۱۷ اسفند ۱۳۸۷، ۱۴:۳۷

مابعدالطبیعه ذهن (6)

نسبت علی - معلولی میان حالات گرایشی و مقوله‌ای

نسبت علی - معلولی میان حالات گرایشی و مقوله‌ای

خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه: پاره­ای از نظریه­پردازان اذعان داشته­اند که حالات گرایشی باید بر حالات غیرگرایشی متکی شوند. بر طبق این دیدگاه، یک حالت گرایشی کیفیتی درجۀ دوم است که شیئی بر حسب داشتن کیفیات درجۀ اول غیرگرایشی دارا است.

مثال­های رایج کیفیات مقوله­ای مدعی شده متقاعدکننده نیستند. مطمئناً قرمز بودن شیئ تمایل آن برای بازتابیدن نور به یک نوع خاص است و گرم بودن شیئی تمایل آن از متأثر کردن محیط اطراف به روشی متفاوت است. هنگامی­که ما به کیفیاتی که به اشیا از طریق علوم نسبت داده می­شوند عطف­توجه می کنیم این­ها همه به یکسان گرایشی و حالتی هستند: به طور مثال جرم داشتن یا داشتن بار منفی به صورت منحصر به­فردی با اشاره به روش­هایی که در آن­ها در اختیار داشتن این کیفیات رفتار واجدان آن­ها را متأثر می­کنند تعریف و مشخص می­شوند. تأملاتی از این نوع پاره­ای از فیلسوفان را متقاعد کرده است که هر کیفیت اصیلی یک کیفیت حالتی است.

 با این همه فیلسوفان دیگر به غرابت این ایده که کیفیات صرفاً حالتی باشند عطف­توجه نشان می­دهند. جهانی که صرفاً از اشیایی که کیفیات حالتی دارند تشکیل شده باشد، به نظر جهانی است که در آن اشیا همیشه گرایش به عملی دارند اما هرگز عملی انجام نمی­دهند. عمل یک شی­ء مستلزم گرایش­هایش به آشکار شدن است. اما اگر یک آشکارسازی چیزی بیش از یک گرایش صرف نبود، یک گرایش به روشی خاص و ذیل شرایط درست آشکار می­شد- آن­گاه این موقعیت شبیه موقعیتی است که در آن یک چک بانکی با یک چک برگشت می­خورد که خود این چک به­وسیله چک دیگری برگشت می­خورد و این روند تا بی­نهایت ادامه پیدا می‌کند. اگر یک چک با چیز دیگری جز چک برگشت نخورد ارزش ندارد و به همین ترتیب اگر گرایشی جز از طریق یک گرایش ناب بسط نیابد چیزی رخ نخواهد داد.

این نکته ممکن است کمی متفاوت بیان شود. خود یک گرایش یک بیان است.  اگر هر بیانی چپزی بیش­تر از گرایشی برای بیانی دیگر نبود نتیجه دوری مأیوس­کننده بود. این جهان آشکارا هم دارای اعمال و امکان­هاست- یعنی شامل گرایش­های ناب است.

با آگاهی از این مشکلات پاره­ای از نظریه­پردازان اذعان داشته­اند که حالات گرایشی باید بر حالات غیرگرایشی متکی شوند. بر طبق این دیدگاه ، یک حالت گرایشی کیفیتی درجۀ دوم است که شیئی بر حسب داشتن کیفیات درجۀ اول غیرگرایشی دارا است. به کیفیت گرایشی شکننده­بودن عطف­توجه نشان دهید. این کیفیت یک شی‌ء است- به طور مثال کیفیت یک گلدان ظرف- که ممکن است به جهت ساختار مولکولی خاصی وجود داشته باشد. داشتن این ساختار به معنای دارا بودن کیفیت درجۀ اول غیرگرایشی است که کیفیت درجۀ دوم گرایشی شکنندگی را بر خود سوار می­کند؛ این­که گلدان شکننده است به جهت داشتن یک کیفیت گرایشی نیست بلکه به جهت داشتن کیفیت غیرگرایشی ساختاری است.

آسان نیست دریابیم چه چیز این سخن را موجه می­کند. به طور مثال سخت است دریابیم چه چیز دیگری برای در اختیار داشتن یک کیفیت درجۀ دوم فراتر از کیفیت درجۀ اول "مبنایی" باید وجود داشته باشد. به طور مثال فرض کنید که شکننده­بودن یک شکنندگی کیفیتی درجۀ دوم است که داشتن آن از سوی گلدان مستلزم داشتن کیفیت درجۀ اول مشخص، شاید یک ساختار مشخص است. به کدام معنا این گلدان دو کیفیت متمایز در این جا دارا است: یک کیفیت غیرگرایشی ساختاری و کیفیت غیرساختاری؟ مطمئناً این ساختار مولکولی آن است که گرایش دارد تا گلدان نور را به نوعی خاص منعکس کند، در درجۀ حرارت متوسط جامد باقی ماند و هنگامی­که به قاشقی می­خورد صدای خاصی از خود ساطع کند و البته هنگامی­که با شیئی سخت برخورد می­کند بشکند. بنابراین اگر داشتن یک ساختار خاص، یک کیفیت محسوب می­شود این کیفیت مانند هر کیفیت دیگری که می­توانید تصور کنید کیفیتی گرایشی است.

اشیای زیادی با ساختارهای مولکولی زیاد و متفاوتی می­توانند شکننده باشند. با این همه، این نکته نباید ما را بدان سمت سوق دهد که شک کنیم که کیفیت شکنندگی این گلدان- کیفیتی کاملاً رایج و درجۀ اول از گلدان محسوب می­شود، و شاید این کیفیت ، کیفیتی که ما در حال بحث از آن هستیم - یعنی داشتن ساختار خاص- به حساب آید. این به­خوبی با دیدگاهی که ما آن را تأیید کرده‌‍ایم سازگار است. کیفیات سرشتی دوگانه دارند: هر کیفیت هم کیفی و هم گرایشی است و هر کیفیت به روش مشخص و متمایزی با کیفیات و گرایش­های اشیایی که آن را در اختیار دارند در ارتباط است. ما می­توانیم این سرشت­ها را فقط در فکر - با تأمل بر کلی بدون در نظر گرفتن [کیفیت] دیگر جدا کنیم- مانند این­که ما صرفاً در ذهن می­توانیم مثلث بودن یک مثلث را از یک مثلث جدا کنیم.

کد خبر 845081

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود.
  • captcha