه در اين روش اين است كه  در كلاس بايد نگرش فلسفي ايجاد كنيم.  آموزگار بايد كودكان را شگفت زده  كند و چگونگي وقايع را طوري بررسي و تجزيه و تحليل كند كه دانش آموزان شگفت زده شوند ، چرا كه شگفتي و حيرت آغاز فلسفه ورزي است . براي مثال مي توان پرسيد چرا آسمان آبي است؟

* چند درصد از مدارس فرانسه تحت تاثير اين روش كار مي كنند؟

- درصد بسيار اندكي از آنها. در حال حاضر اين روش براي آنها حاشيه اي و تجربي محسوب مي شود . حتي مدرسه هاي كاتوليك هم طبق قطعنامه ملي عمل مي كنند. افراد اندكي به اين حوزه اشتغال دارند ، چرا كه در كل فيلسوفان ناديده گرفته مي شوند.

آيا به  روش تدريس خود اميدوار هستيد؟

- پرفسور برينيفير :  فيلسوفي در حدود يك قرن پيش گفته بود: لازم نيست اميدوار باشيد تا در زمينه اي گام برداريد . مي توانيد در هر مرحله اي بدون اميد قدم بگذاريد . همچنين ضرورتي ندارد كه در آن زمنيه موفق شويد تا راهتان را ادامه دهيد حتي اگر هم موفق نشديد مي توانيد راهتان را ادامه دهيد ". پيشنهاد مي كنم يك هفته كنفرانس درباره فلسفه با كودكان برگزار كنيد ، كارگاههاي فلسفه را به اجرا درآوريد و آموزگاران علاقه مند را دعوت كنيد.

* شما در ايران  دو كارگاه بر پا كرديد ،  كودكان ايراني را چگونه ارزيابي مي كنيد ؟  

- هم اكنون براي بررسي نقاط قوت و ضعف اين دانش آموزان بسيار زود است ، براي بررسي اين مسئله چند روزي فرصت لازم است . وقتي به كشورم بازگردم يك هفته را صرف اين كارگاهها مي كنم. هنگامي كه اين كار تمام شد ، بررسي هاي خود را يادداشت مي كنم . اما هم اكنون تجزيه و تحليل اين امر دشوار است. دشواري  در كشورهاي گوناگون معناهاي متفاوتي دارد. معلم خوب كسي است كه به جاي شما فكر نكند. در فرهنگ شما تمام كلمات با معنا هستند . در آمريكا، اسكانديناوي و نروژ كلمات در تمام مواقع با معنا نيستند. اينجا واقعيت كلمات ملموس و عيني است در چنين فرهنگي كلمات واقعي هستند.

* نظر شما درباره  كتاب " دنياي سوفي " و رواج دادن و عمومي ساختن فلسفه از اين طريق چيست؟

- ايده  كتاب و  شكل بيان آن بسيار خوب بود. در كل كتاب جالبي بود و موفقيت جهاني كسب كرد. اين كتاب نياز امروزه را نسبت به فلسفه جهاني نشان داد. در بسياري از كشورها آموزش فلسفه به كودكان اتفاقي نيست. مطمئنا نياز بدين امر حس شده است . در سطح جهان ارزش هايي وجود دارد كه واضح نيستند . " دنياي سوفي" يكي از اولين كتابهايي بود كه در زمينه محبوب كردن فلسفه به موفقيت دست يافت. از ديگر كتابهايي كه در اين زمينه به موفقيت جهاني دست يافت " كيمياگر " اثر نويسنده برزيلي " پائولوكوئيلو" بود. "كوئيلو" زماني كه در حال نوشتن اين كتاب بود تحقيقات بسياري انجام داد . سبك اين كتاب تداعي كننده سبك كتاب دنياي سوفي است حتي مي توان گفت  " كيمياگر" تحت تاثير دنياي سوفي نوشته شده است. 

*  سال 1998 در آلمان كتابي به نام " محفل فيلسوفان خاموش" نوشته پرفسور" هوسله" منتشر شده است .  در اين كتاب علاوه بر فيلسوفان اروپايي تعدادي از فيلسوفان ايراني و چيني نيز حضور دارند ، در حالي كه در كتاب " دنياي سوفي"  فقط فيلسوفان اروپايي حضور دارند.  در اين كتاب از فيلسوفان ايراني همچون ملاصدرا ، ميرداماد و ابن سينا نام برده شده است. اين كتاب نيز مانند " دنياي سوفي" به شكل داستان برخي از مسائل فلسفي را مطرح مي كند . نكته قابل توجه در " محفل فيلسوفان خاموش" توجه به فيلسوفان ايراني است. نظر شما در اين رابطه چيست ؟

- آنچه امروزه  بدان نيازمنديم اين است كه  ايراني ها  كتابهايي درباره انديشه فيلسوفان خود به شكل داستان و رمان بنويسند .  نكته بعدي اين است كه بايد بينديشيم چگونه مي توانيم يك روش تدريس فلسفه براي كودكان در ايران پايه گذاري كنيم. اين امر با نگارش رمان هم ارتباط دارد. بايد به كودكان ياد داده شود كه چگونه نگرش فلسفي داشته باشند و كتابهاي فلسفي بنويسند.

* طبق روش شما آموزش كودكان تا سطح مطلوب و مورد انتظار چقدر طول مي كشد ؟

- آموزش كودكان به مدت يكسال و در هر هفته يك ساعت كافي به نظر مي رسد . اين مدت يك تغيير اساسي را در نگرش كودكان بوجود مي آورد. آموزگاري كه در طي اين يك سال به كودكان آموزش مي دهد به خوبي اين تغييرات را حس خواهد كرد.

*  تغييرات مورد نظر شما  در چه سني صورت مي گيرد ؟

- ابزاري كه در اصول كار عملي با كودكان استفاده مي شود در اين امر موثرتر از سن كودكان است .  به نظر من سن كودكان در يادگيري  و تغييرات تاثيري آن چناني ندارد، چرا كه  اين  آموزگار است كه با استفاده از ابزارها و روشهاي كارآمد مي تواند تغييرات مورد نظر را در ميان كودكان به وجود آورد .

* برنامه فلسفه براي كودكان ، در بيرون از مدرسه كودكان را با مشكلات اساسي رو به رو مي كند  . يكي از اين مشكلات  خانواده و رسانه هاي جمعي هستند.  در مدرسه به كودك مي آموزند كه منطقي فكر كند  و براي پذيرش سخنان ديگران دليل مطالبه كند و ... ، اما  در خانواده والدين از او مي خواهند  هر چه را كه مي گويند بپذيرد .آيا فكر نمي كنيد كه براي خانواده كودك نيز برنامه اي شبيه برنامه فلسفه براي كودكان بايد طراحي شود ؟  

- سخن شما را مي پذيرم ، اما در دنيايي  زندگي مي كنيم كه متاسفانه همانگونه است كه شما گفتيد.  ما براي آگاهي والدين از نحوه كار در كارگاه فلسفه براي كودكان  از انديشه هاي كودكان در خلال گفت وگوهاي كارگاه  فيلمي تهيه مي كنيم، سپس والدين را دعوت مي كنيم تا به تماشاي فيلم بنشينند. معمولا آنها از چگونگي نگرش كودك خود شگفت زده  شده و به او افتخار مي كنند، اما همواره در تمامي موارد ، خانواده ها از انديشه هاي كودك خود راضي نيستند . از ديگر اقدامات ما در اين زمينه مي توان به مشاوره هاي فلسفي كه به صورت فردي با والدين كودكان صورت مي گيرد اشاره كرد .